خود زشت پنداری Body dysmorphic disorder نوعی اختلال روانی است که فرد مدام به نواقص ظاهری خود فکر می کند و نمی تواند فکر کردن در مورد نواقص ظاهری خود را متوقف کند نواقصی که بعضا بسیار جزئی است و دیگران حتی متوجه آن نیز نمی شوند ، اما فرد ممکن است به خاطر این نواقص احساس شرم و خجالت و اضطراب داشته باشد به طوریکه باعث شود در بسیاری موارد از روابط اجتماعی کناره گیری کند . فرد خود زشت پندار، به شدت بر ظاهر خود متمرکز است و مدام مقابل آینه ظاهر خود را چک می کند ، مدام آرایش می کند و بعضی وقتها شاید ساعتها در روز را مقابل آینه مشغول بررسی ظاهر خود باشد !
اختلالات عاطفی و رفتاری در اوایل کودکی میتوانند تاثیرات عمیقی بر زندگی فرد داشته باشند و یکی از این تاثیرات مهم، اختلال خود زشت پنداری است. این اختلال باعث میشود فرد به طور غیرواقعی و افراطی از ظاهر خود ناراضی باشد و به دنبال نقصها و ایرادات جزئی یا خیالی در بدن خود بگردد. این اختلال به مرور زمان میتواند به افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس منجر شود و عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
مهم است که خانوادهها، معلمان و متخصصان بهداشتی به نشانههای این اختلال توجه داشته باشند و فرد را به مشاوره و درمان مناسب هدایت کنند. از طریق آموزش و آگاهیبخشی میتوان از پیشرفت این اختلال جلوگیری کرده و به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کرد.
اختلال خود زشت انگاری چیست؟
اختلال خود زشت انگاری نوعی اختلال روانی است که فرد به طور مداوم و بیاساس فکر میکند ظاهری ناپسند و غیرقابل قبول دارد. این افراد زمان زیادی را صرف بررسی و پیدا کردن ایرادات خیالی در ظاهر خود میکنند و این نگرانیها به شدت بر کیفیت زندگی آنها تاثیر میگذارد. این اختلال باعث میشود فرد از حضور در جمعها و فعالیتهای اجتماعی اجتناب کند و احساس ناراحتی و اضطراب شدید داشته باشد.
علائم خود زشت پنداری
علائم اختلالات خود زشت پنداری شامل نگرانی مداوم از ظاهر، بررسی مکرر خود در آینه، مقایسه مداوم با دیگران و تلاشهای بیپایان برای پنهان کردن یا بهبود ظاهری است. این اختلال میتواند باعث ایجاد عوارض جدی مانند اختلالات خوردن، اختلالات اضطرابی و حتی افکار خودکشی شود. بنابراین، شناسایی و درمان به موقع آن از اهمیت بالایی برخوردار است. خود زشت پنداری علائمی شامل:
توجه بیش از حد به نقص ظاهری که هیچ کس جز خود فرد متوجه آن نمی شود .
باور قوی به وجود نقص ظاهری که فرد را زشت یا ناقص کرده است.
تصور اینکه دیگران به شکل منفی به او توجه دارند یا او را مسخره می کنند.
تلاش برای پنهان کردن نقص با روشهای مختلف آرایش و سبکهای خاص لباس پوشیدن.
مقایسه دائمی ظاهر خود با دیگران.
مرتب برای کسب اطمینان از ظاهر خود متکی به نظر دیگران هستند.
مدام جلوی آینه هستند یا کاملا برعکس از آینه اجتناب می کنند.
کمالگرا هستند.
پرهیز از موقعیت های اجتماعی.
مشغولیت فکری در مورد ظاهر و رفتارهای تکراری می تواند ناخواسته باشد . کنترل این رفتارها دشوار و بسیار وقت گیر است. این مشکل در همه زمینه های زندگی (مدرسه ، شغل ، تعاملات اجتماعی و…) عملکرد را مختل می کند . علائم اختلال خود زشت پنداری شامل موارد زیر میشود.
- نگرانی مداوم از ظاهر خود
- بررسی مکرر در آینه
- مقایسه با دیگران
- استفاده افراطی از لوازم آرایشی
- تلاش برای پنهان کردن نواحی بدن
- اضطراب و استرس مداوم
- تغییرات زیاد در ظاهر
- عدم رضایتی مداوم از ظاهر بدن
- افکار مکرر در مورد ظاهر بدن
- اندازهگیری مداوم از وزن و اندازهها
این علائم میتوانند به وضوح نشاندهنده وجود اختلال بد ریخت انگاری باشند و نیازمند توجه و درمان مناسب هستند. فرد خود زشت پندار هر بار به یک قسمت خاصی از ظاهر خود توجه دارد . متداولترین بخشهای ظاهری که فرد مبتلا تمایل به برطرف کردن نقایص آن دارد شامل :
- صورت ، مثل بینی ، رنگ چهره ، چین و چروک ، جوش و سایر لکهای پوستی
- مو ، ظاهر مو و کم پشتی یا طاسی
- پوست و ظاهر رگها (رگهای خونی که از زیر پوست مشخص هستند )
- اندازه سینه ها
- اندازه و حجم ماهیچه ها
- دستگاه تناسلی
بنا بر گفته های سایت mayoclinic :
اختلال بدشکلی بدن یک وضعیت سلامت روانی است که در آن نمیتوانید از فکر کردن به یک یا چند نقص یا نقص در ظاهر خود دست بکشید – نقصی که جزئی به نظر میرسد یا توسط دیگران قابل مشاهده نیست. اما ممکن است آنقدر احساس خجالت، شرم و اضطراب داشته باشید که ممکن است از بسیاری موقعیت های اجتماعی اجتناب کنید.
هنگامی که دچار اختلال بدشکلی بدن هستید، به شدت بر ظاهر و تصویر بدن خود تمرکز می کنید، به طور مکرر آینه را چک می کنید، آرایش می کنید یا به دنبال اطمینان می گردید، گاهی اوقات برای ساعات زیادی در روز. نقص درک شده شما و رفتارهای تکراری باعث ناراحتی قابل توجه شما می شود و بر توانایی شما برای عملکرد در زندگی روزمره تأثیر می گذارد.
خود زشت پنداری در مردان بیشتر به شکل تصور بد شکلی بدن و توجه زیاد به اندازه و فرم ماهیچه ها می باشد که این اختلال به نام (bigorexia) شناخته می شود . برای رفع این نقص ممکن است ساعتها ورزشهای سخت انجام دهند . و به دنبال آن استفاده بیش از حد از مکمل های پروتئینی و سوء مصرف استروئیدها مشکلاتی را برای آنها فراهم کند . هر چه باور فرد در مورد وجود نقص در ظاهرش قوی تر باشد نگرانی و اضطراب بیشتری را حس خواهد کرد .
انواع مختلف اختلال خود زشت انگاری
اختلال خود زشت پنداری یکی از انواع اختلالات روانی است که در آن فرد به شدت از ظاهر خود ناراضی است و نقصهای خیالی یا جزئی در بدن خود را بزرگ و زشت میبیند. این اختلال میتواند به اشکال مختلف ظاهر شود و علائم و رفتارهای متفاوتی داشته باشد. در ادامه به بررسی انواع مختلف این اختلال میپردازیم.
- خود زشت پنداری عمومی: فرد در این نوع از اختلال، به طور کلی از ظاهر خود ناراضی است و نمیتواند به طور خاص ناحیهای از بدن را که باعث ناراحتی او میشود، مشخص کند. این نوع اختلال میتواند به افسردگی و اضطراب شدید منجر شود.
- خود زشت پنداری ناحیهای: در این نوع اختلال، فرد بر ناحیه خاصی از بدن خود تمرکز میکند، مانند بینی، پوست، مو، یا عضلات. این تمرکز میتواند به رفتارهای تکراری مانند نگاه کردن مداوم در آینه یا لمس مکرر ناحیه مورد نظر منجر شود.
- خود زشت پنداری با رفتارهای مخفیکننده: فرد مبتلا به این نوع از اختلال، سعی میکند نقصهای خیالی خود را با استفاده از لباس، آرایش یا تغییرات جسمانی پنهان کند. این رفتارها معمولاً به طور موقت اضطراب را کاهش میدهند، اما نگرانیها به زودی بازمیگردند.
- خود زشت پنداری با رفتارهای اصلاحی: در این نوع، فرد به دنبال روشهای مختلف برای اصلاح ظاهر خود میگردد، مانند جراحیهای زیبایی متعدد یا استفاده از محصولات آرایشی خاص. این تلاشها معمولاً نتایج موقتی دارند و نمیتوانند نگرانیهای عمیق فرد را برطرف کنند.
شناخت و درک انواع مختلف اختلال بد ریخت انگاری میتواند به تشخیص بهتر و درمان مؤثرتر کمک کند. درمان به موقع و مناسب میتواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلال کمک نماید.
چه وقت به دکتر مراجعه کنیم
فرد مبتلا به خود زشت پنداری ممکن است به علت شرم و خجالتی که از ظاهر خود دارد نتواند اقدام مناسبی برای درمان خود داشته باشد ، مثلا به پزشک مراجعه کند .
اگر، علائم خود زشت پنداری را در خود مشاهده می کنید ، حتما باید به متخصص بهداشت روان مراجعه کنید . توجه داشته باشید که اختلال خود زشت پنداری معمولا به خودی خود بهتر نمی شود و در صورت عدم درمان ممکن است به مرور بدتر شود و به اضطراب شدید و افسردگی و حتی خودکشی منجرب شود .
علل بوجود آوردنده خود زشت پنداری
به طور خاص مشخص نیست که چه عاملی باعث اختلال خود زشت پنداری می شود . مانند همه اختلالات روانی ، خود زشت پنداری نیز ممکن است به دلیل ترکیبی از مسائل مانند :
ژنتیک – در صورت داشتن خویشاوندی با اختلال خود زشت پنداری ، اختلال وسواس اجباری (OCD ) یا افسردگی ، احتمال ابتلای شما به BDD بیشتر است .
عدم تعادل شیمیایی در مغز ارزیابی منفی از ظاهر و شکل خود تجربیات منفی شخصی بوجود بیاید.
فاکتورهایی که احتمال بروز این اختلال را افزایش می دهند
اختلال خود زشت پنداری به طور معمول از اوایل سالهای نوجوانی شروع می شود و هر دو گروه زنان و مردان به این اختلال مبتلا می شوند . به نظر می رسد برخی فاکتورها خطر ایجاد این اختلال را افزایش می دهند . برخی از این فاکتورها پیشتر ذکر شده اند مثل مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب و داشتن سابقه خود زشت پنداری در بستگان فرد .
یک تجربه آسیب زا در گذشته – اگر در زمان کودکی مورد اذیت و آزار و سوء استفاده قرار گرفته اید احتمال اینکه شما به خود زشت پنداری مبتلا شوید بسیار زیاد است . فشارهای اجتماعی ( رسانه ها با ارائیه الگوهای نادرست زیبایی معیار و ملاک جذابیت را در جامعه از فرم طبیعی خارج کرده اند به این ترتیب فرد برای کسب رضایت خاطر تصور می کند که حتما باید شبه فلان هنرپیشه باشد .
عوارض خود زشت پنداری
فرد مبتلا به این اختلال علاوه بر اضطراب و افسردگی ، با مشکلات جدی دیگری از جمله ترس اجتماعی، اختلال اشتها، وسواس فکری و عملی،مشکلات سلامتی ناشی از رفتارهایی مثل کندن پوست، دردهای جسمی و یا خطر تغییر شکل به علت انجام مکرر جراحی زیبایی درگیر میشود .
درمان خود زشت پنداری
علائم خود زشت پنداری BDD با درمان بهتر می شوند . اگر علائم شما نسبتا خفیف است ، شما باید از درمان گفتاری به نام درمان شناختی رفتاری CBT (Cognitive Behavioural Therapy ) استفاده کنید که این روش به تنهایی یا گروهی انجام می شود . CBT می تواند با تغییر نحوه تفکر و رفتار به شما در مدیریت علائم خود زشت پنداری کمک کند . این روش به شما یاد می دهد که آگاه شوید چه چیزی علائم شما را تحریک می کند .
این روش درمانی راههای مختلف تفکر و برخود با عادتها را به شما می آموزد . شما و درمانگرتان در مورد اهداف درمان توافق خواهید کرد و با هم کار می کنید تا به نتیجه مورد توافق خود برسید . درمانگر به شما کمک می کند تا در مواقعی که دچار اضطراب می شوید روشهای دیگری برای مقابله با احساسات خود پیدا کنید تا با گذشت زمان بدون احساس ترس از پس این مشکل برآیید . اگر علائم شما متوسط است یا از روش CBT استفاده می شود یا داروی ضد افسردگی به شما پیشنهاد می شود که مهارکننده انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI ) است.
اگر علائم شدید بود از CBT و SSRI توام استفاده میشود. مرکز پرستاری سلامت اول با داشتن کادری مجرب و حرفه ای به صورت بیست و چهار ساعت آماده ارائیه خدمات مراقبت و پرستاری در منزل در خدمت شما عزیزان می باشد .
پیشگیری از اختلال خود زشت انگاری
پرستار در منزل میتواند نقش مهمی در پیشگیری از اختلال خود زشت پنداری ایفا کند. او میتواند با ارائه مراقبتهای روانی و جسمی، به افزایش اعتماد به نفس و کاهش اضطراب فرد کمک کند. همچنین، آموزش مهارتهای مقابله با استرس و ارائه راهکارهای مثبت اندیشی، میتواند تاثیر بسزایی در جلوگیری از بروز این اختلال داشته باشد. پرستار با نظارت دقیق و حمایتهای مستمر، میتواند به فرد کمک کند تا نگرانیهای ظاهری خود را مدیریت کرده و از تبدیل آنها به این اختلال جلوگیری کند.
درمان های بد ریخت انگاری
درمانهای اختلال خود زشت انگاری میتوانند به بهبود زندگی فرد کمک زیادی کنند. یکی از مؤثرترین روشهای درمان، شناختدرمانی رفتاری (CBT) است. این روش به فرد کمک میکند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و تغییر دهد. همچنین، داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب نیز میتوانند در کاهش علائم این اختلال مفید باشند.
رواندرمانی فردی و گروهی نیز به فرد اجازه میدهد تا نگرانیهای خود را بیان کرده و حمایت لازم را دریافت کند. همچنین، تکنیکهای مدیریت استرس و تمرینات آرامشبخش میتوانند به کاهش اضطراب و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند. مهم است که فرد مبتلا به بد ریخت انگاری، از حمایت خانواده و دوستان برخوردار باشد و به طور منظم با متخصصان سلامت روان مشورت کند. درمان به موقع و مناسب میتواند تاثیرات مثبت زیادی داشته باشد و به فرد کمک کند تا با اعتماد به نفس بیشتری زندگی کند.
سخن پایانی
اختلال خود زشت پنداری اختلالی پیچیده و جدی است که نیاز به توجه و درمان دارد. علائم آن میتواند شامل نگرانی مداوم از ظاهر، اضطراب، و تلاشهای مکرر برای پنهان کردن یا اصلاح نقصهای خیالی باشد. این اختلال میتواند به عوارض روانی جدی مانند افسردگی و انزوای اجتماعی منجر شود. درمان به موقع و مناسب، مانند رواندرمانی و داروها، میتواند به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. آگاهی و حمایت از افراد مبتلا نقش حیاتی در مسیر بهبود آنان دارد. با شناخت و درمان صحیح، میتوان به زندگی با اعتماد به نفس و آرامش بازگشت.
سوالات متداول
چگونه میتوان خود زشت پنداری را تشخیص داد؟
تشخیص این اختلال معمولاً توسط متخصص روانشناسی یا روانپزشکی و از طریق مصاحبههای بالینی و ارزیابیهای روانشناختی انجام میشود.
آیا خود زشت پنداری در کودکان نیز رخ میدهد؟
بله، اختلالات رفتاری و عاطفی در اوایل کودکی میتوانند زمینهساز خود زشت پنداری در بزرگسالی شوند.
عوارض ناشی از خود زشت انگاری چیست؟
افسردگی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس، اختلالات خوردن، و انزوای اجتماعی.
