بیماری های مزمن؛ علائم و انواع

مراقبت از بیماری های مزمن یکی از جنبه‌های حیاتی سلامت عمومی است که نقش اساسی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. Chronic Disease مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و آسم، به دلیل دوره‌های طولانی مدت و پیچیدگی‌های مرتبط با آنها، نیازمند مدیریت مداوم و دقیق هستند. این مراقبت‌ها شامل پیگیری‌های منظم پزشکی، دارو درمانی، تغییرات سبک زندگی و آموزش بیمار می‌شوند.

هدف از این اقدامات نه تنها کنترل علائم و پیشگیری از عوارض جدی‌تر، بلکه افزایش توانمندی بیماران در مدیریت شرایط خود و بهبود وضعیت کلی سلامت آنان است. در ادامه به بررسی اهمیت و روش‌های مختلف مراقبت از Chronic Disease می‌پردازیم تا زمینه‌ای برای درک بهتر و کاربردی‌تر این بیماری فراهم شود. اگر در خانواده یا دوست و آشنایانتان کسی به این بیماری مبتلا است، می‌توانید از پرستار بیمار کمک بگیرید. 

بیماری مزمن چیست؟

بیماری مزمن (Chronic Disease) به نوعی از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که طولانی‌مدت بوده و اغلب با گذشت زمان به آهستگی پیشرفت می‌کنند. این بیماری‌ها معمولاً به طور کامل درمان نمی‌شوند، اما می‌توان با مدیریت و کنترل مناسب علائم آن‌ها، کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. مریضی مزمن  شامل طیف گسترده‌ای از شرایط پزشکی می‌شوند که می‌توانند اعضای مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهند.

برخی از رایج‌ترین Chronic Disease شامل دیابت، بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، بیماری‌های تنفسی مزمن مثل آسم و COPD و برخی از انواع سرطان‌ها هستند. مدیریت این بیماری نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل تغییرات در سبک زندگی، مصرف داروها، نظارت مستمر بر وضعیت سلامت و در برخی موارد، انجام مداخلات پزشکی خاص می‌شود. به عنوان مثال، بیمارانی که از دیابت رنج می‌برند، باید رژیم غذایی مناسبی داشته باشند، ورزش کرده و به طور منظم قند خون خود را بررسی کنند.

از سوی دیگر، بیمارانی که از بیماری‌های قلبی رنج می‌برند ممکن است نیاز به مصرف داروهای خاصی برای کنترل فشار خون و کلسترول داشته باشند و همچنین از مصرف دخانیات و الکل پرهیز کنند. تاثیرات Chronic Disease تنها به مشکلات جسمی محدود نمی‌شود؛ این بیماری‌ها می‌توانند بر وضعیت روانی و اجتماعی افراد نیز تاثیر بگذارند. اضطراب، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی از جمله مشکلاتی هستند که ممکن است به همراه این بیماری به وجود بیایند. بنابراین، حمایت‌های روانی و اجتماعی نیز بخش مهمی از مدیریت این بیماری‌ها محسوب می‌شوند.

به نقل از betterhealth.vic.gov.au :

یک بیماری مزمن یا طولانی مدت به معنای سازگاری با نیازهای بیماری و درمان مورد استفاده برای درمان این بیماری است. ممکن است استرس های بیشتری وجود داشته باشد، زیرا بیماری مزمن ممکن است نحوه زندگی، دیدن خود و ارتباط شما با دیگران را تغییر دهد.

انواع بیماری مزمن

Chronic Disease به وضعیت‌های پزشکی اطلاق می‌شود که به مدت طولانی ادامه داشته و معمولاً بهبودی کامل برای آن‌ها وجود ندارد. این بیماری‌ها می‌توانند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. انواع بیماری مزمن رایج این بیماری شامل موارد زیر هستند:

• بیماری‌های قلبی: شامل بیماری‌های عروق کرونر، نارسایی قلبی و فشار خون بالا.
• دیابت: به ویژه دیابت نوع 1 و نوع 2 که به دلیل مشکلات در تولید یا استفاده از انسولین به وجود می‌آیند. نکات این بیماری زیاد است و شما باید ابتدا بدانید دیابت چیست؟ تا به بهترین نحو با آن برخورد کنید
• آسم: اختلال مزمن در مجاری تنفسی که باعث تنگی نفس و سرفه می‌شود.
• بیماری های مزمن ریوی: مانند برونشیت مزمن و امفیزم.
• بیماری‌های خودایمنی: مانند لوپوس و روماتیسم مفصلی که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند.
• بیماری های مزمن کلیوی: شامل نارسایی کلیوی و دیگر اختلالات کلیوی.
• بیماری‌های عصبی: مانند بیماری آلزایمر، پارکینسون و ام اس (مولتیپل اسکلروزیس).

مدیریت این بیماری‌ها که معمولاً به عنوان بیماری های سالمندان محسوب می‌شوند، شامل تغییرات سبک زندگی، درمان‌های دارویی و پیگیری منظم پزشکی و استفاده از خدمات پرستاری سالمند است.

لیست بیماری های مزمن

لیست انواع بیماری های مزمن در دوران سالمندی به صورت جدول زیر می باشد:

عوامل افزایش خطر ابتلا به بیماری های مزمن

عوامل افزایش خطر ابتلا به این بیماری  شامل موارد مختلفی هستند که می‌توانند به شدت تحت تأثیر سبک زندگی و عوامل محیطی قرار بگیرند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد مواد غذایی پرچرب، قند و نمک و کمبود میوه‌ها و سبزیجات می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت نوع 2 و فشار خون بالا را افزایش دهد.
• عدم فعالیت بدنی: کمبود ورزش و فعالیت بدنی منظم می‌تواند منجر به چاقی، دیابت و بیماری‌های قلبی شود.
• سیگار کشیدن: مصرف دخانیات عامل اصلی بسیاری از بیماری های مزمن مانند سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و COPD (بیماری انسدادی ریه) است.
• مصرف الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند به بیماری‌های کبدی، فشار خون بالا و سایر مشکلات بهداشتی منجر شود.
• استرس مزمن: استرس طولانی‌مدت می‌تواند به مشکلات قلبی، فشار خون بالا و اختلالات دیگر کمک کند.
• عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی از این بیماری می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به این بیماری‌ها کند.
• خواب ناکافی: خواب نامناسب و کم‌خوابی می‌تواند به مشکلات سلامتی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و اختلالات متابولیکی منجر شود.
• عوامل محیطی: قرارگیری در معرض آلودگی‌های زیست‌محیطی، مانند هوای آلوده، می‌تواند به مشکلات تنفسی کمک کند.

مدیریت و کنترل این عوامل می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن کمک کند.

علائم بیماری های مزمن

بیماری های مزمن به گروهی از اختلالات و بیماری‌ها اطلاق می‌شود که عموماً به مدت طولانی ادامه دارند و بهبودی کامل یا قابل توجهی برای آن‌ها وجود ندارد. این بیماری‌ها به تدریج پیشرفت کرده و ممکن است عوارض جدی به همراه داشته باشند. علائم این بیماری‌ها می‌تواند بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت باشد، اما برخی از علائم رایج که ممکن است در اکثر این بیماری‌ها مشاهده شود، عبارتند از:

• دیابت:
   این بیماری متابولیکی که به دلیل نقص در تولید یا استفاده از انسولین ایجاد می‌شود، می‌تواند منجر به علائمی همچون تشنگی مداوم، تکرر ادرار، خستگی، کاهش وزن غیرقابل توضیح و اختلال در بینایی شود. در صورت عدم کنترل مناسب، دیابت می‌تواند عوارضی مانند بیماری‌های قلبی، آسیب به شبکیه چشم و اعصاب و مشکلات کلیوی ایجاد کند.
• بیماری‌های قلبی:
   این بیماری‌ها شامل اختلالات مختلفی مانند بیماری‌های عروق کرونر، نارسایی قلبی و آریتمی‌ها هستند. علائم بیماری های مزمن شامل درد قفسه سینه، تنگی نفس، خستگی مفرط، ورم در پاها و احساس سبکی در سر می‌شوند. این علائم ممکن است به مرور زمان تشدید شده و به عملکرد قلب آسیب برسانند.

• بیماری‌های تنفسی (مانند آسم یا COPD):
   این اختلالات باعث التهاب و تنگی راه‌های هوایی می‌شوند و علائمی مانند سرفه مداوم، تنگی نفس، خس خس سینه و احساس فشار در قفسه سینه ایجاد می‌کنند. این بیماری‌ها می‌توانند بر کیفیت زندگی تاثیر منفی داشته و نیاز به درمان طولانی‌مدت داشته باشند.
• بیماری‌های کلیوی:
   بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیه و بیماری‌های التهاب کلیه می‌توانند باعث ورم، تغییر در الگوی ادرار (مانند کاهش یا افزایش حجم ادرار)، خستگی تهوع و در برخی موارد درد در ناحیه کمر شوند. اگر این بیماری‌ها به موقع شناسایی و درمان نشوند، ممکن است منجر به نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز شود.
• آرتریت:
   این بیماری‌های مفصلی شامل انواع مختلفی از اختلالات مانند آرتریت روماتوئید و استئوآرتریت بوده که می‌توانند علائمی نظیر درد مفاصل، تورم، خشکی مفاصل و محدودیت حرکت را ایجاد کنند. این بیماری‌ها می‌توانند به تدریج باعث تخریب مفاصل و کاهش توان حرکتی شوند.
• بیماری‌های گوارشی (مانند کولیت یا بیماری کرون):
   این بیماری‌ها باعث التهاب در دستگاه گوارش شده و می‌توانند علائمی نظیر درد شکم، اسهال مزمن، کاهش وزن و خستگی ایجاد کنند. درمان مناسب و کنترل علائم می‌تواند به مدیریت بهتر این بیماری‌ها کمک کند.

تشخیص دقیق و درمان مناسب این بیماری‌ها باید تحت نظر پزشک متخصص و با استفاده از روش‌های تشخیصی مختلف انجام شود. از عوارض دارو های این بیماری ها ممکن است دیسکینزی تاخیری باشد که بهتر است راجب آن مطالعه کنید.

درمان انواع بیماری های مزمن

بیماری های مزمن به دسته‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که به‌طور پایدار و در طولانی‌مدت ادامه دارند و معمولاً به درمان قطعی منجر نمی‌شوند، بلکه بیشتر به کنترل و مدیریت نیاز دارند. برخی از این بیماری‌های رایج شامل دیابت نوع 1 و 2، بیماری‌های قلبی و عروقی، Chronic Disease تنفسی مانند آسم و COPD و بیماری‌های خودایمنی مانند روماتیسم مفصلی و لوپوس هستند. در ادامه، توضیحاتی کلی درباره درمان این نوع بیماری‌ها ارائه می‌شود:

1. دیابت (نوع 1 و 2)

• دیابت نوع 1: نیاز به انسولین درمانی است. بیماران باید انسولین را به‌طور منظم دریافت کنند و کنترل قند خون خود را به‌دقت انجام دهند.
• دیابت نوع 2: درمان شامل تغییرات در سبک زندگی (غذای سالم، ورزش منظم) و داروهایی مانند متفورمین است. در صورت نیاز، ممکن است انسولین نیز تجویز شود.

2. بیماری‌های قلبی و عروقی

• فشار خون بالا: کاهش مصرف نمک، رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی و داروهایی مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE inhibitors) یا بتابلاکرها.
• بیماری عروق کرونر: شامل تغییرات در رژیم غذایی، ورزش، ترک سیگار و داروهایی مثل استاتین‌ها برای کاهش کلسترول. در موارد شدیدتر، ممکن است جراحی‌هایی مانند آنژیوپلاستی یا بای‌پس عروق کرونر لازم باشد.

3. بیماری‌های مزمن تنفسی (آسم و COPD)

• آسم: استفاده از داروهای استنشاقی ضدالتهاب و برونکودیلاتورها، اجتناب از محرک‌ها و آلرژن‌ها و پیگیری منظم برای مدیریت حملات.
• COPD (بیماری انسدادی مزمن ریه): شامل ترک سیگار، داروهای برونکودیلاتور و استروئیدها و در برخی موارد، درمان‌های تنفسی و اکسیژن درمانی.

4. بیماری‌های خودایمنی (روماتیسم مفصلی، لوپوس)

• روماتیسم مفصلی: داروهایی مانند داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، داروهای ضدفشار خون (DMARDs) و بیولوژیک‌ها. فیزیوتراپی و تغییرات در سبک زندگی نیز مفید است.
• لوپوس: درمان شامل داروهای ضدالتهاب، کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی. مراقبت و پیگیری منظم برای مدیریت علائم و پیشگیری از عوارض.

5. مدیریت عمومی بیماری‌های مزمن

• رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی متنوع و متعادل، کاهش مصرف نمک، قند و چربی‌های اشباع‌شده.
• فعالیت بدنی: ورزش منظم و متناسب با وضعیت بیمار.
• پایش منظم: مراجعه منظم به پزشک برای کنترل وضعیت و تنظیم درمان.
• آموزش و پشتیبانی: آموزش بیمار و خانواده برای مدیریت بهتر بیماری و حمایت‌های روانی.

هر کدام از این بیماری‌ها ویژگی‌ها و نیازهای خاص خود را دارد، بنابراین درمان باید به‌طور فردی تنظیم شود و تحت نظارت پزشک متخصص انجام گیرد.

روش کنترل علائم بیماری های مزمن

کنترل علائم بیماری های مزمن نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است که شامل موارد زیر می‌شود:

• مدیریت دارویی: استفاده منظم از داروها طبق تجویز پزشک برای کنترل علائم و پیشگیری از بروز عوارض. بررسی منظم و تنظیم دوز داروها بر اساس تغییرات وضعیت بیمار و نتایج آزمایش‌ها.
• تغذیه مناسب: پیروی از رژیم غذایی متناسب با بیماری خاص، مثل رژیم کم‌نمک برای فشار خون بالا یا رژیم کم‌کربوهیدرات برای دیابت. مشاوره با متخصص تغذیه برای برنامه‌ریزی غذایی شخصی‌شده و سالم.
• فعالیت بدنی منظم: انجام ورزش‌هایی که با وضعیت بیماری همخوانی دارند، مثل پیاده‌روی، شنا یا تمرینات تقویتی. مشاوره با پزشک یا فیزیوتراپیست برای طراحی برنامه ورزشی مناسب.
• مراقبت روانی و اجتماعی: حمایت از سلامت روان با استفاده از مشاوره، روان‌درمانی یا گروه‌های حمایتی. برقراری ارتباط با دوستان و خانواده و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی برای کاهش استرس و افزایش کیفیت زندگی.
• کنترل و پایش علائم: نظارت مداوم بر علائم بیماری و ثبت تغییرات آن‌ها. استفاده از ابزارهای پایش خانگی مانند فشارسنج، گلوکومتر یا دستگاه‌های مشابه برای بررسی وضعیت به‌طور مداوم.
• آموزش و اطلاعات: کسب اطلاعات کافی درباره بیماری، علائم و روش‌های مدیریت آن. شرکت در دوره‌های آموزشی و جلسات مشاوره برای آشنایی با جدیدترین روش‌های درمان و مدیریت بیماری.
• پیگیری و مراجعات منظم به پزشک: انجام ویزیت‌های منظم برای بررسی وضعیت بیماری و اصلاح برنامه درمانی. توجه به توصیه‌های پزشک و انجام آزمایش‌ها و معاینات دوره‌ای.

این روش‌ها به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به انواع بیماری مزمن کمک می‌کند. توجه به این نکات به همراه پیگیری‌های پزشکی منظم می‌تواند تأثیر زیادی در مدیریت مؤثر بیماری داشته باشد.

معرفی بیماری های مزمن خطرناک

بیماری‌های خطرناک مزمن به بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که به‌طور مداوم و معمولاً برای مدت طولانی ادامه دارند و ممکن است به تدریج وضعیت سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. این بیماری‌ها معمولاً درمان قطعی ندارند و کنترل آن‌ها نیازمند مدیریت و مراقبت مداوم است. در ادامه به معرفی چند بیماری مزمن خطرناک و توضیحاتی درباره هر کدام می‌پردازیم:

دیابت نوع 2

• توضیح: دیابت نوع 2 به اختلال در متابولیسم قند خون اشاره دارد که در آن بدن قادر به استفاده مؤثر از انسولین نیست. این بیماری می‌تواند به مشکلات جدی مانند بیماری‌های قلبی، نارسایی کلیه و مشکلات بینایی منجر شود.
• علائم: تشنگی زیاد، تکرر ادرار، خستگی، تاری دید.
• مدیریت: کنترل قند خون از طریق داروها، رژیم غذایی، ورزش و در برخی موارد انسولین.

بیماری‌های قلبی عروقی

• توضیح: شامل اختلالات مختلفی است که بر قلب و عروق خونی تأثیر می‌گذارند، مانند بیماری‌های عروق کرونر و فشار خون بالا.
• علائم: درد قفسه سینه، تنگی نفس، خستگی.
• مدیریت: تغییرات در سبک زندگی، داروها و در موارد شدیدتر، جراحی.

آرتریت روماتوئید

• توضیح: یک بیماری خودایمنی است که به مفاصل حمله کرده و باعث التهاب، درد و آسیب به مفاصل می‌شود.
• علائم: تورم مفاصل، سفتی، درد، خستگی.
• مدیریت: داروهای ضد التهابی و مسکن‌ها، درمان‌های فیزیکی و گاهی اوقات جراحی.

آسم

• توضیح: بیماری مزمن مجاری تنفسی که باعث تنگی نفس و سرفه می‌شود.
• علائم: سرفه، تنگی نفس، خس خس سینه، احساس فشار در قفسه سینه.
• مدیریت: داروهای استنشاقی، داروهای کنترل‌کننده و اجتناب از محرک‌ها.

بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)

• توضیح: گروهی از بیماری‌های ریه که باعث محدودیت جریان هوا و مشکلات تنفسی می‌شود، مانند برونشیت مزمن و امفیزم.
• علائم: تنگی نفس، سرفه مزمن، تولید خلط.
• مدیریت: ترک سیگار، داروهای استنشاقی و درمان‌های تنفسی.

بیماری آلزایمر

• توضیح: نوعی اختلال مغزی که به تدریج باعث کاهش حافظه و توانایی‌های شناختی می‌شود. بسیار حائز است که از مراحل پایانی بیماری آلزایمر مطلع باشیم تا یتوانیم آن را تشخیص دهیم.
• علائم: فراموشی، مشکلات در حل مسائل و برنامه‌ریزی، تغییرات شخصیتی.
• مدیریت: درمان‌های دارویی، فعالیت‌های درمانی و حمایت اجتماعی.

فیبروز کیستیک

• توضیح: یک بیماری ژنتیکی نادر که به اختلال در عملکرد ریه‌ها و دستگاه گوارش منجر می‌شود.
• علائم: علائم بیماری های مزمن چون فیبروز کیستیک، شامل سرفه مزمن، عفونت‌های مکرر ریه، مشکلات گوارشی می‌شوند.
• مدیریت: درمان‌های تنفسی، داروها و تغذیه مناسب.

تفاوت بیماری حاد و مزمن

بیماری‌ها معمولاً به دو دسته حاد و مزمن تقسیم می‌شوند، و تفاوت‌های اصلی بین این دو نوع بیماری شامل زمان شروع، مدت زمان، و نحوه پیشرفت آن‌ها است.

بیماری حاد

• زمان شروع: به طور معمول به طور ناگهانی و سریع شروع می‌شود.
• مدت زمان: معمولاً مدت زمان کوتاهی دارد و ممکن است از چند ساعت تا چند هفته طول بکشد.
• پیشرفت: به سرعت پیشرفت می‌کند و ممکن است علائم شدید و فوری ایجاد کند.
• مثال‌ها: آنفولانزا، عفونت‌های ویروسی، سکته قلبی.
• درمان: اغلب نیاز به درمان فوری دارد و در صورت درمان به موقع، بهبود کامل ممکن است.

بیماری مزمن

• زمان شروع: به تدریج و به آرامی شروع می‌شود و ممکن است علائم آن به مرور زمان ظاهر شوند.
• مدت زمان: مدت زمان طولانی دارد و ممکن است برای ماه‌ها، سال‌ها یا حتی عمر فرد ادامه یابد.
• پیشرفت: پیشرفت به تدریج و به آرامی صورت می‌گیرد و ممکن است به تغییرات پیوسته در وضعیت سلامتی منجر شود.
• مثال‌ها: دیابت، فشار خون بالا، آرتریت.
• درمان: ممکن است کنترل علائم و مدیریت بیماری نیازمند درمان مداوم و تغییرات در سبک زندگی باشد، اما معمولاً بهبودی کامل ممکن نیست.

سخن پایانی

مراقبت از انواع بیماری‌ مزمن نه تنها نیازمند پیگیری منظم و درمان دارویی، بلکه مستلزم توجه به جنبه‌های روانی، اجتماعی و سبک زندگی فرد نیز هست. درک و پذیرش این بیماری‌ها، همراه با اتخاذ شیوه‌های زندگی سالم و حمایت از سوی خانواده و جامعه، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و مدیریت بهتر وضعیت کمک کند.

با توجه و اهمیت دادن به این نکات، می‌توان با امید و قدرت بیشتری به مقابله با چالش‌های ناشی از Chronic Disease پرداخت و زندگی با کیفیت‌تری را تجربه کرد. اگر برای پرستاری از افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، به دنبال خدمات پرستاری در منزل هستید، می‌توانید با کارشناسان سلامت اول در ارتباط باشید.

سوالات متداول

برنامه درمانی ممکن است شامل چه چیزهایی باشد؟

شامل داروها، تغییرات در سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و در برخی موارد درمان‌های جراحی باشد. مدیریت و کنترل مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم کمک کند.

اهمیت پیشگیری و تشخیص زودهنگام این بیماری‌ را چرا نباید نادیده گرفت؟

انجام آزمایش‌های منظم، آگاهی از علائم هشداردهنده و مشاوره با پزشکان متخصص می‌تواند به کاهش خطرات و بهبود نتایج درمانی کمک کند. به همین دلیل نباید تشخیص زودهنگام بیماری مزمن را نادیده گرفت.

مدیریت و کنترل بیماری‌های خطرناک مزمن نیازمند چه چیزی هستند؟

نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری مداوم با پزشک و رعایت توصیه‌های بهداشتی است تا کیفیت زندگی فرد بهبود یافته و عوارض جدی کاهش یابد.

تفاوت درمان بیماری های حاد و مزمن چیست؟

بیماری‌های حاد نیاز به درمان فوری داشته و معمولاً بهبود سریع‌تری دارند، در حالی که Chronic Disease نیاز به مدیریت طولانی‌مدت و مراقبت‌های مداوم دارند.

بیماری مزمن یعنی چه؟

مریضی که طولانی مدت بوده و با گذشت زمان پیشرفت می کند. همچنین این بیماری های درمان دائم ندارند و با برخی از روش ها می توان علائم و پیشرفت آنرا کند کرد.