دوران سالمندی یکی از درخشان‌ترین دوران زندگی انسان است زیرا در این زمان فرصت کافی برای استراحت و لذت بردن از زندگی وجود دارد و فرد سالمند می‌تواند از ماحصل عمر خود بهره‌مند شود. اما بالا رفتن سن ابعاد دیگری هم دارد و بروز مشکلات جسمی و بیماری‌های مختلف بخش پر چالش این دوران است. یکی از شایع‌ترین مشکلاتی که با بالا رفتن سن در بین سالمندان مشاهده می‌شود اختلالات و مشکلات گوارشی است. البته این اختلالات ممکن است در هر سنی رخ دهد اما تقریباً ۴۰٪ از افراد سالمند هرساله یک یا چند مشکل گوارشی مرتبط با افزایش سن را تجربه میکنند. مشکلات گوارشی تنها یکی از بیماری هایی است که موجب ناراحتی سالمندان میگردد، افرادی که از سالمندان مراقبت میکنند و یا پرستار سالمند هستند میبایستی با همه بیماری هایی که سلامتی سالمندان را تهدید میکند آشنا باشند. در مقاله آشنایی با بیماری های سالمندان تمامی بیماری هایی که این عزیزان را تهدید میکند بیان کرده ایم. در این مقاله به بررسی شایع‌ترین مشکلات گوارشی سالمندان پرداخته‌ایم.
بیماری های گوارشی سالمندان
دستگاه گوارش مجموعه‌ای از اندام‌های مختلف است که وظیفه تجزیه غذا به اجزای قابل‌جذب برای استفاده در بدن را بر عهده دارد. این دستگاه ممکن است با بالا رفتن سن در عملکرد خود دچار اختلال شود.
علایم مشکلات گوارشی در سالمندان ممکن است شامل عوارضی نظیر سوزش معده، درد و ناراحتی معده پس از غذاخوردن، گاز‌های معده، تغییرات در عادات روده‌ای مانند اسهال یا یبوست، احساس سنگینی و پریشانی پس از وعده‌های غذایی و ترشح بیش از حد اسید معده می‌باشد. این علایم می‌توانند نشانگر مشکلات مانند زخم معده، التهاب روده، کم‌کاری یا زیادکاری غده‌های گوارشی و یا مشکلات مرتبط با کمبود مواد مغذی باشند. در صورت ظهور این علائم، مشاوره و مراجعه به پزشک جهت تشخیص دقیق و درمان مناسب اهمیت دارد. شایع‌ترین مشکلات گوارشی در دوران سالمندی شامل موارد زیر است:
انسداد روده در سالمندان
انسداد روده در افراد مسن می تواند بسیار خطرناک باشد. انسداد روده می تواند در هر سنی رخ دهد ولی در سالمندان شایع تر است. این بیماری زمانی رخ می دهد که یا یک عامل مسدود کننده مثل غدد سرطانی یا تورم کیسه های روده که در سالمندان بسیار شایع است، مسیر حرکت مواد را در روده بند بیاورند یا آنکه بخشی از ماهیچه های روده دچار ایلئوس شده باشند. ایلئوس یعنی فلج شدن ماهیچه های روده که اکثرا موقت است. این بیماری می تواند در نهایت موجب تجمع شدید مدفوع در روده بزرگ و تجمع غذا در روده کوچک شود. این امر می تواند منجر به پاره شدن و سوراخ شدن روده شود.
اگر پاره شده روده در روده بزرگ رخ دهد که از قضا این امر شایع تر هم هست، موجب انتشار شدید باکتری های مدفوع به محیط داخلی بدن و خون می شود. این اتفاق بی نهایت خطرناک و کشنده است. متاسفانه انسداد روده در سالمندان یا حتی دیگر گروه های سنی در بیشتر مواقع علائم خاصی ندارد. این موضوع این بیماری را خطرناک تر می کند.
علائم انسداد روده بزرگ در سالمندان:
- یبوست یا عدم دفع مدفوع
- درد شکم و گرفتگی شدید عضلات شکم
- تورم شکم
- حالت تهوع مزمن
- نداشتن اشتها یا عدم توانایی غذا خوردن با وجود ضعف فیزیکی
- اسهال و نفخ شدید
- تنفس بد بو
علت بروز انسداد روده در سالمندان
رایج ترین علت های بروز این بیمار شامل:
- انجام عمل جراحی در لگن و کلا پایین تنه
- بیماری کرون
- مصرف بعضی دارو ها مثل: مورفین (چه از طریق تزریق بیمارستانی چه با مصرف انواع مخدر های مورفین دار)، هیدرومورفون، دیلادید، انواع اکسی کدون ها، قرص سیلاکس (نوعی ملین که به تازگی تاثیر زیاد آن در انسداد روده اثبات شده و فروش آن ممنوع شده) و قرص های ضد افسردگی
- دیورتیکولیت (حالت ملتهب شده دیورتیکولا که در ادامه مقاله توضیح داده شده)
- انواع تومور های سرطانی یا غیر سرطانی
- ولولوس یا پیچ خوردگی روده و انواژیناسیون یا در هم رفتگی روده
خون ریزی معده در سالمندان
خون ریزی معده سالمندان نیز یک بیماری خاموش است. به این معنا که علائم شدید ایجاد نمی کند که افراد را وادار کند پیگیر تشخیص و درمان شوند. خونریزی معده ناشی از یک زخم است و زخم معده به دلایل زیادی می تواند رخ دهد. وتقتی زخم به وجود می آید در ابتدا کمی درد و علائم به وجود می آورد ولی اسید معده دارای ویژگی خای است که وقتی ترشح می شود، در زخم معده را تسکین می دهد در حالی که خونریزی همچنان ادامه دارد. به همین سبب شاید درد خونریزی معده آنچنان مورد توجه قرار نگیرد. ولی دیگر علائم خونریزی معده قابل تشخیص است. علائم خونریزی معده در سالمندان شامل موارد زیر می شود:
- وجود خون تازه در استفراغ یا اگر خون زمان بیشتری در معده مانده باشد، مشاهده خون قهوه ای رنگ در استفراف
- وجود خون در مدفوع یا مشاهده مدفوع با شکل ظاهری تیره و روشن. وجود خون روشن می تواند هم علائم خونریزی معده باشد هم علائم بواسیر. در هر حال در صورت مشاهده خون در مدفوع باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.
- احسا ضعف در خونریزی های خفیف و احساس سرگیجه و نفس تنگی در خونریزی شدید.
خونریزی معده در سالمندان به دلایل زیادی می تواند رخ دهد ولی رایج ترین دلایل آن شامل استفاده زیاد از قرص های ضد بارداری در جوانی، مصرف زیاد دخانیات، قرص های آرتروز یا کلا حجم زیادی از قرص ها و کپسول ها و استرس زیاد و طولانی است.
یبوست از مشکلات گوارشی سالمندان
بر اساس تحقیقات انجام‌شده یکی از شایع‌ترین مشکلات دستگاه گوارش که عمدتاً در دهه ۶۰ و ۷۰ سالگی مشاهده می‌شود تغییر در عادات روده‌ای و عمدتاً یبوست است. علائم این مشکل شامل حرکات دشوار و دردناک روده، کاهش تعداد اجابت مزاج و مدفوع سفت و خشک است. تعدادی از عوامل مرتبط با بالا رفتن سن وجود دارد که ممکن است باعث بروز یبوست در افراد سالمند شود.
به نقل از badgut.org :
دلایل آن عبارتند از مصرف رژیم غذایی کم فیبر و مایعات، فعالیت بدنی ناکافی، عوارض جانبی داروها (مانند مواد افیونی، ضد افسردگی های سه حلقه ای، مسدود کننده های کانال کلسیم)، برخی مکمل ها (کلسیم و آهن)، سندرم روده تحریک پذیر، انسداد روده. یا تنگی های ناشی از جراحی، دیابت، سکته مغزی، کم کاری تیروئید و بیماری پارکینسون
یبوست به دلیل تغییرات در سیستم گوارش
دستگاه گوارش شما غذا را با یک سری انقباضات ماهیچه‌ای در بدن شما حرکت می‌دهد. هانان می‌گوید، درست مانند فشردن لوله خمیردندان، این انقباضات غذا را در امتداد دستگاه گوارش شما فشار می‌دهد. با بالا رفتن سن، گاهی اوقات این روند کند می‌شود و این می‌تواند باعث کند غذا در روده بزرگ حرکت کند. وقتی سرعت کارها کند می‌شود، آب بیشتری از ضایعات غذا جذب می‌شود که می‌تواند باعث یبوست شود.
یبوست به دلیل مصرف داروها
معمولاً افراد سالمند به دلیل ابتلا به بیماری های مختلف داروهای زیادی مصرف میکنند. تعدادی از داروهایی که برای درمان مشکلات سالمندان تجویز می‌شود باعث بروز یبوست می‌شوند. یک نمونه از این داروها مسدودکننده کانال کلسیم هستند که برای کنترل فشارخون بالا تجویز می‌شوند. اگرچه این دارو برای فشارخون بسیار مفید است اما باعث یبوست شدید می‌شود. مسکن‌های مخدر یکی دیگر از داروهایی هستند که باعث ایجاد یبوست در سالمندان می‌شود. به‌عنوان‌مثال وقتی‌که به سالمندی که تحت جراحی تعویض مفصل زانو یا مفصل ران قرارگرفته داروی مسکن تزریق می‌شود این مواد مستقیماً روی روده تأثیر می‌گذارد و باعث کند شدن عملکرد آن می‌شود.
یبوست به دلیل کم‌تحرکی
بر اساس آمار به‌دست آمده افراد سالمند اغلب با افزایش سن، تحرک کمتری دارند و غیرفعال بودن می‌تواند باعث بروز یبوست شود. استراحت در بستر در طول یک بیماری باعث ایجاد مشکلات جدی دستگاه گوارش در بدن می‌شود برای مثال، اگر فرد سالمند تحت جراحی تعویض مفصل زانو قرار گیرد، برای بهبودی و فعالیت کامل لازم است به مدت طولانی استراحت کند. در این شرایط معمولاً برای کاهش درد سالمند از مسکن‌های قوی استفاده می‌شود که کلیه این عوامل در کنار هم باعث بروز یبوست شدید شود که قطعاً برای سالمند مشکل‌ساز خواهد شد.
یبوست به دلیل کم‌آبی بدن
نوشیدن مایعات کافی در هر سنی برای جلوگیری از بروز یبوست مؤثر است. مشکل یبوست در میان افراد سالمندی که از داروهای ادرارآور برای درمان فشارخون یا نارسایی قلبی استفاده میکنند مشکل یبوست شایع است. دیورتیک‌ها فشارخون را کاهش می‌دهند و باعث می‌شوند که مایعات اضافی با دفع بیشتر ادرار از بدن خارج شوند برخی از افراد ممکن است از نوشیدن مایعات زیاد خودداری کنند تا مجبور نباشند در طول روز به دستشویی بروند بنابراین ممکن است در بین ساعات دفع ادرار و عدم جبران مایعات، دچار کم‌آبی در بدن شوند.
سندروم روده تحریک‌پذیر(IBS)
بیماری روده تحریک پذیر از انواع بیماری گوارشی سالمند است. این بیماری در کودکان و سالمندان و به‌خصوص خانم‌ها بیشتر رایج است. عضلات روده در این بیماری حساس بوده و هر تنش عاطفی و بیرونی می‌تواند باعث انقباض آن‌ها و ایجاد اختلال بعد از مصرف غذا شود.
هموروئيد
هموروئید شامل گشاد شدن رگ‌های وریدی مقعد است که به‌صورت داخلی یا خارجی بروز میکند. این بیماری بر اثر ضعف عضلات ناحیه لگن، یبوست در افراد مسن، بزرگ شدن پروستات در این افراد، بیماری‌های ریه و سرفه‌های مداوم و چاقی در خانم‌ها ایجاد می‌شود.
بیماری دیورتیکولار
حدود نیمی از افراد ۶۰ سال به بالا مبتلابه دیورتیکولوز هستند. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های کوچک در پوشش روده بزرگ و در امتداد نقاط ضعیف دیواره روده دچار بیرون‌زدگی می‌شوند. درحالی‌که بسیاری از سالمندان هیچ علامتی ندارند، تجمع گاز، نفخ، گرفتگی عضلات و یبوست ممکن است از علائم شایع در این افراد باشد. نفخ معده یکی از مشکلاتی است که موجب ناراحتی سالمندان میگردد، راه های درمان و پیشگیری نفخ معده در مقاله نفخ معده چیست و راه های درمان آن آورده شده است.
بر طبق نظر محققان این بیماری بخشی از پیری روده بزرگ است. البته این موضوع که این بیماری به چه دلیلی با افزایش سن رخ می‌دهد تاکنون نامشخص بوده است. در حالی که دیورتیکولار بیشتر اوقات مشکلی ایجاد نمی کنند و نیازی به درمان ندارند، اما گاهی اوقات باعث ایجاد اسکار و بی‌نظمی در عملکرد روده می‌شود. اگر کیست‌ها ملتهب شوند، دیورتیکولیت نامیده می‌شود که باعث درد شکم، گرفتگی عضلات، تب، لرز، حالت تهوع و استفراغ خواهد شد. برای درمان این مشکل می‌توان از آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای مسکن و رژیم غذایی متعادل با مایعات فراوان استفاده کرد.
سنگ کیسه صفرا در سالمندان
یکی دیگر از انواع بیماری گوارشی سالمند وجود سنگ صفرا است. سنگ‌های صفراوی ممکن است به سمت مجرای صفراوی حرکت کنند و باعث انسداد مجاری و درد و قلنج شوند. این عارضه همچنین ممکن است التهاب کیسه صفرا را هم در پی داشته باشد. پررنگ‌تر شدن رنگ ادرار می‌تواند نشانه بروز این بیماری باشد. درصورت ادامه درمان این بیماری، ممکن است سنگ صفرا به کبد راه پیدا کند. این بیماری در سنین بالا و به خصوص در خانم‌ها رایج است. اضافه وزن و چاقی هم در بروز این بیماری موثر است. از طرفی مصرف برخی از داروها و عوارض جانبی آن‌ها ابتلا به سنگ صفرا را در پی دارد. حضور یک پرستار سالمند در کنار شما، در پروسه نگهداری از سالمند به شما کمک میکند.
زخم‌های دستگاه گوارش و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
بسیاری از افراد سالمند از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAIDs برای کنترل درد ناشی از آرتریت و سایر انواع دردهای مزمن استفاده میکنند. استفاده منظم از این نوع دارو خطر خونریزی معده و زخم‌های گوارشی را افزایش می‌دهد. معمولاً افزایش سن به‌تنهایی معده را مستعد ابتلا به زخم نمی‌کند اما استفاده مزمن از داروهای ضدالتهاب در دوران سالمندی باعث بالا رفتن خطر ابتلا به زخم معده می‌شود. اغلب بیماران سالمند از زخم‌های موجود در دستگاه گوارش احساس درد ندارند. مهم‌ترین علایم خونریزی معده شامل استفراغ خون، دفع مدفوع تیره، یا مشاهده خون هنگام در دفع است که باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
مشکلات دهان و مری
مری لوله‌ای است که دهان ما را به معده متصل میکند. مانند روده بزرگ، ممکن است با افزایش سن عملکرد مری نیز کندتر شود و غذا را آهسته‌تر به معده منتقل کند. این وضعیت باعث بروز مشکلاتی در بلع غذا یا مایعات شود. زوال عقل، سکته مغزی و بیماری‌هایی مانند پارکینسون نیز باعث بروز مشکل در عمل بلع می‌شوند.
پولیپ
پولیپ روده رشد غیرمعمول قسمت کوچکی از پوشش داخلی روده بزرگ (کولون) یا رکتوم است. این مشکل معمولاً پس از ۵۰ سالگی شایع‌تر است. پولیپ ها ممکن است غیر سرطانی یا سرطانی باشند.
محققان هنوز علت اصلی بروز پولیپ را کشف نکرده‌اند اما حدس و گمان‌هایی وجود دارد که رژیم غذایی و عوامل ژنتیک بیشترین تأثیر را در بروز این مشکل‌دارند.
احتمالاً پولیپ به مرور زمان تشکیل می‌شود و ممکن است فرد به پولیپ مبتلا باشد اما از این موضوع بی‌خبر باشد زیرا معمولاً این مشکل تا سال‌ها هیچ علامتی ندارند.
به همین دلیل است که کولونوسکوپی غربالگری سرطان برای افراد بالای ۵۰ سال ضروری است. در طی این روش می‌توان پولیپ ها را قبل از تبدیل‌شدن به سرطان از بدن خارج کرد. افرادی که سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا سایر عوامل خطرساز را دارند ممکن است در سن کمتری نیاز به انجام غربالگری داشته باشند.
بیماری رفلاکس یا برگشت اسید معده به مری
بیماری رفلاکس اسید معده به مری یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی در میان افراد سالمند است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به مری برگشته و باعث سوزش سر دل و سایر علائم می‌شود. بر اساس آمار به‌دست آمده سوزش سر دل با افزایش سن شایع‌تر است، اما این مشکل اغلب ناشی از عواملی است که ارتباطی با بالا رفتن سن ندارند. به‌عنوان‌مثال غذا خوردن در آخرین ساعات شب، مصرف غذاهای ناسالم مانند فست فود و غذاهای سرخ‌شده همگی می‌توانند باعث بروز رفلاکس شوند.
البته مصرف برخی از داروها، ازجمله داروهای فشارخون که در سالمندان شایع است ممکن است باعث سوزش سر دل شوند. چاقی خطر سوزش سر دل و ریفلاکس را افزایش می‌دهد، بنابراین اگر فرد سالمند دچار اضافه‌وزن باشد احتمالاً مشکل رفلاکس شدیدتری را تجربه خواهد کرد.
بروز مشکلات گوارشی در دوران سالمندی نسبتاً شایع است. اختلالات گوارشی در این دوران بیشتر تحت تأثیر مواردی مانند رژیم غذایی نامناسب، سبک زندگی ناسالم، ابتلا به بیماری‌ها و عوارض داروهای مختلف قرار دارد. برای کاهش اثرات مشکلات گوارشی می‌توان با پیروی از رژیم غذایی متعادل، ورزش و انجام معاینات دوره‌ای نزد پزشک متخصص از بروز اختلال در عملکرد دستگاه گوارش پیشگیری کرد.
سخن آخر
بیماری گوارشی سالمند شامل انواع بیماری‌ها مانند سنگ صفرا، هموروئید، سندروم روده تحریک‌پذیر، زخم معده و غیره است. این بیماری‌ها به‌خاطر تحریک‌پذیر بودن و آسیب‌پذیر شدن دستگاه گوارش در سنین کهنسالی ایجاد می‌شود. برای کنترل این بیماری‌ها بهتر است به رژیم غذایی فرد سالمند توجه ویژه‌ای شود. در این دوران از مصرف غذاهای مضر مانند قندها و چربی‌های ناسالم پرهیز شده و روی مصرف تمام گروه‌های غذایی تاکید شود. مصرف میوه‌ها و سبزیجات و پروتئین کافی در این سنین از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین لازم است که با دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم، تمام نیازهای بدن را تامین کنید.
سوالات متداول
چرا سالمندان درگیر بیماری‌های گوارشی می‌شوند؟
در این سنین عضلات دستگاه گوارش ضعیف شده و بروز بیماری‌های مرتبط با دستگاه گوارش هم بیشتر دیده می‌شود. همچنین با مصرف داروها، برخی از عوارض شامل دستگاه گوارش می‌شود. همه این موارد سبب بروز بیماری‌های گوارشی می‌شود.
آیا انسداد روده در سالمندان خطرناک است؟
بله هم خطرناک است و هم علائم خاموشی دارد. در صورتی که پارگی روره می تواند حتی کشنده باشد
آیا خونریزی معده کشنده است؟
اگر به موقع تشخیص داده نشود و روند درمان آغاز نشود، موجب ایجاد عوارضی می شود که آن عوارض کشنده هستند. مثل سرطان معده و یا عدم توانایی تغذیه درست و سوئ تغذیه و…
چرا سالمندان یبوست میگیرند؟
بیشتر بخاطر دیورتیکولار است. تورم کیسه های داخلی روده که اغلب بدون علائم است و همین یبوست تنها نشانه قابل مشاهده آن است
