مراقبت از کودک پرخاشگر یکی از سخت ترین کارهایی است که یک مادر و یا پرستار کودک ممکن است با آن مواجه گردد. همانطور که می دانید کودکان نیز مانند بزرگسالان دچار خشم و عصبانیت می شوند. روانشناسان” خشم را یکی از حالات طبیعی انسان‌ها می‌دانند که در واقع راهی است برای نجات دادن یا حفظ کردن فرد از یک نگرانی یا خطری که در حال وقوع است”. اما قطعا خشم تنها پاسخ ممکن به نگرانی های اطراف نمی باشد و یک انسان طبیعی بالغ با مهارتهای رفتاری که دارد نوع عکس العمل خود را بسته به شرایط اطراف تعدیل و تنظیم می نماید. اما در خصوص کودکان این مسئله متفاوت است، زیرا اگر یک کودک پرخاشگر مهارت های لازم برای کنترل و عکس العمل مناسب در مقابل خشم را نیاموزد در کلیه جوانب شخصیتی و اجتماعی دچار مشکل و بحران خواهد شد .
در حقیقت برای کودکی که خود را چندان موجود قوی ای نمی دانند بروز یک مشکل کوچک می تواند به منزله ناامیدی کامل و به پایان رسیدن دنیا باشد دلیل این امر نیز مربوط به یکی از قسمت های مغزاست که هنوز درکودکان از رشد چندانی برخوردار نمی باشد. بخش قدامی کورتکس در مغز مسئول بخش خودتنظیمی احساسات است و عدم تکامل در این بخش از مغز کودکان منجر به بروز احساسات شدیدتر در زمان عصبانیت است. خوشبختانه همزمان با رشد و نمو مغز، کودکان توانایی بیشتری در مدیریت احساسات خود پیدا می کنند.
در این مقاله سعی شده است تا با بیان چند روش موثر برای کنترل خشم، راه های مراقبت از کودک پرخاشگر به والدین و پرستاران کودک آموزش داده شود.
از خودتان شروع کنید :
اگر شما جزو آن دسته از والدینی هستید که خشم خود را بر سرکودکشان خالی می کنند پس دیر یا زود باید منتظر مدل سازی کودک از رفتار خودتان باشید. ممکن است گاهی کنترل خشم و جلوگیری از داد و فریاد بر سرکودکان غیرممکن به نظر برسد اما اگر شما قادر به کنترل خشم خود نباشید نمی توانید از کودکتان توقع این کار را داشته باشید. کودکان راه مدیریت احساس و کنترل خشم را از طریق الگو برداری کردن از والدین می آموزند. حضور آرامبخش شما باعث احساس امنیت در کودک می گردد که این امر به نوبه خود سبب افزایش رشد و نمو مغز و گسترش توانایی کودک در مدیریت و کنترل احساسات منفی است. از منظری دیگر عصبانیت و خشم شما تنها اوضاع را بحرانی تر نموده و هیچ کمکی برای بهبود شرایط نخواهد نمود.
به کودک اجازه بروز احساساتش را بدهید:
یک کودک عصبانی نیاز داد که شما علت خشم او را بدانید و او را درک نمایید. پس در زمان عصبانیت و ناراحتی کودک بهتر است با تمام توجه خود به حرف های او گوش دهید. گوش دادن به حرف های کودک لزوما به معنای موافقت با حرف های او نیست. غیر منطقی است که بدون شنیدن صحبت هایش از او بخواهید که آرام باشد و رفتار بهتری داشته باشد. بهتر است از عبارت زیر برای گفتگو با او استفاده کنید.
- “حتما باید خیلی ناراحت باشی که با این روش داری با من صحبت می کنی. در مورد چیزی که ناراحتت کرده با من حرف بزن.”
- “عزیرم با این حرف داری به من نشون میدی که چقدر از این موضوع عصبانی هستی …. دارم میبینم که چقدر ناراحت هستی”.
همیشه این اصل را به خاطر داشته باشید که کودک باید آزادانه تمام احساسات خود را بیان کند اما بعضی از اعمال و رفتارهای او مانند کتک زدن کودکان دیگر و یا شکستن وسایل باید کنترل و محدود شود. اگر کودک احساساتش را بیان نماید راحت تر می تواند آنها را بپذیرد و دیگر نیازی به سرکوب این احساسات منفی نخواهد داشت.
آموزش مهارت کنترل خشم به کودک:
کودکان نیز مانند بزرگسالان نیازمند یادگیری مهارت های کنترل خشم هستند. وقتی که کودک در شرایط آرامش است بهترین زمان برای تهیه لیستی از راه های مدیریت احساسات و تمرین آنها به همراه کودک است. مشارکت کودک در تهیه لیست سبب بالا بردن روحیه مشارکت و افزایش تمایل او به اجرای فعالیت های آن است. می توانید در هنگام آغاز مرحله خشم در کودک به او بگویید :
– “من فکر میکنم که داری عصبانی میشوی و باید به لیست عصبانیت مراجعه کنیم و ببینم که الان باید چکاری انجام دهیم ؟”
– به او آموزش دهید که از دکمه تخیلی” توقف عصبانیت ” خود استفاده کند و با یک دم عمیق از دهان و شمردن تا عدد چهار و پس ازآن یک بازدم عمیق از بینی و شمردن تا عدد هشت بر خشم خود غلبه نماید.
– دو عدد توپ کوچک با انعطاف پذیری زیاد تهیه نمایید که در اثر فشار دستان کودک فشرده شوند و دوباره به حالت اولیه برگردند. استفاده از این توپها در زمان عصبانیت باعث تخلیه احساسات منفی کودک می شود.
– آهنگ مورد علاقه کودک را پخش نمایید و او را ترغیب به انجام رقص های پرجنب و جوش و حرکات موزون نمایید تا به تخلیه خشم او کمک نمایید. به او بگویید در قسمت های خاصی از آهنگ دستانش رابه هم زده و کلمه مثبتی ( مانند مامان ) را به زبان آورد.
– “می توانید از کودک بخواهید که علت خشم خود را بنویسد یا نقاشی کند و بعد با کمک او کاغذ را به قطعات خیلی کوچکی پاره نمایید. با اینکار خشم کودک به صورت قابل توجهی کاهش خواهد یافت”.
شناسایی آغاز نشانه های خشم :
والدین و پرستاران در مراقبت از کودک پرخاشگر با دانستن نشانه های آغاز عصبانیت و پرخاشگری در آنها می توانند تا حد زیادی از شدت گرفتن علایم جلوگیری به عمل آورده و با استفاده از عبارات زیر جلوی اوج گرفتن عصبانیت کودک را بگیرند :
- “عزیزم میدونم که داری در این مورد عصبانی میشی. اجازه بده آروم بشی و بعد با کمک هم حلش می کنیم.”
- “عزیزم میدونم که انجام اینکار سخته اما تو میتونی از پسش بربیایی و من اینجام که کمکت کنم “
اعمال محدودیت در رفتارهای پرخطر
همانگونه که قبلا ذکر شد آزادی در بروز احساسات به هیچ وجه به معنای آزادی برای آزار و اذیت دیگران نمی باشد. کودکان هرگز نباید اجازه کتک زدن کودکان دیگر یا والدین خود را داشته باشند.
با عبارت زیر می توان رفتارهای پرخطر کودک را تا حدی کنترل نمود:
- ” میتونی هر چقدر که میخوای از این موضوع عصبانی باشی اما من بهت اجازه نمیدم منو یا دوستتو بزنی …”
تا آنجاییکه ممکن است جلوی شکستن وسایل را توسط کودک بگیرید زیرا پس از شکستن وسایل کودک دچار عذاب وجدان شده و احساس می نماید که آدم بسیار بدی است و این باعث افزایش احساس ناراحتی و عصبانیت او می گردد.
کودک خشمگین را تنها نگذارید
یکی از اصول اصلی در مراقبت از کودک پرخاشگر این مسئله است که هرگز کودک خشمگین و پرخاشگر را با مشکلاتش تنها نگذارید تا به خودی خود آرام شود، زیرا تنها حضور آرامبخش و موثر شما به فروکش نمودن خشم و ناراحتی او کمک می نماید. تنها گذاشتن کودک در عصبانیت برای او به منزله احساس عدم امنیت شدید است و او را به سوی ترس و عدم اعتماد به نفس سوق خواهد داد.
استفاده از کمک متخصصین
اگر با استفاده از تکنیک های مختلف در مراقبت از کودک پرخاشگر موفق نبودید بدون احساس نگرانی از یک فرد متخصص در این خصوص کمک بگیرید. یک فرد با تجربه می تواند در شناسایی احساسات عمیق به کودک کمک نماید و توانایی او را در شناخت و کنترل این احساسات افزایش دهد. همچنین با استفاده از مشاوره گروهی اعضای خانواده می توان تا حد زیادی ریشه مشکل پرخاشگری کودک را یافت و فضای آرامش و شادی را درخانواده گسترش داد.
همانطور که در مطالب فوق بیان گردید کنترل خشم مهارتی است که لازم است تمام افراد آن را فراگیرند و در زندگی روزمره از آن استفاده نمایند. مراقبت از کودکان پرخاشگر برای والدین و مربیان مهد کودک نیز جزو پیچیده ترین چالش ها می باشد که می توان با استفاده از تکنیک های بیان شده تا حد زیادی از بروز مشکلات ناشی از پرخاشگری و عصبانیت در کودک جلوگیری نمود.
