افراد در مقابل رویدادهای بد و وحشتناک زندگی واکنش‌های متفاوتی دارند. گاهی بروز یک حادثه در زندگی فرد باعث ایجاد اختلال استرس پس از حادثه میشود. معمولا افرادی که شرایط روحی و زنندگی اجتماعی خوبی ندارند؛ بعد از یک حادثه تلخ و وحشتناک مانند مرگ عزیزان، آتش‌سوزی، تجاوز و غیره در معرض ابتلا به بیماری ptsd هستند. این بیماری زندگی روتین فرد را تحت تاثیر قرار داده و باعث مرور خاطرات روز حادثه و حالات روانی آن میشود. درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؛ اما می‌توان با ترکیبی از متدهای روان‌درمانی و دارودرمانی از شدت علائم بیماری کاست.
افراد سالخوره و پیر هم ممکن است دچار این بیماری شوند که در صورت بروز این بیماری می توانید از پرستاران سالمند برای مراقبت تخصصی و درمان آنها کمک بگیرید.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
استرس پس از حادثه یا بیماری ptsd که مخفف Post-traumatic stress disorder است؛ یک حالت روحی و روانی است که بعد از یک رویداد وحشتناک برای فرد ایجاد میشود. این اختلال معمولا با خواب ناآرام در شب، افکار غیر قابل کنترل و مرور مداوم خاطرات همراه است.
این اختلال معمولا در زمان‌هایی مانند جنگ، آتش‌سوزی، تصادف، مرگ عزیزان و سواستفاده‌های جنسی رایج است. مطابق آمار حدود 7 الی 8 درصد از مردم در دنیا این اختلال را تجربه کرده‌اند. اختلال استرس پس از سانحه در خانم‌ها بیشتر از آقایان رواج دارد. برای مراقبت از افرادی که با این اختلال مواجه هستند؛ می‌توان از خدمات پرستار بیمار استفاده کرد.
در بیشتر موارد به جای اینکه بیمار بعد از گذشت زمان حال، بهتری پیدا کند؛ به‌مرور بدتر شده و علائم شدید‌تری را نشان میدهد. معمولا میزان اضطراب فرد بیشتر شده و زندگی برای او مختل میشود. این اختلال در هر سن یا هر نژادی می تواند رخ بدهد. علائم اختلال استرسی پس از حادثه نیز در افراد مختلف با هم متفاوت است.
درگیری با اختلالات استرس پس از حادثه معمول شامل علائم مختلفی است. مهم‌ترین علائم این بیماری این است که بیمار حالات روانی و دردها و مشکلات زمان حادثه را بارها و بارها تجربه می‌کند. این روند به‌شدت آسیب‌زا است. به‌همین دلیل است که درمان اختلال استرس پس از حادثه از اهمیت زیادی برخوردار است. برای درمان این عارضه حتما باید به یک روانشناس خبره و ماهر مراجعه کنید.
به نقل قول از سایت mayoclinic:
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یک وضعیت سلامت روانی است که توسط یک رویداد وحشتناک ایجاد می شود – یا تجربه آن یا مشاهده آن. علائم ممکن است شامل فلاش بک، کابوس و اضطراب شدید و همچنین افکار غیرقابل کنترل در مورد رویداد باشد.
اکثر افرادی که از طریق رویدادهای آسیب زا می گذرانند ممکن است به طور موقت در سازگاری و کنار آمدن با مشکل مواجه شوند، اما با گذشت زمان و مراقبت از خود، معمولاً بهتر می شوند. اگر علائم بدتر شوند، ماه ها یا حتی سال ها طول بکشند و در عملکرد روزانه شما اختلال ایجاد کنند، ممکن است دچار PTSD شده باشید.
علل ایجاد بیماری ptsd
معمولا افرادی که دچار بیماری ptsd می‌شوند؛ همواره خاطرات زیادی را بارها و بارها مرور می‌کنند. این خاطرات و مرور مداوم آن همواره تاثیر زیادی روی کیفیت زندگی فرد دارد. تجریه یک حادثه ناگوار می‌تواند زمینه بروز بیماری باشد. از مهم‌ترین دلایل بروز اختلال استرسی پس از حادثه عبارت‌اند از:
خصوصیات انتسابی
- خصوصیات ژنتیکی و به ارث بردن برخی اختلالاات روانی
- تهدید و اهانت فیزیکی و کلامی
- تجربه موقعیت‌های سخت و اضطراب‌آور
- به هم ریختگی تنظیمات هورمونی و شیمیایی بدن
عوامل موثر و خطرزا در بروز اختلالات استرس بعد از حادثه
افراد در هر سنی ممکن است علائم بیماری ptsd را تجربه کنند. زمینه اصلی بروز این بیماری یک حادثه وحشتناک این است که فرد توانایی هضم آن را ندارد. با‌این‌حال برخی از عوامل شدت بروز اختلال اضطرابی پس از سانحه را افزایش میدهد:
- در صورتی که فرد پیش از این تجربه آسیب روحی مانند تجاوز در کودکی را داشته باشد؛ احتمال بروز بیماری ptsdبیشتر است.
- اختلال سومصرف مواد و مصرف الکل باعث شدت علائم این بیماری میشود.
- نداشتن حمایت خانواده و دوستان و کم بودن روابط اجتماعی فرد، او را بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار میدهد.
- سوابق ژنتیکی و بروز این بیماری در اقوام و نزدیکان
- تجربه آسیب روحی بلند مدت
- تجربه آسیب روحی مانند خشونت یا تجاوز در کودکی
- اشتغال در برخی از شغل‌ها مانند نیروی امداد یا ارتش
- سایر بیماری‌های روانی مانند اضطراب یا افسردگی
علائم ایجاد بیماری ptsd
بیماری ptsd نیز مانند هر بیماری روحی و روانی علائم مشخص خود را دارد. معمولا فردی که در معرض یک موقعیت آسیب‌زا قرار گرفته باشد؛ در صورت دچار شدن به اختلال استرسی پس از حادثه علائم زیر را نشان میدهد:
- افکار مزاحم تجربه مجدد آن موقعیت را در پی دارد. فرد حادثه را مدام با کابوس‌های شبانه، فلش‌بک زدن به آن موقعیت و مرور مکرر خاطرات به یاد می‌آورد.
- رفتار اجتنابی که شامل اجتناب از تمام مواردی میشود که آن موقعیت آسیب‌زا را برای او یادآوری می‌کند. این روند می‌تواند شامل اجتناب از افراد، مکان‌ها یا موقعیت‌های مشابه دارد. این روند کم‌کم به گوشه‌یری و انزوا فرد منجر میشود.
- علائم خلقی برجسته اضطراب و یا برانگیختگی بیش از حد شامل احساس بی‌قراری دائمی است که می‌تواند به‌صورت خوابیدن یا تجربه عصبانیت یا تحریک‌پذیری، گوش به زنگ بودن مفرط و اضطراب زیاد خودش را نشان بدهد.
- همچنین از دیگر علائم بیماری ptsd خلق منفی است. فرد معمولا از حضور در تمام موقعیت‌هایی که قبلا از آنها لذت می‌برد؛ اجتناب می‌کند. این افراد معمولا احساس گناه و شرمساری و ناامیدی دارند.
درصورتی که فرد هر کدام از علائم بالا را در مدت یک ماه به صورت مداوم تجربه کند؛ نشان دهنده این است که به اختلال استرسی پس از حادثه دچار شده است.
علائم جسمی اختلال استرس بعد از حادثه
بیماری ptsd معمولا علائم جسمی متعددی دارد. درصورت مشاهده این علائم لازم است که خیلی سریع به پزشک مراجه کنید:
- ضعف شدید در سیستم ایمنی بدن
- عفونت‌های مکرر
- لرزش، تعریق، مشکلات معده، سردرد، درد قفسه سینه و سرگیجه
- بدخوابی به شکل خستگی یا بی‌حوصلگی
علائم اختلال استرسی پس از حادثه در کودک و نوجوان
علائم بیماری ptsd در کودکان و نوجوانان کمی با علائم این اختلال در بزرگسالان متفاوت است. رایج‌ترین علائم بیماری ptsd در افراد کم سن و سال عبارت‌اند از:
- لکنت زبان یا لالی انتخابی
- اجتناب از فعالیت در موقعیت‌ها یا مکان‌هایی که فرد را به یاد آن حادثه می‌اندازد.
- شب‌ادراری
- کابوس یا وحشت شبانه
- دلبستگی بیش از اندازه به خانواده، دوستان یا نزدیکان
- پرخاشگری و تغییرات رفتاری
- شکایات حسی مانند سردرد، معده‌درد یا دیگر دردها
- مشکل در انجام تکالیف مدرسه
چه مشاغلی بیشتر به بیماری ptsd دچار می شوند؟
مشاغلی که در آن فرد با حوادث و رویدادهای وحشتناک زیادی مواجه است؛ احتمال ابتلا به استرس پس از حادثه را افزایش می‌دهند. افرادی مانند ماموران آتش‌نشانی، ماموران امداد و نجات، سربازان و افراد نظامی و غیره جز این افراد هستند.
عوارض مبتلا شدن به اختلال استرس پس از سانحه
به گفته مرکز پرستاری سلامت اول اختلال استرس پس از حادثه یا بیماری ptsd مستقیما روی زندگی روتین فرد تاثیر داشته و طیف گسترده‌ای از علائم را ایجاد می‌کند. از رایج‌ترین عوارض بیماری ptsd عبارت‌اند از:
- سومصرف مواد: افرادی که با بیماری ptsd درگیر هستند؛ معمولا برای مقابله با استرس و فرار از علائم این بیماری، به مصرف الکل یا مواد مخدر روی می‌آورند.
- مشکلات سلامت جسمانی: بیماری ptsd همواره خطراتی برای سلامت جسمانی در پی دارد که از جمله آن بیماری‌های قلبی، دیابت و درد مزمن است.
- فلش‌بک و کابوس: بیماری ptsd باعث میشود که فرد مدام روز حادثه را مرور کرده و در خصوص آن کابوس ببیند. این روند در زندگی روزانه اختلال ایجاد کرده و آسیب زننده است.
- افکار خودکشی: برخی از کسانی که علائم بیماری ptsd را تجربه می‌کنند و اقدام به درمان استرس پس از حادثه نکرده‌اند؛ افکار خودکشی دارند.
- مشکلات شغلی: این بیماران معمولا برای حضور در محل کار و منظم بودن و رسیدگی به وظایف شغلی خود مشکل دارند.
- مشکلات رابطه: اختلال شخصیت استرس پس از سانحه در درجه اول باعث گوشه‌گیری فرد از اجتماع و کمتر شدن معاشرت و روابط او با دیگران میشود.
- اضطراب: استرس پس از سانحه باعث بروز اختلالات اضطرابی مانند حملات پنیک، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب و بروز علائم شدیدتر در سایر اختلالات اضطرابی مانند دندوفوبیا میشود.
- افسردگی: کسانی که از این بیماری رنج می‌برند؛ احساس غم، ناامیدی و بی‌ارزشی دارند.
زمان شروع اختلال پی تی اس دی
علائم بیماری ptsd معمولا تا یک ماه بعد از حادثه خودشان را نشان میدهد؛ اما در برخی از کیس‌ها، فرد تا سال‌ها بعد هیچ نشانه‌ای بروز نمی‌دهد.
تشخیص اختلالات استرس بعد از سانحه
معمولا بعد از بروز علائم این بیماری و مراجعه به پزشک، مراحل زیر برای تشخیص قطعی این بیماری انجام میشود:
- معاینات فیزیکی برای مشخص کردن علائم جسمی و فیزیکی بیماری
- معاینات روانشناختی درخصوص علائم و رخدادهایی که باعث بروز بیماری می‌شوند.
- استفاده از معیارهای راهنمای آماری و تشخص اختلالات روانی
از اصلی‌ترین عوامل در تشخیص این بیماری این است که فرد حادثه و رویداد وحشتناکی را تجربه کرده باشد. این تجربه می‌تواند در چند شکل رخ داده باشد:
- تجربه مستقیم رویداد
- شنیدن خبر سانحه از نزدیکان
- فردی که مرتب در معرض رویدادهای وحشتناک است مانند ماموران نیروی امداد
- مشاهده وقوع سانحه برای فرد دیگر
همچنین علائم این بیماری باید برای بیش از یک ماه ادامه پیدا کند تا بتوان وجود بیماری ptsdرا تشخیص داد.
عوامل خطر اختلال استرس بعد از حادثه
افراد در هر سنی می‌توانند دچار اختلال استرس پس از سانحه شوند. اما ممکن است پس از یک رویداد تروماتیک بیشتر احتمال داشته باشید که دچار PTSD شوید اگر:
- تجربیات تروماتیک شدید یا ماندگاری داشته باشید.
- در طول رویداد تروماتیک آسیب فیزیکی دیده باشید.
- در زندگی خود در معرض آسیب‌های دیگر قرار گرفته باشید، مانند آزار و اذیت در کودکی.
- شغف شما شما را در معرض رویدادهای تروماتیک قرار میدهد، مانند خدمت در ارتش یا به عنوان امدادگر.
- مشکلات دیگر سلامت روانی مانند اضطراب یا افسردگی داشته باشید.
- الکل زیادی مصرف کنید یا از مواد مخدر سوءاستفاده کنید.
- سیستم حمایتی خوبی از خانواده و دوستان نداشته باشید.
- خویشاوندان خونی شما دارای مشکلات سلامت روانی، از جمله PTSD یا افسردگی باشند.
درمان اختلال استرس پس از سانحه
درمان اختلال استرس پس از سانحه معمولا شامل ترکیبی از روش‌های دارودرمانی و روان‌درمانی است . در ادامه رایج‌ترین روش‌ها برای درمان اختلال استرس پس از حادثه را مرور می‌کنیم:
- دارودرمانی
داروهای ضدافسردگی و ضد اضطراب برای درمان اختلال استرس پس از حادثه کاربرد دارند. این داروها به کاهش اضطراب، کاهش درمان استرس، افسردگی یا اختلالات بعد از خواب کمک می‌کنند.
- درمان شناختی رفتاری CBT
درمان شناختی رفتاری نوعی درمان است که طی آن الگوهای فکری و رفتاری تغییر می‌کنند. این درمان کمک می‌کند تا افراد مکانیسم‌های دفاعی مناسبی برای رفع محرک‌ها پیدا کنند.
- حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم EMDR
حساسیت‌زدایی یک نوع درمان است که در آن حرکات چشم برای کمک به پردازش و مقابله با خاطرات آسیب‌زا در افراد استفاده میشود.
- مواجهه درمانی
مواجهه درمانی از متدهای درمان اختلال استرس پس از سانحه است که به افراد کمک می‌کند تا محرک‌هایی که باعث ایجاد اضطراب می‌شوند را مقابله کرده و کم کم حساسیت‌زدایی کند.
- گروه درمانی
در گروه درمانی فرد با سایر کسانی که به بیماری ptsd دچار هستند؛ در یک گروه جای می‌گیرند. گروه درمانی به این افراد کمک می‌کند تا متوجه شوند که تنها نیستند.
انواع اختلالات پس از سانحه
انواع بیماری ptsd با هم از نظر زمینه بروز، علائم و شدت با هم متفاوت هستند. معمولا با یادآوری حادثه، شدت علائم بیشتر میشود. برای مثال فردی که در جنگ دچار اختلال استرسی پس از حادثه شده است؛ با شنیدن صداهای مشابه، دچار حملات پنیک میشود. انواع مختلفی از بیماری ptsd وجود دارد:
استرس عادی
در این حالت فرد در پروسه یادآوری حادثه، تجربه بد خاطرات نامطلوب و بی‌حسی عاطفی که داشته است را به خاطر می‌آورد.
اختلال استرس حاد
اختلالا استرس پس از حادثه حاد شامل جملات پنیک و واکنش‌های رفیتا، سردرگمی ذهنی، اختلال تجزیه‌ای، بی‌خوابی شدید، شک و تردید، عدم توانایی در مراقبت از خود، عدم توانایی در مدیریت کارها و فعالیت‌های ارتباطی است. معمولا زمانی که افراد از یک حادثه جمعی نجات پیدا می‌کنند و جز بازماندگان هستند؛ این واکنش را تجربه می‌کنند.
اختلال ساده
در این اختلال فرد تجربه دردآور خود را دوباره تجربه می‌کند. در این موقعیت فرد معمولا برای فرار از علائم بیماری، به مواد مخدر یا الکل پناه می‌برند.
اختلال بیماری ptsd همراه با دیگر اختلالات
گاهی استرس پس از سانحه همراه با دیگر بیماری‌ها ایجاد می‌شوند. این نوع اختلالات ساده‌تر از اختلال ساده است. معمولا در کنار این عارضه فرد یک بیماری روحی دیگر مانند افسردگی، اعتیاد، اختلالات هول و هراس و اختلالات اضطرابی هم دارد.
اختلال شخصیت استرس پس از سانحه پیچید یا بغرنج
بیمارانی که برای مدت طولانی شرایط استرس‌زا را تجربه کرده‌اند؛ معمولا دچار این اختلال می‌شوند. معمولا افرادی که در دوران کودکی دچار آسیب‌هایی مانند سواستفاده جنسی شده‌اند شامل این مورد هستند. همچنین تجربه بدرفتاری فیزیکی و عاطفی شدید طولانی از طرف اطرافیان نزدیک کودک، این عارضه را رقم می‌زند. این عارضه درنهایت به اختلال شخصیت مرزی، شخصیت ضد اجتماع یا اختلالات تجزیه‌ای منجر میشود.
چه کسانی دچار اختلال استرس پس از سانحه پیچیده می شوند؟
بیماری بیماری ptsd برای همه افراد در هر سن و موقعیتی ممکن است رخ بدهد. این افراد شامل سربازان جنگی یا کسانی هستند که تجربه یک حادثه بد را داشته باشند. البته همه افراد مبتلا به اختلال اضطرابی خودشان یک حادثه بد را تجربه نکرده‌اند. گاهی ممکن است یک دوست این تروما را تجربه کرده و برای فرد تعریف کرده باشد یا فرد شاهد بروز تروما برای شخص سومی بوده باشد. در این موارد هم بیماری استرس پس از حادثه رخ میدهد. معمولا زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
تفاوت PTSD و اضطراب
احساس اضطراب از نشانه‌های رایج در بیماری ptsd است؛ اما اختلال اضطراب پس از حادثه و اضطراب با هم تفاوت‌هایی دارند. اختلال شخصیت استرس پس از سانحه بعد از یک حادثه و تروما ایجاد میشود و شامل طیف گسترده‌ای از علائم از جمله افکار مزاحم، رفتارهای اجتنابی، خلق منفی، برانگیختگی بیش از حد و غیره است؛ اما اضطراب یک پاسخ طبیعی است که می‌تواند جزئی از زندگی روتین فرد باشد.
بیماری ptsd و اضطراب گاهی علائم یکسان و مشترکی دارند؛ اما دو بیماری و اختلال متمایز هستند. اختلالات اضطرابی شامل نگرانی یا ترس بیش از حد است و معمولا تعمیم پیدا می‌کند؛ اما اختلال اضطرابی همواره بعد از یک حادثه آسیب زننده ایجاد میشود. هر دو اختلال می‌توانند باعث برانگیختگی فرد شوند؛ اما علائم استرس پس از سانحه در اختلالات اضطرابی دیده نمی‌شوند.
اختلال اضطرابی همچنین از استرس حاد هم متفاوت است. علائم اختلال اضطرابی معمولا بیش از یک ماه دوام دارند؛ اما استرس در مدت زمان 3 روز تا 1 ماه ادامه دارد.
پیشگیری از بیماری ptsd
مشخص است که حوادثی که باعث ایجاد بیماری ptsd می‌شوند؛ قابل پیشگیری نیستند؛ اما با تقویت شرایط زندگی و روحیه فرد می‌توان در راستای پیشگیری از شدت علائم و حتی بروز بیماری استرس پیش از حادثه تلاش کرد. از مهم‌ترین کارهایی که برای پیشگیری از اختلال اضطرابی می‌توانید انجام دهید عبارت‌اند از:
- مراقبت از خود: درصورتی که شما نیازهای عاطفی، جسمی خود را تامین کرده و از خواب کافی برخوردار باشید؛ همچنین فعالیت‌های کاهنده استرس مانند ورزش را به طور مداوم انجام دهید؛ احتمال ابتلا به این بیماری کمتر میشود.
- یک شبکه از دوستان: وجود یک شبکه از دوستان و خانواده می‌تواند به افراد کمک کند تا با حوادث آسیب‌زا کنار بیایند.
- از کمک حرفه‌ای استفاده کنید: درصورت بروز تروما، خیلی زود به روانپزشک مراجعه کرده و در خصوص علائم آن بی‌اعتنا نباشید.
- راه‌های کنترل استرس را یاد بگیرید.
راهکارهای مفید مقابله با اختلال استرس پس از سانحه
بیماری ptsd قابل درمان نیست و فرد بعد از مدتی باید راهکارهایی برای پذیرش این بیماری و مقاله با علائم آن پیدا کند. از بهترین راهکارهایی که در این زمینه به فرد کمک می‌کند؛ عبارت‌اند از:
- داشتن شبکه‌ای از افراد که بتوانید به آنها اعتماد کنید.
- انجام تمرینات بدنی از جمله شنا، ورزش یوگا، پیاده‌روی و غیره
- گوش دادن به موسیقی‌های آرام
- زمان دادن برای بهبود علائم
- گروه‌درمانی و وقت گذرانی با دیگر افرادی که از این بیماری رنج می‌برند.
- تمرینات آرامش بخش مانند مدیتیشن
- شرکت در فعالیت‌های تفریحی و لذت‌بخش
سخن آخر
بیماری ptsd بعد از یک حادثه آسیب‌زا ایجاد میشود و طی آن فرد برای مدت بیش از یک ماه علائمی مانند خواب ناآرام، گوشه‌گیری، انزوا طلبی، عدم توانایی انجام شغل و غیره را نشان میدهد. برخی از اقدامات برای پیشگیری از این وضعیت و درمان آن وجود دارد. فرد با داشتن روحیه بالا و شبکه‌ای از دوستان و روابط اجتماعی می‌تواند احتمال ابتلا به این بمیاری را کاهش دهد. از طرفی درمان استرس پس از حادثه با دارودرمانی و روان‌درمانی امکان‌پذیر است.
سوالات متداول
1. آیا بیماری ptsd علائم و نشانه‌های فیزیکی دارد؟
برخی علائم مانند دردهای عضلانی، اسهال، سردرد، جملات پنیک، ضربان قلب نامنظم، نوشیدن بیش از اندازه الکل یا مصرف مواد مخدر از جمله این علائم است.
2. آیا امکان درمان استرس پس از حادثه وجود دارد؟
هم‌اکنون درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و تنها می‌توان به کمک روش‌های درمانی علائم این اختلال را کاهش داد.
3. حادثه تروماتیک چیست؟
حادثه تروماتیک به هر تجربه‌ای اطلاق میشود که باعث ایجاد آسیب روانی یا عاطفی شدید در فرد میشود. حوادثی مانند تصادفات، حوادث طبیعی، حملات (دزدی ، تعرض جنسی، جنگ)، از دست دادن عزیزان و تجربه‌های عاطفی شدید از این دست حوادث هستند.
