علل درماتیت تماسی و روش درمان آن

درماتیت تماسی یا contact dermatitis را باید نوعی اگزما برشمرد که به خاطر تماس با ماده‌ای خاص به وجود می‌آید. اگزما نام گروهی از مشکلات پوستی است که هر یک خصوصیات و علائم خاص خودشان را داشته و سبب خشکی و تحریک پوست می‌شوند. در صورت تشخیص و اجتناب از موادی که موجب تحریک می‌شوند، درماتیت تماسی معمولا با سرعت قابل توجهی بهبود یافته و برطرف می‌شود. همچنین درمان‌هایی برای تسکین علائم به چشم می‌خورند که در این مطلب برای انجام بهتر پرستاری بیمار به آن‌ها اشاره می‌شود.

درماتیت تماسی چیست؟

درماتیت تماسی آلرژیک شامل یک سری التهابات و بثورات خارش‌دار در سطح پوست بوده که به خاطر تماس مستقیم با یک ماده شیمیایی و حساسیت‌زا یا یک واکنش آلرژیک به وجود می‌آید. گفتنی است این بثورات مسری نبوده و اغلب مشکلاتی جدی را ایجاد نمی‌کنند. با این حال گاهی اوقات بسیار ناراحت‌کننده بوده و در موارد نادر هم علائم عجیبی را از خود نشان می‌دهد که پرستار در منزل از آن‌ها آگاه است. همچنین این بیماری می‌تواند ظاهر پوست را بد جلوه دهد که این احساسی ناخوشایند برای افراد دارد.

اگزمای تماسی در بزرگسالان به خاطر برخورد با ماده‌ای شیمیایی یا آلرژی‌زا به وجود می‌آید. آرنج‌ها و دست‌ها بیشتر در معرض این بثورات و التهابات پوستی قرار دارند. این به ویژه در زمانی که از کرم‌ها و مواد آرایشی و بهداشتی جدیدی استفاده می‌کنید که به ساختارشان عادت ندارید، بیشتر خود را نشان می‌دهد. پس احتمال بروز این بیماری پوستی در بزرگسالان و به خصوص بانوان بسیار بیشتر است.

این بدان معنا نیست که برخی کودکان بنا به دلایل مختلفی به آن دچار نشوند. این بیماری در سال‌های اخیر در میان کودکان نیز بسیار رایج شده است؛ به خصوص در زمان لمس کردن شی جدید و آلرژی‌زا که سابقه لمس آن توسط آن کودک وجود نداشته است. همچنین والدین گاهی اوقات از کرم یا ترکیبی تازه برای پوست آن‌ها استفاده و گمان می‌کنند در حال بهبود پوستشان هستند، در صورتی که مشکلات این چنینی را به بار خواهد آورد. درماتیت تماسی در کودکان به صورت تاول یا دانه‌های قرمز رنگ نمایان می‌شود.

انواع مختلف درماتیت تماسی

بیماری درماتیت براساس الگو و عامل به وجود آورنده، سه دسته اصلی آلرژیک، کهیر و تحریکی را شامل می‌شوند. عوامل به وجود آورنده هر سه نوع از این درماتیت‌ها تفاوت دارد که بد نیست در این بخش با هر یک از آن‌ها آشنا شویم:

1- درماتیت تحریکی

رایج‌ترین نوع درماتیت را باید از نوع تحریکی عنوان کرد که متاسفانه عده زیادی را در سال‌های اخیر گرفتار کرده است. این نوع التهاب بلافاصله بعد از تماس پوست با مواد شیمیایی محرک، مالیدن شدید پوست یا حضور طولانی‌مدت در گرما رخ می‌دهد. به بیان دیگر در این نوع از درماتیت، مواد محرک از سد پوست عبور کرده و آن را ملتهب می‌کند. اگر پوست شما زخم باز داشته یا به درماتیت آتوپیک فعال مبتلا باشید، عوامل محرک به آسانس از پوست شما رد شده و به این نوع از درماتیت دچار خواهید شد.

این درماتیت حتی شایع‌ترین نوع اگزما هم شناخته می‌شود و تحقیقات نشان می‌دهد بیشتر از 18 میلیون نفر در آمریکا به آن دچار هستند. آمارهای جهانی نیز به ما می‌گوید 1 تا 3 درصد بزرگسالان و 15 تا 20 درصد از کودکان در سراسر جهان درگیر این بیماری هستند و باید پیگیری بیشتری برای وضعیت کودکان انجام گیرد. این عارضه اکثرا خود را به صورت بثورات پوستی نشان داده و روی گونه‌ها، دست‌ها و پاها ظاهر می‌شوند. درماتیت آتوپیک اغلب در 6 ماه نخست زندگی بروز پیدا کرده، اما گاهی اوقات بزرگسالان نیز به آن دچار می‌شوند.

2- درماتیت تماسی آلرژیک

دومین نوع شایع از بیماری درماتیت تماسی را باید درماتیت آلرژیک به حساب آورد که برخلاف مدل قبلی، مجموعا 48 تا 96 ساعت به طول می‌انجامد. طی این زمان، پوست به عامل محرک واکنش نشان داده و افراد باید تحت درمان قرار بگیرند. زمانی که پوست برای نخستین بار در مجاورت یک ماده حساسیت‌زا قرار گرفت، بدن بخشی از آن را به منظور بررسی و ذخیره در بانک حافظه به سیستم ایمنی ارسال می‌کند و تمام این پروسه به صورت خودکار انجام می‌شود.

البته واکنشی از سوی بدن در این مرحله نشان داده نمی‌شود و در واقع فرآیندی برای حساس شدن سیستم ایمنی بدن است. زمانی که پوست برای چند بار در تماس با عامل حساسیت‌زا باشد، سیستم ایمنی آن را به خاطر آورده و واکنش نیز با خارش پوستی صورت می‌گیرد. آماده شدن سیستمی ایمنی برای تشخیص ماده شیمیایی چند روز زمان می‌برد و در این بین ممکن است علائم پوستی چند روز بعد از قرارگیری در معرض عوامل حساسیت‌زا به وجود بیایند.

3- کهیر تماسی

در آخر کهیر تماسی را به عنوان یکی دیگر از انواع درماتیت پوستی داریم که با وجود شیوع کمتر، باید از اطلاعات لازم برای پیشگیری و درمانش به خوبی آگاه باشید. این عارضه اغلب بلافاصله بعد از تماس با ماده محرک به وجود آمده و پوست در جریان آن قرمز و متورم می‌شود. خبر خوب این است که این عارضه نسبت به مدل‌های دیگر از بیماری درماتیت چندان زمان‌بر نیست و زود از بین می‌رود.

احتمال واکنش آنافیلاکتیک که نوعی واکنش آلرژیک جدی با علائمی مانند تورم گلو، سنگینی قفسه سینه و موارد دیگر بوده، بسیار کم است و این هم خبر خوب دیگری برای بیماران به شمار می‌رود. این واکنش گاهی با کهیر تماسی همراه شده و بعد از مشاهده علائم مربوط به آن باید به سرعت نزد پزشک بروید. پزشک با انجام برخی آزمایش‌ها و معاینه دقیق می‌تواند در تشخیص نوع بیماری و روش‌های درمان کمک کرده و در صورت نیاز داروهایی را تجویز نماید.

دسته‌بندی دیگر درماتیت

علاوه‌بر دسته‌بندی گفته شده، این بیماری را از نظر ناحیه به وجود آمده هم دسته‌بندی می‌کنند. وجود درماتیت تماسی در نواحی واژن، پوست سر، چشم و زیربغل بیشتر از سایر بخش‌‎هاست.

• اگر پوست یا ناحیه واژن با ماده‌ای آلرژن مانند وسایل جلوگیری کننده و لباس زیر پلاستیکی برخوردی داشته باشد، درماتیت موجب خارش، قرمزی و سوزش خواهد شد.
• گاهی درماتیت در پوست سر به وجود آمده که بیشتر به خاطر استفاده از انواع رنگ مو یا ترکیبات کراتینه مو است.
• این بیماری در زیر بغل هم دیده می‌شود که اغلب به خاطر برخورد یک محرک مانند دئودورانت است. استفاده از برخی ژیلت‌ها و وسایل اصلاحی نیز چنین مشکلی را دربردارد.

بنابه گفته های سایت mayoclinic :

درماتیت تماسی یک بثورات خارش دار است که در اثر تماس مستقیم با یک ماده یا واکنش آلرژیک به آن ایجاد می شود. بثورات مسری نیست، اما می تواند بسیار ناراحت کننده باشد. بسیاری از مواد مانند لوازم آرایشی، عطرها، جواهرات و گیاهان می توانند این واکنش را ایجاد کنند. بثورات اغلب در عرض چند روز پس از مواجهه ظاهر می شوند.

برای درمان موفقیت آمیز درماتیت تماسی، باید علت واکنش خود را شناسایی کرده و از آن اجتناب کنید. اگر از ماده ای که باعث واکنش می شود اجتناب کنید، بثورات اغلب در عرض 2 تا 4 هفته از بین می روند. می توانید سعی کنید پوست خود را با یک پارچه خنک و مرطوب و سایر مراحل مراقبت از خود تسکین دهید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه نمایید

در صورت داشتن علائم مداوم ، مکرر یا شدید ناشی از درماتیت تماسی لازم است  به پزشک مراجعه کنید. آن‌ها می توانند علت را شناسایی کرده و درمان مناسب را پیشنهاد دهند. پزشک عمومی ممکن است  بیمار را به پزشک (متخصص پوست) جهت انجام آزمایشات بیشتر ارجاع دهد. درصورت بروز علایم زیر لازم است به یک متخصص پوست مراجعه نمایید. ماده ای که باعث ایجاد درماتیت تماسی شما می شود ، قابل شناسایی نیست. علائم شما به درمان عادی پاسخ نمی دهد

روش های درمان درماتیت تماسی

اگر بتوانید از عوامل تحریک کننده یا حساسیت زا که باعث ایجاد علائم شما می شوند با موفقیت اجتناب کنید ، در نهایت پوست شما درمان می شود. با این حال ، از آنجایی که این کار همیشه ممکن نیست ، پزشک به بیمار مبتلا به اگزمای تماسی موارد زیر را توصیه می نماید :

1. نرم کننده ها: مرطوب کننده ها برای جلوگیری از خشک شدن پوست استفاده می شود
2. کورتیکواستروئیدهای موضعی: پمادها و کرمهای استروئیدی که برای تسکین علائم شدید روی پوست اعمال می شوند

اگر یک دوره شدید درماتیت تماسی دارید و ناحیه وسیعی از پوست شما را در بر می گیرد ، پزشک ممکن است کورتیکواستروئیدهای خوراکی را تجویز کند ، اما این مورد نادر است.

تفاوت درماتیت تماسی و اگزما

همان‌طور که در ابتدای مطلب هم گفته شد، درماتیت به عنوان شاخه‌ای از اگزما در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا علائم و خصوصیات آن مشابه با اگزما است. با این حال کاربران زیادی سوال دارند که تفاوت میان این دو دقیقا چیست و چطور می‌توان آن‌ها را از هم تشخیص داد؟ اگزما اصطلاحی برای توصیه گروهی از بیماری‌های پوستی است که پوست در طی آن خارش زیادی داشته و خشک و ملتهب است. درماتیت اما بثورات زیادی را شامل شده و تعداد آن حتی از سایر بیماری‌های اگزما بیشتر است.

اگر چه شاید اصطلاحات درماتیت و اگزما در شیوه استفاده از آن‌ها همپوشانی داشته باشد، اما انواع خاصی از بیماری‌‎های پوستی صرفا با یکی از این نام‌ها شناخته می‌شوند. مثلا بسیاری از پزشکان از اصطلاحات درماتیت آتوپیک و اگزما به جای هم استفاده می‌کنند، اما عبارت درماتیت تماسی را به جای اگزما به کار نمی‌برند. درماتیت به معنای التهاب پوست بوده و اگزما نیز پوستی ملتهب را شامل می‌شود که علائم دیگری مانند خارش، بثورات، پوسته پوسته و خشک شدن را در پی دارد.

انواع گوناگونی از اگزما و درماتیت وجود دارد و شاید افراد بیشتر از یک نوع از آن‌ها را در طول زندگی تجربه کنند. با وجود این که هم اگزما و هم درماتیت به صورت معمول منجر به قرمزی و خارش پوست می‌شوند، اما برخی از انواع آن‌ها نیز تاول و لایه‌برداری پوست را به دنبال داشته و این می‌تواند تاثیرات مخربی روی ظاهر افراد داشته باشد. بنابراین، در صورت مشاهده هر گونه از علائم گفته شده در این مطلب باید فورا به پزشک مراجعه کرد تا از شدت یافتن آن‌ها در پوست جلوگیری شود.

عوارض درماتیت تماسی

بیماری درماتیت تماسی به صورت کلی خطرناک یا عامل تهدیدی برای زندگی نیست، اما برخی افراد با واکنش‌های آلرژیک خود علائم شدیدتری را احساس کرده و این می‌تواند به ضرر آن‌ها تمام شود. آن‌ها همواره باید از قرار گرفتن در معرض مجدد ماده آلرژن خودداری نمایند که از علائم خطر و عوارض این بیماری بد نیست به این موارد اشاره کنیم:

• به دنبال ادامه‌دار شدن درماتیت، بثورات پوستی نیز در بدن فرد گسترش و شدت می‌یابد؛ تا جایی که برای خود و اطرافیانش به معضلی بزرگ تبدیل خواهد شد.
• در موارد شدید، حتی ممکن است بثورات پوستی بعد از گذشت 3 هفته هم بهبود پیدا نکنند و آن گاه باید به پزشک مراجعه کرد.
• گاهی اوقات افراد با مشکلات دیگری مانند عفونت پوستی، تب و ترشح چرک از تاول‌هایشان هم مواجه می‌شوند و این یکی دیگر از لزوم مراجعه به پزشک را به ما نشان می‌دهد.
• ظاهر شدن راش در بدن در قسمت‌هایی مانند چشم‌ها، دهان، صورت و اندام تناسلی از دیگر عوارض بروز این بیماری است. البته این همیشه هم رخ نداده و نباید چندان نگرانش بود. تنها در موارد نادر که افراد اوج حساسیت را مواد آلرژن نشان می‌دهند، شاید بتوان انتظار چنین عارضه‌ای را داشت که می‌تواند نتیجه عدم پیگیری فرد هم باشد.

جدا از این، برخی گروه‌ها و مشاغل بیشتر در معرض درماتیت تماسی قرار دارند که کارگران کشاورزی، کارگران ساختمانی، آشپزها، گل فروش‌ها، آرایشگران به ویژه کراتین کاران و رنگ کارها، مکانیک‌ها، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی نظیر دندان پزشک‌ها، شناگران و غواصان در اولویت هستند. همچنین افرادی که با دستگاه‌های پاک‌کننده سر و کار دارند نیز باید حسابی مراقب این موضوع باشند.

از مشاغل حساس به این بیماری که عبور کنیم، تحقیقات نشان می‌دهد، افرادی با پوست رنگ‌دانه‌های کم نیز در معرض آن هستند. افراد با موی قرمز و آن‌هایی که به صورت مکرر از عطر و جواهرات استفاده می‌کنند نیز باید مراقبت بیشتری را به عمل آورند. پزشک معمولا با بررسی سابقه اگزما یا درماتیت آتوپیک در خانواده‌ها و آشنایان، نوع بیماری و روش‌های درمانی را بهتر تشخیص خواهد داد. پیش‌تر هم گفته شد این بیماری حتی می‌تواند به صورت ارثی در هر ژن قرار داشته باشد.

علائم درماتیت تماسی

درماتیت تماسی باعث خارش ، تاول ، خشکی و ترک می شود. پوست روشن ممکن است در اثر اگزما قرمز شود و پوست تیره ممکن است قهوه ای تیره ، بنفش یا خاکستری شود. این واکنش معمولاً ظرف چند ساعت یا چند روز پس از قرار گرفتن در معرض مواد تحریک کننده یا آلرژن ایجاد می شود.علائم می توانند  هر قسمت از بدن را تحت تأثیر قرار دهند ، اما بیشتر اوقات دست ها و صورت را درگیر می کند.

توجه داشته باشید که علائم درماتیت تماسی مقداری شبیه به دیگر مشکلات پوستی می‌باشد. عمدتا بیماری درماتیت تماسی با حساسیت های پوستی رایج اشتباه گرفته می‌شود. در صورت مشاهده علائم درماتیت تماسی باید فورا مراحل درمانی خود را شروع کنید.

علت درماتیت تماسی

درماتیت تماسی زمانی رخ می دهد که پوست به ماده خاصی واکنش نشان می دهد. این ماده واکنش زا می تواند یکی از موارد زیر باشد که قصد داریم ان را باهم مورد بررسی قرار دهیم.

• تحریک کننده : ماده ای که مستقیماً به لایه بیرونی پوست آسیب می رساند.
• یک آلرژن : ماده ای که باعث می شود سیستم ایمنی بدن فرد به ماده ای که بر پوست تأثیر می گذارد واکنش نشان دهد

درماتیت تماسی بیشتر در اثر عوامل تحریک کننده مانند صابون و شوینده ها ، حلال‌ها یا تماس منظم با آب ایجاد می شود.

 پیشگیری از درماتیت تماسی

بهترین راه برای جلوگیری از درماتیت تماسی ، اجتناب از تماس با مواد حساسیت زا یا محرک هایی است که علائم شما را ایجاد می کنند. اگر به هر دلیلی نمی توانید از تماس با این مواد اجتناب کنید ، می توانید اقداماتی را برای کاهش خطر ایجاد علائم حساسیت زا یا تحریک کننده انجام دهید ، از جمله:

تمیز کردن پوست : در صورت تماس با مواد حساسیت زا یا تحریک کننده ، پوست آسیب دیده را با آب گرم و نرم کننده در اسرع وقت شستشو دهید.

برای محافظت از دستان خود از دستکش استفاده کنید اما هر چند وقت یکبار آنها را در آورید ، زیرا عرق کردن می تواند علائم را بدتر کند. اگر لاستیک موجود در دستکش نیز شما را تحریک می کند ، پوشیدن دستکش های پنبه ای در زیر دستکش های لاستیکی ممکن است مفید باشد.

تغییر محصولاتی که باعث تحریک پوست شما می شوند : مواد تشکیل دهنده لوازم آرایش یا صابون را بررسی کنید تا مطمئن شوید که حاوی هیچ گونه مواد محرک یا حساسیت زا نیست. در برخی موارد ، ممکن است لازم باشد با سازنده تماس بگیرید یا برای دریافت این اطلاعات به صورت آنلاین مواد ترکیبی را بررسی کنید.

استفاده از نرم کننده ها به طور مکرر و در مقادیر زیاد : این مواد پوست شما را هیدراته نگه می دارد و به محافظت از آن در برابر عوامل حساسیت زا و تحریک کننده کمک می کند. همچنین می توانید از صابون های نرم کننده به جای صابون های معمولی یا مایع استفاده کنید که باعث می شود پوست شما خشک شود.

سخن پایانی

خوشبختانه انواع درماتیت تماسی با دوری کردن از مواد آلرژی‌زا درمان می‌شوند و نباید چندان نگران این موضوع بود. البته همان‌طور که گفته شد، این بیماری می‌تواند به لحاظ روحی تاثیراتی در افراد داشته و همچنین پوست آن‌ها را برای مدتی از حالت عادی خود خارج کند. در صورت شدت یافتن و آزاردهنده شدن نشانه‌ها حتما باید به پزشک و متخصص آۀرژی مراجعه کنید تا با انجام تست‌های تخصصی، درمان را آغاز نمایید. برای درمان مشکلات پوستی نیز خوب است با متخصصان پوست و مو در ارتباط باشید تا بتوانید پوست خود را دوباره به شرایط عادی بازگردانید.

سوالات متداول

علائم درماتیت تماسی آلرژیک چیست؟

قرمزی و تورم پوست، تاول‌های حاوی آب یا چرک که ممکن است ترشح نموده، خشک شوند و یا دلمه ببندد. همچنین پوسته پوسته شدن پوست و خارش دائم.

چند نوع بیماری درماتیت وجود دارد؟

درماتیت تماسی که بر اثر تماس با مواد تحریک‌کننده مثل مواد سفید‌کننده و رنگ‌بر ایجاد می شود. درماتیت تماسی آلرژیک در هنگامی که فرد با ماده‌ای که به آن حساسیت دارد تماس پیدا می‌کند ایجاد می‌شود.

درمان درماتیت تماسی چگونه است؟

شناسایی و پرهیز کامل از مواد آلرژن و یا محرک، محافظت از پوست با دوری کردن از شرایط بد محیطی (دما و خشکی هوا) و ضربه‌های مکانیکی و توجه به شرایط بدن (تعریق و پوشیدن دستکش) تغییر شغل، کنترل هیجانات، تقویت سد پوست با امولینت‌ها که همه بیماران بایستی مصرف کنند تا دفاع پوست تقویت شود.