شکاف کام و لب شکری از شایع‌ترین نفس‌های مادرزادی در بین نوزادان است. این عارضه گاهی به‌صورت لب شکری، گاهی شکاف کام نوزاد و گاهی هر دو با هم ایجاد می‌شوند. این عارضه در دوران جنینی ایجاد شده و باعث می‌شود که دو طرف صورت کاملا به هم جوش نخورده و سقف دهان یا بالای لب و لثه بالایی یک شکاف داشته باشد. این عارضه علاوه بر مشکلات ظاهری، در روند تغذیه نوزاد، تنفس یا گفتار و سایر وجهه‌ها مشکلاتی ایجاد می‌کند. به‌کمک متدهای جراحی می‌توان تا حدود زیادی برای درمان این عارضه گام برداشت.
لب شکری چیست؟
اگر نمی‌دانید لب شکری چیست؛ این اختلال لب شکری در کودکان و شکاف کام نوزادان عارضه‌ای است که طی آن بخش‌هایی از صورت یا سقف دهان در زمان رشد جنین در رحم به‌درستی انجام نشده و در صورت کودک یک شکاف ایجاد می‌شود. لب شکری و شکاف از رایج‌ترین بیماری‌های مادرزادی هستند و ممکن است همراه با بسیاری از شرایط ارثی و بیماری‌های ژنتیکی بروز کنند. این عارضه به‌طور کامل درمان و رفع نمی‌شود؛ اما می‌توان با برخی از روش‌های جراحی ترمیمی، از شدت آن کاست.
همچنین درمان شکاف لب نوزاد، کمک می‌کند تا وی راحت‌تر بتواند از شیر مادر یا شیر خشک تغذیه کند و مشکلی از نظر خوردن غذا نداشته باشد. درمقابل- عدم درمان شکاف کام در نوزاد می‌تواند مشکلات تغذیه‌ای را در پی داشته باشد. برای مراقبت از بچه‌های لب شکری می‌توانید از خدمات یک پرستاری کودک در منزل استفاده کنید.
علائم و نشانه‌های لب شکری
شناسایی و تشخیص این بیماری سخت نیست و بعد از تولد نوزاد به‌سادگی قابل دیدن است. رایج‌ترین مراحل و نشانه‌های بیماری لب شکری و شکاف کام عبارت‌اند از:
- ایجاد یک شکاف در لب و سقف دهان که یک یا دو طرف صورت را فرا می‌گیرد.
- شکافی در لب بالایی ایجاد می‌شود که در لثه بالا و کام به سمت قسمت پایین بینی ادامه پیدا کرده است.
به نقل از سایت mayoclinic:
شکاف لب و کام در کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های صورت و دهان نوزاد آنطوری که باید با هم ترکیب نمی‌شوند. معمولا، بافت‌های لب و کام در ماه‌های دوم و سوم بارداری تشکیل می‌شوند. اما در نوزادان مبتلا به شکاف لب و شکاف کام، جوش خوردن این موضوع متاسفانه هرگز اتفاق نمی‌افتد. در بهترین حالت تا حدی رخ می‌دهد که یک شکاف بر جای می‌گذارد.
علت لب شکری شدن نوزادان
اصولا شکاف لب و شکاف کام زمانی ایجاد می‌شود که بافت‌های صورت دهان در دوران جنین به‌درستی با هم جوش نخورده باشند. این عارضه در ماه‌های دوم و سوم بارداری رخ می‌دهد. آمارها نشان می‌دهند که اصلی‌ترین دلایل به وجود آمدن این بیماری، عوامل محیطی و ژنتیکی است. به‌همین دلیل است که وقوع این بیماری در نوزادان قابل پیش‌بینی نیست. والدین ژن‌های ایجاد کننده شکاف لب را به‌عنوان یک سندروم ژنتیکی یا بخشی از آن به جنین منتقل کنند. در بسیاری از موارد محرک‌های محیطی باعث می‌شود که جنینی که مستعد این بیماری است؛ دچار شکاف کام یا لب شکری شود.
سبک زندگی مادر در زمان بارداری تعیین کننده این عامل است که شکاف کام در نوزاد ایجاد شود یا خیر. مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی مناسب و به‌خصوص اسیدفولیک می‌توانید احتمال بروز این عارضه را کاهش دهید.
علت لب شکری شدن جنین
علت لب شکری شدن جنین و شکاف کام در نوزادان تا به امروز به صورت دقیق پیدا نشده است اما برخی از محققان در این حوزه به این نتیجه دست یافته اند که علت و دلیل آن می تواند عوامل ژنتیکی و شرایط ارثی می باشد. برخی نیز معتقد هستند که استفاده از دخانیات و سیگار، چاقی در زمان بارداری و کمبود اسید فولید در ابتلا جنین به این عارضه موثر و اثر گذار می باشد که در زمان حاملگی مادر برای جلوگیری از لب شکری شدن جنین باید به این موارد توجه ویژه ای داشته باشد.
عوامل خطرناک برای ایجاد شکاف کام
شکاف لب و شکاف کام به‌نسبت میزان شدت عارضه ممکن است عوارض و مشکلات دیگری را نیز ایجاد کنند. از خطرات رایج همراه با لب شکری عبارت‌اند از:
- عفونت‌های مکرر گوش میانی و ضعیف شدن گوش‌ها
نوزادانی که شکاف کام دارند بیشتر در معرض افزایش مایع گوش و کاهش شنوایی یا حتی از دست دادن کامل شنوایی در یک گوش هستند. چرا که حجم مایع گوشی میانی بیشتری در گوش آن‌ها ساخته شده و در صورت عدم درمان احتمال بروز عفونت زیادی است. برای درمان این عارضه باید مایع اضافی جمع شده از طریق لوله‌های مخصوص تخلیه شوند.
- مشکلات گفتاری: کودکانی که درگیر شکاف لب و لب شکری هستند؛ معمولا نمی‌توانند کلمات را به‌درستی ادا کنند. صدای این کودکان به خوبی انتقال داده نشده و صدای تودماغی دارند. برخی از مشکلات گفتاری با جراحی درمان می‌شوند؛ اما همزمان با آن به گفتاردرمانی و درمان‌های دیگری نیاز است.
- مشکلات تغذیه‌ای: از اصلی‌ترین مشکلات نوزادانی که شکاف کام و لب شکری دارند؛ معمولا در گرفتن سینه مادر یا شیشه شیر یا مکیدن سینه مشکل دارند.
- مشکلات دندان یا فک: لب شکری باعث می‌شوند که ساختار دهان و دندان به‌درستی شکل نگرفته و با اختلالات زیادی همراه شود. در ادامه و حتی بعد از درمان همواره مشکلات دندانی و فک در کمین این کودکان است.
- ایجاد حالت خفگی در حین غذا خوردن: شکاف کاف باعث می‌شود که احتمالا راه دهان و بینی یکی شده و هر آن ممکن است شیر وارد مجاری تنفسی نوزاد شده و خفگی او را در پی داشته باشد.
- اختلال در ظاهر: کودکانی که با این عارضه دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ معمولا در ظاهر مشکلات ماندگار دارند و این روند در اعتمادبهنفس آن‌ها تاثیر سو دارد. درنهایت کمبود اعتمادبهنفس می‌تواند به اختلالات رفتاری و روانی دیگر از جمله اختلال اضطرار یا اختلال خود زشت پنداری منجر شود.
راه های جلوگیری از شکاف لب نوزاد
علت لب شکری چیست؟ زمینه و علت دقیق ایجاد جنین و بچه‌های لب شکری دقیقا مشخص نیست. دلیل بروز شکاف کام و تولد بچه‌های لب شکری معمولا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. به‌همین دلیل نمی‌توان بروز قطعی آن را پیش‌بینی کره و طبعا پیشگیری از آن هم امکان‌پذیر نیست. از بهترین راه‌های جلوگیری از بروز عارضه لب شکری و شکاف کام نوزاد و کاهش احتمال بروز آن، مصرف اسیدفولیک در دوران بارداری است.
اسید فولیک از ویتامین‌های ضروری برای رشد و سلامت سلول‌های بدن است که مصرف آن در ماه‌های اول بارداری برای جلوگیری از نواقص مادرزادی مفید است. همچنین رعایت موارد زیر در جلوگیری از لب شکری شدن جنین مفید هستند:
- تغذیه مناسب مصرف مکمل‌های ویتامینی و معدنی که پزشک تجویز کرده است
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- مشاوره ژنتیکی در مواردی که هر کدام از والدین در خانواده سابقه بروز لب شکری را دارند
- مراجعه به پزشک متخصص پیش از بارداری
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- پرهیز از مصرف مواد مخدر، مشروبات الکی و سیگار
عوارض شکاف لب نوزاد
بیماری لب شکری به‌نسبت میزان و نوع آن می‌تواند عوارض و مشکلات زیادی را برای نوزادان ایجاد کند. از مهم‌ترین عوارض بیماری لب شکری، عبارت‌اند از:
- تاثیر منفی در زیبایی
از مشخص‌ترین عوارض لب شکری، تاثیر آن در زیبایی است. این عارضه همواره تاثیرات خود را در چهره دارد و اثر آن همواره ماندگار خواهد بود. بروز لب شکری در هر فرد می‌تواند باعث کم شدن اعتماد به نفس فرد شده و شرایطی ایجاد کند که وی نتواند؛ مانند هم سن و سالان خودش فعالیت‌های روتین را انجام دهد.
- مشکل در خوردن غذا
وجود شکاف در کام در برخی از کیس‌ها در سقف دهان امتداد پیدا می‌کند. به‌این‌ترتیب نوزاد در زمان شیر خوردن دچار مشکل می‌شود. درمواردی که شکاف کام تا زیر بینی امتداد پیدا می‌کنند؛ ممکن است که نوزاد در زمان شیر خوردن دچار مشکل شده و شیر وارد نای شود. این روند مشکلات تنفسی برای نوزاد ایجاد می‌کند.
- مشکلات گفتاری
شکاف لب باعث می‌شود که فرد نتواند برخی از حروف را به‌درستی تلفظ کند. به‌این‌ترتیب فرد مشکلات گفتاری پیدا کرده و نمی‌تواند؛ مانند دیگران صحبت کند و کلمات را ادا کند.
- مشکلات دندانی
شکاف لب باعث می‌شود که ترتیب دندان‌های کودک به هم بریزند. اگر شکاف لب لثه‌ها و سقف دهان نوزاد را دربرگرفته باشد؛ ترتیب دندان‌ها به هم می‌خورند. این عارضه با ارتودنسی قابل درمان است.
- سایر مشکلات
لب شکری ممکن است مشکلات دیگری مانند عفونت دهان و بینی، عفونت گوش میانی، کاهش شنوایی و غیره ایجاد کند.
تشخیص لب شکری
شکاف لب در غربالگری‌های 20 هفتگی و بین هفته 18 تا 20 قابل تشخیص است. البته این آزمایش خطا دارد و ممکن است بعضی از بچه‌های لب شکری، تشخیص داده نشوند. از طرفی شکاف کام به‌سادگی در سونوگرافی تشخیص داده نمی‌شود. درمواردی که شکاف لب در سونوگرافی تتشخیص داده نمی‌شود؛ بلافاصله بعد از تولد در معاینات اولیه، این عارضه قابل تشخیص است.
میزان شیوع بیماری لب شکری در کودکان
از آنجایی که این بیماری از اختلالات مادرزادی و ژنتیکی است؛ در نژادها و کشورهای مختلف، میزان شیوع این بیماری متفاوت است. به‌طور متوسط از هر 1000 نوزاد یکی از آن‌ها دچار شکاف کام یا لب شکری می‌شود. از این آمار 20 درصد تنها شکاف لب دارند. یک‌سوم از این تعداد تنها شکاف کام دارند و بیش از 50 درصد از این تعداد شکاف لب و شکاف کام را همزمان با هم دارند.
شکاف لب و شکاف کام از رایج‌ترین اختلالات ژنتیکی در بین نوزادان است. این نقص تقریبا در هر دو جنس به یک اندازه شایع است؛ اما پسران 2 برابر دختران درگیر این عارضه می‌شوند. البته بروز شکاف کام به‌تنهایی در دختران دو برابر بیشتر از پسران رایج است.
روش‌های درمان شکاف کام
در سال‌های اخیر روش‌های جراحی برای ترمیم و اتصال بخش‌های جدا از هم به‌وجود آمده‌اند. روش‌های درمانی این عارضه معمولا همه در کنار هم و به‌صورت مکمل به کار می‌روند. درمان شکاف لب با جراحی و اعمال ترمیمی انجام می‌شود. مشکلات دندانی با ارتودنسی قابل حل است. مشکلات گفتاری یا اعتمادبهنفس کودک نیز به مشاوره و مراجعه به تراپیست نیاز دارد.
1. جراحی شکاف کام و لب
بهترین روش درمان برای عارضه دختر لب شکری، جراحی است. این جراحی در سنین مناسب و توسط جراح زیبایی انجام می‌شود. ممکن است نوزاد با عمل زیبایی لب شکری، دچار واکنش‌های آلرژیک شود که در این صورت استفاده از داروهای ضدحساسیت برای درمان این عارضه کافی است. بخیه‌ها درعرض تا یک هفته جذب شده یا قابل کشیدن هستند. در طول جراحی و تا مدت کوتاهی بعد از آن نوزاد برای تغذیه نیاز به کاتتر وریدی دارد تا بعد از آن بتواند دوباره از طریق دهان غذا بخورد.
مراقبت بعد از عمل شکاف کام
در پروسه مراقبت بعد از عمل شکاف، یک تا دو روز بعد از جراحی لب شکری ممکن است نوزاد کمی درد داشته باشد که به کمک داروهای مسکن و آسپرین قابل درمان است. همچنین نواحی اطراف دهان نوزاد تا دو هفته بعد از جراحی، دچار تورم خواهد بود. در دوران نقاهت، نوزاد بی‌قراری کرده و حدود یک هفته بعد دوباره به روال سابق برمی‌گردد.
در طول دوره بازیابی ممکن است لب‌های نوزاد به‌خصوص لب بالایی حرت کمتری داشته باشند. این عارضه موقتی بوده و بعد از مدتی رفع می‌شود. جای بخیه‌ها معمولا ترمیم شده و باقی نمی‌مانند. البته در کیس‌هایی که شکاف کام و لب شکری گسترده‌تر است؛ ممکن است جای بخیه بماند. در این موارد به کمک لیزر درمانی می‌تواند جای بخیه را محو کرد.
2. درمان شکاف و کام لب نوزادان با داروی گیاهی
طب سنتی نمی‌تواند راهکارهای قطعی و کاربردی برای درمان این عارضه ارائه بدهد. چرا که شکاف لب تنها به‌واسطه جراحی کاملا درمان می‌شود. با‌این‌حال بعد از جراحی می‌توانید از ترفندهای گیاهی و طب سنتی برای ترمیم سریع‌تر پوست و جای بخیه استفاده کنید. معمولا ترکیب کرم‌های حادی عصاره‌های گیاهی مانند گل محمدی، گل اشرفی، اسطوخودوس، درخت چای، بابونه، رزماری و مریم‌گلی برای درمان این عارضه مفید است. همچنین مصرف موضعی روغن‌های گیاهی برای درمان و بهبود این عارضه مفید است:
- روغن دانه نسترن
- روغن لیمو
- ژل آلوئه‌ورا
- روغن نارگیل
3. درمان لب شکری در طب سنتی
طب سنتی به پیشگیری از این عارضه اعتقاد دارد. از نظر این طب، مادرانی که سبک زندگی سالمی داشته باشند؛ صاحب فرزندان سالمی نیز می‌شوند. داشتن رژیم غذایی مناسب و ورزش و دوری از انواع دخانیات و مواد مخدر و الکل برای داشتن زندگی سالم ضروری است. همچنین کنترل قند خون و حفظ وزن سالم نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
4. درمان شکاف کام و لب با ارتودنسی
ارتودنسی از روش‌های درمانی است که به‌واسطه آن می‌توان شکاف لب و کام را ترمیم کرد. ارتودنسی برای اصلاح ساختار دندان‌ها و لب استفاده می‌شوند. با ارتودنسی می‌توان ترتیب دندان‌ها را بهبود داد؛ مشکلات فک را درمان کرد و از مشکلات دندانی در آینده و دوران بلوغ پیشگیری کرد.
زمان مراجعه به پزشک در شکاف کام و لب
لب شکری یک عارضه ژنتیکی است که در زمان جنینی ایجاد می‌شود. عوامل ژنتیکی و محیطی همزمان در بروز این عارضه نقش دارند. با مراجعه به مشاور پیش از بارداری می‌توان توصیه‌های لازم برای کاهش احتمال بروز این عارضه را یاد بگیرید. همچنین بعد از تولد نوزاد با مراجعه به جراح زیبایی می‌توان برای درمان این عارضه اقدام کرد. همچنین مشورت با متخصص ژنتیک می‌تواند مفید باشد.
نکاتی که باید در مراقبت از کودک لب شکری نوزادان رعایت کنیم؟
برای مقابله با مشکلات تغذیه‌ای در کودکان با شکاف لب و کام، مراقبت‌های ویژه و پزشکی لازم است. پزشکان و تیم‌های متخصص می‌توانند به کودکان و خانواده‌هایشان راهنمایی کنند. از جمله اقداماتی که ممکن است پیشنهاد شود، شامل:
- به کودک در حالت نشسته یا ایستاده شیر دهید تا از بازگشت شیر و رفتن به مجاری تنفسی جلوگیری شود.
- از بطری های شیر مخصوص شکاف کام و لب برای کودک استفاده کنید.
- بطری شیر را در دهان کودک کج نگه دارید تا سر بطری به سمت پایین قرار بگیرد و شیر مستقیما به داخل مری ریخته شود.
- اگر در زمان خوردن شیر مقداری از شیر از راه بینی خارج شد مضطرب نشوید، زیرا این موضوع خیلی رایجی است.
- مدت زمان تغذیه کودکان دارای شکاف لب و کام نباید بیش از 30 دقیقه طول بکشد زیرا باعث صرف انرژی زیادی در کودک می شود.
- تعداد دفعات شیر خوردن را در کودکان افزایش دهید تا کالری کافی را در طول روز استفاده کنید.
- کودکان عادت دارند انگشتان خود را بمکند، اما باید مراقبین در زمان بعد از جراحی برای جلوگیری از آسیب دیدگی حداقل به مدت دو هفته مانع این کار در کودک شوند. پوشیدن دستکش های مخصوص به ویژه در زمان خواب بسیار کمک کننده خواهد بود.
- به علائم کمبود آب در بدن این کودکان توجه کنید. نشانه های کم آبی شامل گریه بدون اشک و خشکی دهان است.
- کوکانی که دارای شکاف کام هستند باید از نظر شنوایی مورد بررسی قرار گیرند. خروج شیر از دهان و بینی این کودکان احتمال ابتلا به عفونت در گوش را افزایش می‌دهد.
- قبل از عمل جراحی کودک را از نظر وضعیت دندانی نیز بررسی کنید. گاهی طبق نظر پزشک قبل از جراحی باید برای کودک قالب گیری انجام شود.
- اگر احساس می‌کنید کودک دچار خفگی می‌شود، کودک را به سمت جلو خم کنید تا شیر اضافی از بینی و دهان کودک خارج شود.
- در زمان شیر دادن به کودک سر و شانه کودک باید در یک راستا قرار بگیرند و چانه کودک کمی به سمت قفسه سینه خم باشد.
- در زمان شیر دادن به کودک به هیچ عنوان کودک را در حالت کاملا خوابیده قرار ندهید.
- با فشار بسیار کمی گونه‌های کودک را فشار دهید تا فضای کمتری در دهان کودک درزمان خوردن شیر ایجاد شود.
- به دلیل فضای ایجاد شده امکان ورود هوا به معده وجود دارد به همین دلیل نباید اجازه دهید کودک به مدت طولانی به مکیدن شیر ادامه دهد. در غیر این صورت کودک دچار سیری کاذب می‌شود و امکان دارد محتویات معده از دهان خارج شود.
لب شکری شدن جنین از مشکلات و بیماری‌های مادرزادی است که ممکن است ژن آن از پدر یا مادر به نوزاد انتقال پیدا کرده باشد. این عارضه در ماه دوم یا سوم بارداری ایجاد می‌شود. در هفته 18 تا 20 وجود عارضه لب شکری در نوزاد در سونوگرافی قابل تشخیص است. همچنین بلافاصله بعد از تولد نوزاد، می‌توان به عارضه لب شکری پی برد. در مواردی که شکاف کام و لب شکری تا زیر بینی امتداد پیدا کرده است؛ به خاطر وجود احتمال خفگی و مشکلات بلع در نوزاد و همچنین احتملا بروز عفونت باید در اسرع وقت جراحی انجام شود. درمان این عارضه با عمل جراحی و ترمیمی قابل انجام است.
در ادامه با لیزر برای رفع جای بخیه، استفاده از دارو برای جلوگیری از عفونت و ارتودنسی برای ترمیم مشکلات دندانی می‌توان پروسه درمان را ادامه داد. از آنجایی که بروز این بیماری ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است؛ پیش‌بینی دقیق بروز این عارضه و همچنین پیشگیری از آن کاملا ممکن نیست. با‌این‌حال مصرف مکمل‌ها در دوران بارداری می‌تواند از راه های جلوگیری لب شکری شدن جنین موثر در این زمینه باشد.
سوالات متداول
1. شکاف کام در نوزادان چیست؟
شکاف کام یا باز شدگی دهان زمانی به وجود می‌آید که رشد جنین در بدن مادر با اختلال انجام گیرد. هفته ششم تا نهم بارداری یک مادر هفته‌ای است که کام کودک در آن شکل می‌گیرد.
2. آیا درمان قطعی برای عارضه لب شکری یا شکاف کام نوزاد وجود دارد؟
بیشتر کودکان با این عارضه متولد می‌شوند. معمولا این عارضه به کمک جراحی قابل درمان بوده و تا حد امکان جلوه ظاهری لب شکری از صورت نوزاد برطرف می‌شود.
3. لب شکری چه زمانی به یک عارضه خطرناک تبدیل می‌شود؟
زمانی که شکاف لب تا کام پیش برود؛ مشکلات دندانی ایجاد می‌شود. به‌طوری‌که در روند رشد دندان‌ها اختلال ایجاد شود. همچنین در این کودکان، ریسک پوسیدگی دندان‌ها بیشتر است. درصورت عدم درمان این عارضه، کودک توانایی صحبت کردن عادی را پیدا نمی‌کند.
4. علت لب شکری شدن جنین چیست؟
شکاف لب و کام یک مشکل جسمی است که نیاز به درمان جراحی دارد تا کودک بتواند به طور طبیعی بخندد و سخن بگوید. علل به وجود آمودن این عارضع موارد زیر می‌تواند باشد.
- علل ژنتیکی
- عوامل محیطی
- نقص‌های جنینی
- عوامل نژادی
- عوامل تغذیه‌ای
- عوامل مرتبط با داروها
- عوامل ژنتیکی تکمیلی
5. بهترین راه های جلوگیری از لب شکری شدن جنین چیست؟
داشتن تغذیه مناسب، اجتناب از مصرف دخانیات و سیگار، دوری از چاقی بارداری و مشاوره ژنتیکی در جلوگیری از شکاف کام و لب نوزاد در دوران حاملگی بسیار موثر است.
