زخم بستر، یکی از شایع‌ترین عوارض در بیماران کم‌تحرک یا بستری طولانی‌مدت است که اگر به‌موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند منجر به درد، عفونت‌های خطرناک و حتی مرگ شود. این نوع زخم اغلب به دلیل فشار مداوم و طولانی‌مدت بر یک ناحیه از بدن ایجاد می‌شود، به‌ویژه در قسمت‌هایی که استخوان به پوست نزدیک‌تر است؛ مانند دنبالچه، پاشنه، آرنج، شانه و لگن. زمانی که جریان خون در این نواحی به دلیل فشار مستمر قطع شود، بافت‌ها دچار کم‌اکسیژنی شده و به‌تدریج از بین می‌روند که این وضعیت به شکل زخم باز یا آسیب زیرپوستی ظاهر می‌شود.
عوامل مختلفی مانند بی‌تحرکی، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، سوءتغذیه، بیماری‌های مزمن و کاهش سطح هوشیاری می‌توانند احتمال بروز زخم بستر را افزایش دهند. سالمندان به دلیل ضعف عمومی بدن، نازکی پوست، و کاهش گردش خون، بیشتر در معرض این نوع زخم‌ها قرار دارند. از آنجا که زخم بستر در مراحل ابتدایی ممکن است تنها با قرمزی پوست همراه باشد و درد یا علامت خاصی نداشته باشد، بسیاری از خانواده‌ها یا مراقبان آن را جدی نمی‌گیرند تا زمانی که زخم به مراحل پیشرفته، عمیق و عفونی می‌رسد.
در این مقاله، با تمرکز ویژه بر مراقبت پرستاری زخم بستر بیمار و سالمند، به بررسی دقیق راهکارهای پیشگیری، شناسایی و درمان زخم بستر در بیماران بستری، به‌ویژه سالمندان، خواهیم پرداخت. همچنین تفاوت‌های مراقبتی برای پرستار سالمند و سایر بیماران بررسی می‌شود تا مراقبان و پرستاران بتوانند با رویکردی علمی‌تر، ایمن‌تر و مؤثرتر به مدیریت این مشکل بپردازند.
زخم بستر و اهمیت مراقبت پرستاری تخصصی
زخم بستر، یک آسیب پوستی و بافتی است که در اثر فشار مداوم، اصطکاک یا رطوبت بیش از حد ایجاد می‌شود. این آسیب‌ها در بیشتر موارد در نواحی‌ای از بدن ظاهر می‌شوند که پوست به استخوان نزدیک است و تحت فشار قرار دارد؛ مانند پاشنه، پشت، زانوها، ران‌ها، باسن، آرنج و شانه‌ها. زخم بستر به‌ویژه در افرادی که به مدت طولانی بستری یا بی‌تحرک هستند، شایع‌تر است. سالمندان، افراد با مشکلات حرکتی، بیماران مبتلا به اختلالات عصبی، افرادی که تحت درمان‌های جراحی قرار دارند یا بیمارانی که به علت بیماری‌های مزمن قادر به حرکت نیستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
در مراحل اولیه مراقبت پرستاری زخم بستر بیمار و سالمند، زخم بستر ممکن است تنها به شکل قرمزی سطحی در ناحیه فشار یافته بروز کند که به راحتی قابل درمان است. اما اگر به‌موقع شناسایی نشود، ممکن است وارد مراحل پیشرفته‌تر شود که در آن زخم به عمق بافت‌ها نفوذ کرده و عفونت‌های جدی و دردناک ایجاد کند. در این مواقع، درمان نیازمند روش‌های پیچیده‌تر و زمان‌بر است که شامل مراقبت‌های ویژه، استفاده از پانسمان‌های تخصصی و در برخی موارد جراحی است که پرستار بیمار باید به خوبی این موارد را بداند.
لزوم به‌کارگیری پرستار آموزش‌دیده برای مراقبت از زخم بستر
مراقبت از زخم بستر، خصوصاً در مراحل پیشرفته، یک فرایند پیچیده است که نیازمند تخصص و آموزش‌های ویژه می‌باشد. در حالی که ممکن است خانواده‌ها یا مراقبان بیمار به‌طور طبیعی احساس کنند که می‌توانند از زخم بستر مراقبت کنند، اما مراقبت صحیح از این زخم‌ها نیازمند آگاهی دقیق از اصول علمی و تجربی است. به‌کارگیری یک پرستار آموزش‌دیده و متخصص در مراقبت از زخم بستر نه‌تنها فرآیند درمان را تسریع می‌کند، بلکه از بروز عوارض جانبی نیز جلوگیری می‌کند. این عوارض در سایت mayoclinic.org اینگونه عنوان شده‌اند:
عوارض زخم های فشاری عبارتند از:
سلولیت. سلولیت عفونت پوست و بافت های نرم متصل به آن است. این بیماری می تواند باعث گرما و تورم ناحیه آسیب دیده شود. پوست ممکن است تغییر رنگ دهد یا ملتهب به نظر برسد. افرادی که آسیب عصبی دارند اغلب در ناحیه‌ای که سلولیت در آن تأثیر می‌گذارد، احساس درد نمی‌کنند.
عفونت‌های استخوان و مفاصل. عفونت ناشی از زخم بستر می‌تواند به مفاصل و استخوان‌ها نفوذ کند. عفونت‌های مفصلی، مانند آرتریت سپتیک، می‌توانند به غضروف و بافت آسیب برسانند. عفونت‌های استخوانی، که به عنوان استئومیلیت نیز شناخته می‌شوند، می‌توانند عملکرد مفاصل و اندام‌ها را کاهش دهند.
سرطان. زخم مارجولین یک زخم طولانی مدت و بهبود نیافته است که می‌تواند به نوعی کارسینوم سلول سنگفرشی تبدیل شود.
سپسیس. به ندرت، زخم پوستی منجر به سپسیس می‌شود که یک عارضه تهدید کننده زندگی ناشی از عفونت است.
چرا پرستار آموزش‌دیده برای درمان زخم بستر ضروری است؟
مراقبت از زخم بستر نیازمند تخصص و دقت بالایی است که تنها از طریق آموزش‌های حرفه‌ای به پرستاران قابل دستیابی است. پرستار آموزش‌دیده قادر است با شناسایی دقیق مراحل مختلف زخم و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، روند بهبودی بیمار را تسریع کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
1. شناسایی به‌موقع علائم و مراحل زخم بستر:
یکی از مهم‌ترین وظایف پرستار آموزش‌دیده، شناسایی به‌موقع زخم بستر در مراحل ابتدایی است. زخم بستر معمولاً با تغییرات کوچکی مانند قرمزی، سوزش یا حساسیت شروع می‌شود که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، به سرعت پیشرفت کرده و به یک مشکل جدی تبدیل می‌شود. پرستار آموزش‌دیده با تجربه کافی قادر است تا این علائم را شناسایی کرده و اقدامات پیشگیرانه را به‌موقع آغاز کند.
2. تعیین روش‌های درمانی مناسب:
درمان زخم بستر به انواع مختلف پانسمان‌ها، تکنیک‌های درمانی و حتی تغییرات در وضعیت بدن بیمار نیاز دارد. پرستاران آموزش‌دیده با شناخت کامل از انواع پانسمان‌ها و روش‌های نوین درمان زخم بستر، قادر به انتخاب بهترین روش برای هر نوع زخم هستند. به‌عنوان مثال، برای زخم‌های سطحی از پانسمان‌های ساده و برای زخم‌های عمقی‌تر از پانسمان‌های آنتی‌باکتریال یا هیدروکلوئیدی استفاده می‌شود.
3. آموزش به خانواده و مراقبان
پرستار آموزش‌دیده تنها به درمان زخم‌ها نمی‌پردازد، بلکه باید خانواده‌ها یا مراقبان بیمار را در مورد نحوه مراقبت از زخم، تعویض پانسمان و پیشگیری از بروز زخم‌های جدید آموزش دهد. این آموزش‌ها به‌ویژه در بیمارانی که نیاز به مراقبت طولانی‌مدت دارند، ضروری است. پرستار باید تکنیک‌های صحیح جابه‌جایی بیمار، تغییر وضعیت بدن، و محافظت از پوست بیمار و همچنین نوع مواد غذایی برای جلوگیری از زخم بستر را به خانواده‌ها آموزش دهد.
4. پیشگیری از عفونت‌ها:
زخم بستر در صورت عدم درمان به‌موقع و صحیح، به راحتی دچار عفونت می‌شود. عفونت زخم بستر می‌تواند به بافت‌های عمقی‌تر نفوذ کرده و مشکلات جدی‌تری ایجاد کند. پرستاران آموزش‌دیده از روش‌های پیشگیری از عفونت‌ها آگاهی دارند و می‌توانند با رعایت استانداردهای بهداشتی، از آلودگی زخم جلوگیری کنند. استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده، پانسمان‌های استریل و جلوگیری از تماس دست‌های آلوده با زخم از جمله اقداماتی است که پرستار آموزش‌دیده به درستی انجام می‌دهد.
5. ارزیابی مداوم وضعیت بیمار:
پرستار آموزش‌دیده به‌طور مداوم وضعیت بیمار را بررسی می‌کند و به‌روزترین اطلاعات را برای پیشرفت درمان در اختیار تیم پزشکی قرار می‌دهد. این ارزیابی شامل بررسی میزان پیشرفت زخم، وضعیت عروق و بافت‌های اطراف زخم، ارزیابی میزان درد و ناراحتی بیمار و بررسی نتایج آزمایشات مربوطه است. با این کار، تیم پزشکی می‌تواند برنامه درمانی را مطابق با شرایط جدید بیمار تنظیم کند.
6. مدیریت به‌موقع و دقیق پانسمان‌ها و داروها:
یکی از جنبه‌های حیاتی در درمان زخم بستر، استفاده صحیح از پانسمان‌ها و داروهاست. استفاده از پانسمان‌های نامناسب یا دیر تعویض کردن آن‌ها می‌تواند روند درمان را به تعویق بیندازد یا باعث تشدید وضعیت بیمار شود. پرستار آموزش‌دیده برای پانسمان زخم بستر می‌تواند با استفاده از پانسمان‌های مناسب و زمان‌بندی صحیح تعویض پانسمان، از بروز عوارض جانبی جلوگیری کند و روند درمان را تسریع کند.
تفاوت در پرستاری از زخم بستر سالمندان و بیماران جوان‌تر
با وجود اینکه اصول پایه مراقبت از زخم بستر مشترک است، تفاوت‌های قابل‌توجهی میان مراقبت از سالمندان و سایر بیماران وجود دارد. این تفاوت‌ها ناشی از وضعیت فیزیولوژیکی، روانی، ایمنی بدن و همکاری بیمار در روند درمان هستند. در ادامه این تفاوت‌ها را به تفصیل بررسی می‌کنیم.
پرستاری از زخم بستر در سالمندان
سالمندان بیشتر از سایر گروه‌ها در معرض زخم بستر قرار دارند؛ چراکه عوامل متعددی مانند نازکی پوست، کاهش جریان خون، تغذیه ضعیف و بیماری‌های مزمن در آنان دیده می‌شود. کاهش قدرت تحرک، ضعف عضلانی و اختلالات شناختی باعث می‌شود که خودمراقبتی در آنان تقریباً غیرممکن شود.
نکات مهم در مراقبت پرستاری از سالمندان مبتلا به زخم بستر:
- استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده و ضد زخم برای پوست خشک و شکننده.
- برخورد صبورانه با سالمندان مبتلا به زوال عقل.
- پایش بیماری‌های مزمن و تأثیر آن‌ها بر روند ترمیم زخم.
- بررسی روزانه پوست توسط پرستار برای تشخیص سریع زخم‌های جدید.
پرستاری از زخم بستر در بیماران غیرسالمند
بیماران جوان‌تر نیز به دلایل مختلفی مانند آسیب نخاعی، جراحی‌های بزرگ یا بستری طولانی‌مدت ممکن است دچار زخم بستر شوند. اما قدرت ترمیم پوست در این افراد بالاتر است و در اغلب موارد همکاری خوبی با پرستار دارند. گاهی مراقبت از بیماران زندگی نباتی چنین حالتی دارد.
ویژگی‌های مراقبت از بیماران جوان‌تر:
- استفاده از تشک‌های مواج برای کاهش فشار بر پوست.
- مشارکت بیمار در فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی.
- بهره‌گیری از پانسمان‌های نوین برای درمان سریع‌تر.
- انگیزه بالای بیماران جوان برای بهبودی.
درمان زخم بستر در منزل؛ راهکارهای عملی برای مراقبت خانگی
بسیاری از بیماران زخم بستر، به ویژه در مراحل ابتدایی بیماری، می‌توانند در خانه تحت مراقبت قرار گیرند. درمان خانگی زخم بستر زمانی مؤثر است که خانواده یا پرستار آموزش‌دیده روزانه وضعیت بیمار را بررسی کرده و طبق اصول پیش برود.
مراقبت در منزل شامل:
- استفاده از تجهیزات مناسب مانند بالش طبی و تشک مواج.
- رعایت بهداشت زخم و ضدعفونی با محلول سالین.
- مصرف غذاهای سرشار از ویتامین و پروتئین.
- تعویض به‌موقع پانسمان تحت نظارت پرستار.
اصول تعویض پانسمان زخم بستر؛ آموزش مرحله‌به‌مرحله
پانسمان زخم بستر یکی از مهم‌ترین اقدامات پرستاری است. اگر این کار به درستی انجام نشود، ممکن است زخم عمیق‌تر شده یا عفونت کند. پرستار باید طبق استانداردهای ضدعفونی و با دقت بالا عمل کند.
مراحل تعویض پانسمان:
- شست‌وشوی دست‌ها و استفاده از دستکش.
- . باز کردن پانسمان قبلی با احتیاط.
- شست‌وشوی زخم با سرم فیزیولوژیک.
- خشک کردن پوست اطراف زخم با گاز استریل.
- استفاده از پانسمان مناسب.
- بستن محل زخم با چسب‌های بدون حساسیت.
نقش پرستار در آموزش خانواده برای مراقبت از زخم بستر
در بسیاری از موارد، خانواده بیماران بخشی از تیم مراقبتی هستند. بنابراین آموزش صحیح آن‌ها توسط پرستار الزامی است. این آموزش نه تنها از پیشرفت زخم جلوگیری می‌کند، بلکه استرس خانواده را نیز کاهش می‌دهد.
موارد آموزشی برای خانواده:
• نحوه بررسی روزانه پوست و زخم.
• زمان‌بندی دقیق برای تعویض پانسمان.
• آشنایی با علائم هشداردهنده مانند بوی بد یا تب.
• آموزش نحوه جابه‌جایی بیمار بدون ایجاد زخم جدید.
پرستار اول و مراقبت پرستاری زخم بستر بیمار و سالمند
پرستاران آموزش‌دیده در مرکز پرستار اول، با تخصص و تجربه‌ای که در زمینه مراقبت از زخم بستر دارند، نقش بسیار مهمی در پیشگیری و درمان این آسیب پوستی ایفا می‌کنند. این پرستاران با گذراندن دوره‌های تخصصی و کسب دانش‌های روز، قادر به شناسایی انواع مختلف زخم بستر و ارزیابی وضعیت بیمار به‌طور دقیق هستند. علاوه بر درمان‌های فوری، آن‌ها آموزش‌های لازم را به خانواده‌ها و مراقبان بیمار ارائه می‌دهند تا مراقبت‌های روزانه به درستی انجام شود. همچنین، پرستاران مرکز پرستار اول با استفاده از روش‌های نوین درمانی، انتخاب پانسمان‌های مناسب، و نظارت مداوم بر روند بهبودی، به تسریع درمان و کاهش درد و عوارض ناشی از زخم بستر کمک می‌کنند.
سوالات پرتکرار
زخم بستر چیست؟
نوعی آسیب پوستی ناشی از فشار طولانی‌مدت در بیماران کم‌تحرک.
آیا زخم بستر در خانه قابل درمان است؟
بله، به شرطی که در مراحل اولیه باشد و مراقبت صحیح انجام شود.
کدام نواحی بیشتر در معرض زخم بستر هستند؟
پاشنه‌ها، دنبالچه، باسن، آرنج و پشت شانه‌ها.
آیا سالمندان بیشتر دچار زخم بستر می‌شوند؟
بله، به دلیل ضعف پوست، بیماری‌های زمینه‌ای و تحرک کمتر.
