زخم بستر که در محل تماس مفاصل استخوانی با پوست به دلیل نارسایی در جریان خون ایجاد می شود از اهمیت خاصی برخوردار است.این زخم ها برای افرادی که کاملا بی تحرک بوده و روی تخت هستند، افرادی که از صندلی های چرخدار استفاده می کنند و همچنین افرادی که قادر به تغییر وضعیت خود نیستند خطرات جدی تری را به دنبال دارد. سالمندان بیشتر از همه ممکن است دچار این بیماری شوند و باید در پرستاری و مراقبت از آنها توجه بیشتری داشت، پرستار سالمندان می تواند در این زمینه کمک بسیاری به شما کند.
رژیم غذایی مناسب یکی از راه‌های کمک به درمان و کنترل زخم بهتر است. غذاهای مناسب برای درمان زخم بستر شامل مواد غذایی غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند که به بهبود زخم‌ها کمک می‌کنند. درصورتی‌که شما مواد مغذی کافی از این مواد خوراکی دریافت کنید؛ می‌توانید جلو بروز زخم بستر را بگیرید. چراکه سیستم‌های پوستی سالم توانایی بیشتری برای مقابله با فشار و زخم‌های فشاری داند. ازطرفی وجود مواد مغذی در خون شما به پیشگیری از ابتلا به انواع زخم‌های بستر هم کمک می‌کند. غذاهای مناسب برای درمان زخم بستر شامل پروتئین‌ها و اسید‌های آمینه هستند که به‌سلامت پوست و عضلات و استخوان‌ها کم می‌کنند. همچنین ویتامین برای زخم بستر، ویتامین‌های C و E بسیار مفید هستند به بازسازی پوست کمک می‌کنند.
افراد مبتلا به دیابت بیش از سایرین معرض زخم بستر قرار دارند و در این افراد بهبودی ممکن است ماه ها به طول بیانجامد. خوشبختانه انتخاب رژیم غذایی مناسب با مقادیر مشخص مواد معدنی، ویتامین و پروتئین به بهبودی سریعتر بیمار کمک می کند. رژیم غذایی مناسب برای برای ترمیم و ایجاد بافت های جدید مورد نیاز است.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر از بیماری‌های رایجی است که برای افرادی پیش می‌آید که مشکلات حرکتی داشته و توانایی بلند شدن از جا و حرکت کردن را ندارند. این بیماری بر اثر فشار ناشی از باقی ماندن بافت نرم برای مدت طولانی بین استخوان و سطح خارجی ایجاد می‌شود. در ناحیه زخم‌های بستر، بافت نرم و مویرگ‌ها از گردش خون درست بهره مند نمی شوند و درنتیجه مواد مغذی و اکسیژن به خوبی توزیع نمی‌شد. درنهایت مواد زائد در این ناحیه مانده و باعث مرگ بافت در آن نواحی می‌شود. درادامه این پروسه بافت مرده به یک محیط خوب برای رشد میکروب تبدیل می‌شود.
زخم‌های بستر از عارضه‌های مهم و خطرناک سلامتی هستند و می‌توانند در نهایت به مرگ هم منجر شوند. استفاده از برخی از رژیم‌های غذایی در کمک به‌سلامت بافت و جلوگیری از زخم بستر مفید است. حضور یک پرستار سالمند می‌تواند در جلوگیری از ایجاد عارضه مفید باشد.
عوامل تشدید کننده زخم بستر:
- سن بالای 65 سال
- بی اختیاری ادراری
- رژیم غذیی نامناسب
- کاهش وزن ناگهانی
- عدم مصرف مایعات کافی
ویتامین برای زخم بستر
در مورد ویتامین برای زخم بستر، چهار ویتامین B – C – E – D برای زخم بستر بسیار مفید و حتی می تواند گفت ضروری هستند. ویتامین B و C دو ویتامین محلول در آب است و از آنجایی که بدن ما دارای سیستم موثری برای تصفیه مایعات بدن است (کلیه ها) مصرف این ویتامین ها دوز تجویزی آنچنان دقیق ندارند چراکه نمی توانند برای ما سمی باشند. پس حتما این ویتامین ها را به اندازه کافی به بیمار زخم بستر برسانید. البته زیاده روی و مصرف بیش از حد این ویتامین ها باعث فشار به کلیه ها برای دفع مقادیر اضافه آنها می شود و مضر است.
ویتامین های E و D ویتامین های محلول در چربی هستند. این ویتامین ها نیز برای ساخت مججد بافت خورده شده در زخم بستر حیاتی می باشند. اگر از هر پزشکی بپرسید بهترین ویتامین برای زخم بستر چه می تواند باشد، این دو مورد حتما توسط او ذکر خواهد شد. حتی می توان گفت که ویتامین های محلول در چربی برای زخم بستر ضروری تر هستند. ولی برعکس ویتامین های محلول در آب که در بالا یاد شد، این ویتامین ها باید طبق تجویز دقیق پزشک مصرف شوند و دوز های بیشتر و اضافه تر می تواند سمی باشد. چراکه بر خلاف آب که توسط کلیه ها تصفیه و دفع می شود، ما هیچ سیستم موثری برای دفع مستقیم چربی نداریم. به همین دلیل تجمع زیاد ویتامین های محلول در چربی در بدن، سمی و حتی کشنده است.
ویتامین E از مهم ترین ویتامین های دوستدار پوست است , برای باز سازی پوست در بروز زخم بستر بسیار مفید است. حتی استفاده موضعی از این ویتامین به صورت کرم و پماد نیز ویتامین D یکی از مهم ترین و پر کاربرد ترین ویتامین ها در بدن است و به همین دلیل هم هست که بدن ما سازوکار تولید آن توسط جذب نور خورشید از پوست را در خود تکامل داده است. ویتامین D در تولید یا باز تولید بافت های مختلف نقش مهمی دارد. زخم بستر زخمی است که مقدار عمده آن زیر سطح پوست قرار دارد و قابل دیدن نیست. برای ترمیم بافت های پیوندی مرده زیر سطح پوست ویتامین D نقش کلیدی دارد.
مواد غذایی مفید برای زخم بستر
زخم بستر نیاز به مراقبت مداوم دارد. حتی ممکن است شما به آموزش پانسمان زخم بستر با کامفیل نیاز داشته باشید. استفاده از برخی از مواد غذایی برای درمان زخم بستر مفید است. برخی از مهمترین غذاهای مناسب برای درمان زخم بستر عبارت‌اند از:
- گوشت: گوشت مقادیر زیادی پروتئین دارد. گوشت سفید بهتر از گوشت قرمز است چرا که حاوی پروتئین بدون چربی است. پس مصرف مرغ و بوقلمون به‌اندازه کافی در درمان زخم بستر مفید است.
- غذاهای دریایی: غذاهای دریایی سرشار از پروتئین هستند. ماهی قزل‌آلا، ماهی تن و صدف‌های دریایی از جمله غذاهای سالمی هستند که می‌توانید برای درمان زخم بستر از آنها استفاده کنید. انواع ماهی‌ها و غذاهای دریایی همچنین جز مواد غذایی برای جلوگیری از زخم بستر هستند.
- گل کلم: گل کلم هم از جمله مواد غذایی است که پروتئین زیادی دارد. این سبزی همچنین مقادیر چربی کمی داشته و برای بدن مفید است. با مصرف یک فنجان گل کلم، شما 4 گرم پروتئین در روز دریافت می‌کنید. همچنین گل کلم مقادیر خوبی از ویتامین C را در خود دارد و غنی از ویتامین E است. همه این موارد جز غذاهای مناسب برای درمان زخم بستر هستند. ویتامین برای زخم بستر به مقدار مناسبی در این گیاه یافت می شود
- موز: موز حاوی پروتئین است. هر 100 گرم موز، 4 گرم پروتئین دارد که می‌تواند نیاز روزانه فرد به پروتئین را تامین کند.
- ذرت شیرین: در بین غذاهای مناسب برای درمان زخم بستر، ذرت هم جایگاه ویژه‌ای دارد. هر 100 گرم ذرت، حاوی 3 گرم پروتئین است.
- اسفناج: در بین مواد غذایی که برای درمان زخم بستر مفید هستند؛ اسفناج هم جایگاه ویژه‌ای دارد. هر فنجان اسفناج، حدود 5 گرم پروتئین دارد.
راه‌های درمان زخم بستر
مصرف مکمل‌های انرژی‌بخش، پروتئین‌ها و ریزمغذی‌ها برای درمان زخم‌های بستر مفید هستند. مصرف مکمل‌های غذایی در کنار مواد غذایی مفید، می‌تواند به درمان هرچه سریعتر زخم بستر کمک کند. همچنین مکمل‌های کلاژن هم احتمال بهبود زخم بستر را افزایش می‌دهند. خشک و تمیز نگه داشتن محل زخم و استفاده مداوم از داروها و پانسمان مناسب، برای درمان زخم‌های بستر مفید است. در موارد شدید زخم بستر، باید با جراحی، به درمان این عارضه بپردازید.
جلوگیری از زخم بستر
انتخاب رژیم غذایی مناسب تاثیر زیادی در جلوگیری از ایجاد زخم بستر دارد. مواد غذایی برای جلوگیری از زخم بستر شامل ماهی، گوشت، ذرت شیرین، اسفناج و سایر مواد غنی از پروتئین هستند. مواد غذایی که به بهبود پوست کمک می‌کنند و وضعیت بهتری برای آن فراهم کنند؛ از ایجاد زخم بهتر جلوگیری می‌کنند. همچنین انجام کارهای زیر می‌تواند از بروز زخم بستر جلوگیری کند:
هر دو ساعت یکبار، وضعیت خوابیدن بیمار را تغییر دهید و او را به سمت راست یا چپ بچرخانید تا فشار در یک ناحیه متمرکز نباشد.
فشار موضعی را کاهش دهید.
استفاده از تشک‌های مواج پر از هوا، آب یا مواد ژله‌ای
ماساژ نقاط احتمالی برای زخم بستر و ماساژ آن
استفاده از ابزار کمکی برای جلوگیری و درمان زخم بستر؛ مانند بالشت پاشنه پا یا مچ پا
وظایف متخصص تغذیه
سوء تغذیه اثرات نامطلوبی بر زخم بستر خواهد داشت. در افراد بیمار و به ویژه سالمندان و سایر افرادی که به دلایل مختلف دچار مشکلات بلع و خورد غذا به صورت مستقل شده اند انجام غربالگری اولیه جهت بررسی کمبود های تغذیه ای احتمالی ضروری است. زیرا گسترش زخم بستر کاملا به رژیم غذایی مناسب با کالری کافی وابسته است. هدف از انجام ارزیابی تغذیه ای؛
- شناسایی سوء تغذیه
- توجه به کم آبی و رفع ان
- تعیین مکمل های مناسب برا بیمار دارای زخم بستر است.
وظایف مراقب و پرستار بیمار در مقابل بیمار مبتلا به زخم بستر
مراقب و پرستار بیمار باید برنامه غذایی مناسب و متعادلی را برای بیمار طراحی کنند.
تامین انرژی بدن
تامین انرژی کافی برای جلوگیری از دست رفتن وزن و یا افزایش وزن بیمار و کمک به درمان زخم بستر مهمترین نکته ای است که باید مد نظر قرار بگیرد. دریافت انرژی کافی به ویژه در افراد لاغر به دلیل متعادل کردن وزن بیمار به کاهش فشار از روی قسمت آسیب دیده منجر می شود.
کربوهیدرت ها و روغن های سالم مانند کلزا، ماهی و زیتون منابع خوبی برای دریافت انرژی هستند.
تامین فیبر غذایی
برنامه غذایی باید شامل تمام گروه های غذایی، پروتئین، میوه سبزیجات، لبنیات و غلات باشد.
در وعده غذایی روزانه بیمار سبزیجات و میوه های سرشار از ویتامین ث مانند توت فرنگی و اسفناج را بگنجانید، برای تامین روی کافی بدن از غلات، پروتیئن، تخم مرغ، گوشت و لبنیات و غذاهای دریایی را برای بیمار آماده کنید.
مراقبین و پرستاران پیوسته در تنظیم برنامه غذایی بیمار باید نظر پزشک متخصص را در الویت قرار دهند.
تامین پروتئین کافی
برای بیماران دارای زخم بستر باید پروتئین کافی در نظر گرفته شود. و تمامی وعده های غذایی آنها حاوی مواد غذایی پروتئینی باشد. تخم مرغ، ماست، پنیر و مرغ از جمله مواد غذایی هستند که در وعده های جداگانه می توانند پروتئین کافی برای بیمار تامین کنند. در زمان تعیین سطح پروتئین مورد نیاز باید شرایط سلامتی و سایر بیماری ها نیز مد نظر قرار بگیرند و در بیماران دارای نارسایی کلیوی استفاده از پروتئین با محدودیت مواجه است.
تامین آب بدن
آب بدن بیمار را با استفاده از نوشیدنی های مناسب تامین کنند و از کم آبی بدن بیمار جلوگیری کنند. تامین اب کافی بدن به بهبود جریان خون و تغذیه سلولی کمک می کند و در درمان و جلوگیری از زخم بستر کمک می کند. مصرف مایعات کافی به ویژه در افراد مبتلا به دیابت و بیماری های کلیوی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در مبتلایان به دیابت، سطح قند خون پیوسته باید مورد ارزیابی قرار بگیرد تا از وخیم تر شدن زخم جلوگیری شود.
در مراقبت از زخم بستر مهمترین نکته توجه به رژیم غذایی و تشخیص زودرس نیازهای غذایی بیمار است. در صورتی که بیمار و پرستار بیمار و مراقبین او نسبت به تاثیرات زخم بستر در کیفیت زندگی و عوارض ان بی توجه باشند علاوه بر طولانی شدن دوره درمان باید منتظر عواقبی چون عفونی شدن بافت های زیرین مانند استخوان و حتی خون باشند. مرکز سلامت اول با کمک متخصصین تغذیه خود در منزل بیماران برنامه غذایی مناسب را طراحی و بر روند بهبود زخم بستر نظارت خواهند داشت.
