کودکان با توجه به عوامل مختلف مانند ژنتیک و تغذیه، ممکن است سرعت و الگوی رشد متفاوتی را نسبت به همسالان خود تجربه کنند. به‌طور معمول، تاخیرهای جزئی در رشد کودکان نگران کننده نیستند، اما باید برای تاخیر تکاملی در کودکان به فکر چاره و مداخلات پزشکی باشید. ژنتیک و عوامل محیطی، شایع ترین علت تاخیر رشد کودکان به‌شمار می‌روند که ممکن است بر جنبه‌های مختلف رشد مانند گفتار، تفکر، مهارت‌های حرکتی یا اجتماعی تاثیر بگذارند. اگر به‌دنبال پاسخ این سوالات هستید که تاخیر رشدی چیست و چه علائم و نشانه‌هایی دارد، این مطلب راهنمای مناسبی برای دانستن تمام آن چیزی است که می‌خواهید از تاخیر رشد کودکان، بدانید.
تاخیر رشد در کودکان
تاخیر در رشد یک عبارت پزشکی است و برای آن دسته از کودکان به‌کار می‌رود که در یک بازه زمانی وسیع و مشخص شده، نتوانستند مراحل طبیعی رشد را طی کنند. تاخیر رشد ممکن است یک یا چند زمینه را دربرگیرد و مهارت‌های مختلف کودک مانند زبان، رفتار، تفکر، حرکت و … را شامل شود. جالب است بدانید که این مشکل، زندگی ا الی 2 درصد از کودکان جهان را تحت تاثیر قرار داده است. برای اکثر کودکانی که با مشکل تاخیر رشد مواجه هستند، باید مهارت‌های خودیاری و ارتباطی را به‌صورت حرفه‌ای و تحت نظارت پرستار کودک، دنبال کنید. برخی از زمینه‌های تاخیر تکاملی در کودکان به شرح زیر است:
1. تأخیر در گفتار و زبان
یکی از پاسخ‌هایی که برای سوال تاخیر رشدی چیست، می‌توان ارائه کرد به تاخیر گفتار و زبان کودکان مرتبط است. البته باید بدانید که تاخیر در گفتار و زبان به‌صورت یکسان نیستند؛ به این معنی که یادگیری زبان از زمانی که کودک برای درخواست‌های خود شروع به گریه می‌کند آغاز می‌شود، درحالی که تاخیر گفتار به شرایطی اطلاق می‌شود که کودک به‌اندازه همسالان خود، صحبت نمی‌کند. زمان فعال برای یادگیری گفتار و زبان شامل سه سال آغازین زندگی کودک می‌شود. اگر با گذشت این زمان کودکتان در صحبت کردن و گفتار دچار مشکل است و یا خیلی مختصر صحبت می‌کند، حتما شرایط او را ازنظر تاخیر رشد پیگیری کنید.
2. اختلال طیف اوتیسم
سوال دیگری که باید به آن پاسخ داده شود این است که اوتیسم چیست؟ و چه ارتباطی با مشکلات رشدی کودکان دارد. اوتیسم درواقع نوعی اختلال رشدی و عصبی به‌شمار می‌رود که توانایی فرد مبتلا را در زمینه برقراری ارتباط با دیگران و ایجاد تعاملات اجتماعی، مختل می‌کند. البته با توجه به سطح اختلال اوتیسم، کودک ممکن است از لحاظ رشدی با مشکلات خفیف تا شدید مواجه باشد.
3. تاخیر در رشد شناختی کودکان
یکی دیگر از اصلی‌ترین زمینه‌ها و علائم کودکان تاخیری، شامل مشکلات تفکر و توانایی شناختی آن‌ها می‌شود. مشکلات پزشکی، نقص ژنتیکی، مسمومیت‌های مادر قبل از تولد نوزاد و اختلالات ژنتیکی از اصلی‌ترین و شایع ترین علت تاخیر رشد کودکان در زمینه تفکر و شناخت به‌شمار می‌رود.
به نقل از سایت health.mountsinai :
تشخیص زودهنگام می تواند حیاتی باشد. اقدامات مختلفی هم والدین و هم پزشکان می توانند برای کمک به کودکان در معرض خطر انجام دهند. اگر برای تصمیم‌گیری در مورد اینکه چه زمانی از پزشک اطفال یا متخصص گوش، حلق و بینی خود در مورد تاخیر گفتاری احتمالی سوال کنید، به کمک بیشتری نیاز دارید، با مرجع منظم و کامل نقاط عطف دوران کودکی که توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده گردآوری شده است، مشورت کنید.
به خاطر داشته باشید که بسیاری از کودکان دیر شکوفا می شوند. هر کودکی که دیر شروع می کند دچار تاخیر در گفتار نمی شود. به عنوان مثال، آلبرت انیشتین در ابتدا با تأخیر در نظر گرفته شد، زیرا او در اواخر کودکی گفتار را توسعه داد.
4. تاخیر رشدی در بینایی کودک
کودک در 6 ماه اول زندگی خود، اطراف خود را تار می‌بیند. اما پس از این دوران، هماهنگی بینایی دو چشم کودک مراحل رشد و بهبود را طی می‌کند. تاخیر در رشد بینایی به زمانی اطلاق می‌شود که کودک این مرحله را به‌طور طبیعی پشت سر نمی‌گذارد و با مشکلات بینایی مواجه می‌شود. دوربینی و نزدیک‌بینی از شایع‌ترین مشکلات مربوط به تاخیر رشد بینایی محسوب می‌شود. همچنین کودک ممکن است به تنبلی چشم، آب مروارید نوزادی، استرابیسم، کدر شدن عدسی چشم و رتینوپاتی نارس دچار شود.
5. رشد تاخیری در مهارت های حرکتی
یکی دیگر از رایج‌ترین پاسخ‌ها به سوال انواع تاخیر رشدی چیست، مربوط به مهارت‌های حرکتی کودک و مشکلات وابسته به آن می‌شود. تاخیر در رشد حرکتی زمانی تشخیص داده می‌شود که کودک در استفاده و هماهنگ کردن عضلات بزرگ بدن مانند پا و بازو، و عضلات کوچک بدن مانند دست، ناتوان است. نوزادانی که تاخیر شدید در رشد حرکتی را تجربه می‌کنند، برای انجام کارهایی مانند خزیدن و یا غلتیدن نیز مشکل دارند.
6. رشد تاخیری در مسائل اجتماعی و عاطفی
تاخیر تکاملی در کودکان ممکن است در مسائل عاطفی و اجتماعی نیز بروز کند. این کودکان، واکنش‌های متفاوت و محدودی به دیگران و محیط اطرافشان نشان می‌دهند و در تعامل با دیگران و برقراری ارتباط با همسالان دچار مشکل هستند. درک نشانه‌های اجتماعی و عاطفی برای این کودکان سخت است و به همین خاطر ممکن است در شرایط پیچیده و دشوار، واکنش‌های عصبی شدیدی از خود بروز دهند.
علل تاخیر رشد کودکان
عواملی که در بروز اختلالات رشدی تاثیر دارند ممکن است به پیش از تولد نوزاد، حین فرآیند زایمان و یا پس از تولد مربوط باشند. به‌طور کلی برخی از شایع ترین علت تاخیر رشد کودکان شامل موارد زیر است:
- زمینه‌های ارثی و شرایط ژنتیکی
- وارد شدن ضربه و صدمات به مغز نوزاد
- آسیب‌های شدید روانی و اجتماعی
- عفونت‌های جدی مادر در زمان بارداری
- اختلالات متابولیک ازجمله فنیل کتونوری (PKU)
- تغذیه ناسالم و یا سوتغذیه نوزاد
- مسمومیت‌های شدید مادر در زمان بارداری ازجمله مسمومیت الکی و مسمومیت با سرب
علائم کودکان تاخیری
علائم کودکان تاخیری بسیار گسترده و متفاوت است؛ اما برخی از رایج‌ترین این علائم به شرح زیر است:
- عدم توانایی در خزیدن و نشستن تا 6 ماهگی
- نگفتن برخی کلمات تا 1 سالگی
- راه رفتن دیرهنگام کودک
- عدم صحبت و یا تاخیر در صحبت کردن کودک
- مشکلات حافظه
- ناتوانی در حل مسائل ساده
- مشکل در توجه و تمرکز
- ناتوانی در درک قوانین
- مشکل در بلع
- اسپاسم عضلانی
- مشکل در دویدن
- ناتوانی در کنترل سر و گردن
- سفتی در عضلات
- مشکل در راه رفتن
- مشکل در گرفتن و چیدن اشیاء کوچک
- انجام حرکات تکراری
- عدم برقراری تماس چشمی
- عدم تعامل اجتماعی
- ترس از ملاقات با افراد جدید
- ناتوانی در سازگاری با محیط
تشخیص تاخیر در رشد کودکان
روش‌های تشخیص تاخیر رشدی چیست؟ پاسخ این سوال از مهم‌ترین مواردی است که باید در مراحل رشد کودک نسبت به آن آگاه و هوشیار باشید. عدم تشخیص، تشخیص دیرهنگام و همچنین تشخیص‌های نادرست، بدون شک شما و کودکتان را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. برخی از روش‌های تشخیص تاخیر رشد کودکان عبارت است از:
- توجه به سابقه خانوادگی
- بررسی اطلاعات رشد کودک از لقاح تا زمان حال
- سابقه واکسیناسیون کودک
- تاریخچه تغذیه مادر و کودک
- معاینه جسمی کودک
- بررسی پارامترهای رشد
- معاینه فیزیکی عمومی
- معاینه دقیق عصبی
- معاینه بدشکلی
احتمال رشد تاخیری در کودکان
مطالعات و تحقیقات گسترده در زمینه علائم کودکان تاخیری، نشان دهنده این امر است که 10 الی 15 درصد از کودکان زیر سه سال، یک یا چند مورد از انواع تاخیرهای رشدی را تجربه می‌کنند. این درحالی است که فقط 3 درصد از این کودکان شانس تشخیص به‌موقع رشد تاخیری و دریافت کمک‌ها و درمان‌های لازم را دارند. توصیه می‌شود در صورت مشاهده جزئی‌ترین موارد مشکوک در زمینه رشد کودکان، حتما از پزشکان متخصص مشورت بگیرید.
عواملی که باعث تاخیر در رشد کودکان می شود؟
برخی عوامل وجود دارند که احتمال ابتلا به مشکلات تاخیر در رشد کودکان را افزایش می‌دهند، ازجمله:
- تولد زودرس
- عارضه‌های ژنتیکی مانند سندروم داون
- بیماری یا سانحه جدی
- نقص شنوایی
- مشکلات مربوط به حنجره، دهان، گلو یا حفره بینی
- مشکلات مربوط به سیستم اعصاب مرکزی
عوارض تاخیر تکاملی در کودکان
آشنایی با شایع ترین علت تاخیر رشد کودکان به شما در تشخیص به‌موقع مشکلات رشدی کودکتان کمک می‌کند. این شرایط به کودک این امکان را می‌دهد تا به‌صورت حداقلی با عوارض تاخیر تکاملی مواجه شود که برخی از رایج‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- عدم توانایی در صحبت و گفتگو با دیگران
- عدم توانایی حرکتی و انجام امور شخصی
- عدم توانایی در برقراری ارتباط با اطرافیان و دوست‌یابی
- مشکلات مربوط به بینایی و دید محدود
- عدم توانایی در برقراری روابط عاطفی با خانواده و دیگران
ایا تاخیر تکاملی درمان دارد؟
درمان تاخیر تکاملی به علت و شدت مشکلات رشدی کودک بستگی زیادی دارد. به‌عنوان مثال اگر علت تاخیر رشد کودک سابقه خانوادگی باشد، در اکثر موارد پزشکان مداخلات درمانی را توصیه نمی‌کنند. خبر خوب این است که با پیشرفت علم و تکنولوژی برخی روش‌های درمانی برای کمک به این کودکان، شناسایی شده است که به شرح زیر است:
- کاردرمانی جسمی و ذهنی
- گفتار درمانی
- بازی درمانی
- رفتار درمانی
- فیزیوتراپی
زمان درست مراجعه پزشک در رشد تاخیری
حالا که با جنبه‌های مختلف رشد تاخیری کودکان آشنا شدید، باید در صورت مشاهده هرگونه موارد مشکوک در اسرع وقت به پزشک متخصص کودکان مراجعه کنید. این سوال‌ها به شما در تشخیص زمان درست مراجعه به پزشک متخصص رشد کودکان کمک می‌کند:
- آیا مسائل مربوط به راه رفتن و صحبت کردن کودک شما غیر عادی است؟
- آیا کودکتان در مراحل رشد خود دچار پس‌روی شده است؟
- آیا نشانه‌هایی از تاخیر در رشد ارتباطی، زبانی و یا فیزیکی کودکتان مشاهده می‌کنید؟
جمع بندی
تاخیر رشدی چیست، علائم و راهکارهای تشخیص و درمان آن کدام است؟ این‌ها سوالات مهمی است که در این مطلب به‌طور کامل و جامع به آن پاسخ داده شده است. به این شکل و با آگاهی از تمام آن چیزی که باید از تاخیر تکاملی در کودکان بدانید، می‌توانید هر نوع مورد نگران کننده‌ای را پیگیری کنید و از بروز مشکلات جدی‌تری در روند رشد کودکتان، جلوگیری کنید. آشنایی با علائم کودکان تاخیری و بررسی آن در مراحل رشد کودک، ازجمله وظایف مراقبتی است که باید والدین به‌خوبی از آن مطلع باشند.
سوالات متداول
1. چه چیزی باعث تاخیر رشد در کودکان می شود؟
نارس بودن، مشکلات پزشکی، مسمومیت با سرب و ضربه، همگی پتانسیل ایجاد تاخیر در رشد را دارند، اما گاهی اوقات علت ناشناخته است.
2. اگر کودکی دچار تاخیر رشدی شد چه باید کرد؟
فعالیت های روزمره مانند بازی با خمیر بازی می تواند به ایجاد مهارت های حرکتی ظریف کمک کند. حتی بازی های معمولی بچه ها، مانند حفاری در خاک یا رقصیدن، می تواند به ایجاد مهارت های حرکتی درشت کمک کند.
3. شایع ترین تاخیر رشد چیست؟
مشکلات زبانی و تاخیر گفتاری شایع ترین تاخیرهای رشدی هستند.
4. آیا کودکی می تواند تاخیر رشدی داشته باشد و اوتیسمی نباشد؟
در حالی که تلاقی قابل توجهی بین اختلال طیف اوتیسم (ASD) و تأخیر در رشد وجود دارد، اما باید گفت این تشخیص‌ها کاملاً مجزا هستند.
5. انواع تاخیر رشدی کودکان کدام است؟
تاخیر در زبان و گفتار، اختلال اوتیسم، تاخیر رشد شناختی، تاخیر رشد حرکتی، تاخیر رشد بینایی و تاخیر رشد عاطفی و اجتماعی از اصلی‌ترین موارد مرتبط با تاخیر رشد کودکان به‌شمار می‌روند.
6. شایع ترین علت تاخیر رشد کودکان شامل چه مواردی است؟
زمینه‌های ارثی، شرایط ژنتیکی، صدمات به مغز نوزاد، مسمومیت‌ها و عفونت‌های جدی مادر در زمان بارداری، تغذیه ناسالم نوزاد و اختلالات متابولیک، اصلی‌ترین علل تاخیر رشد کودکان محسوب می‌شوند.
