یکی از بیماری‌هایی که امکان ابتلا به آن از نوزادان تا سالمندان وجود دارد، مننژیت است. در حقیقت این بیماری که به دلیل التهاب پرده‌های مننژ باعث بروز اختلال در عملکرد اندام‌های مختلف می‌شود، روش‌های درمانی و تشخیصی معینی را به همراه دارد.
از این رو، در ادامه مقاله به بررسی این بیماری و انواع مختلف آن خواهیم پرداخت و جزئیات مرتبط با مننژیت مغزی را بازگو خواهیم کرد. از آنجایی که این بیماری به دلیل ایجاد التهاب بوجود می‌آید، افراد می‌توانند از ادویه های ضد التهاب برای درمان آن استفاده نمایند.
مننژیت مغزی چیست؟
مننژیت مغزی یا آماس سر، در حقیقت نوعی التهاب در پرده‌های محافظت‌کننده مغز و نخاع است. عامل این نوع التهاب متفاوت است. از آنجایی که التهاب در نزدیکی نخاع و مغز اتفاق می‌افتد، خطر بیشتری را برای افراد به همراه دارد.
این نوع از بیماری علاوه بر بزرگسالان، در کودکان و نوزادان نیز بروز می‌کند و موجب ایجاد اختلالات و بیماری‌های متنوع می‌شود. افراد می‌توانند جهت جلوگیری از بروز این بیماری در ابتدای تولد نوزاد و یا حین رشد کودک، از پرستار کودک کمک گرفته و اطلاعات لازم را در این زمینه بدست آورند.
انواع مختلف عفونت مننژیت
در حقیقت بیماری Meningitis در پنج دسته طبقه‌بندی می‌شود: مننژیت باکتریایی، ویروسی، انگلی، قارچی و غیر عفونی. اما غالبا عامل بوجود آورنده این بیماری باکتری و یا ویروس است.
هر کدام از انواع این بیماری بسته به عامل ایجادکننده خود، درمان معینی را به همراه دارند. به همین دلیل، تشخیص عامل بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. این بیماری حتی ممکن است در اثر آسیب فیزیکی و یا مصرف دارویی خاص نیز بروز یابد. به طور کلی همه انواع Meningitis، علائم مشابه یکدیگر را دارند، ولی احتمال دارد که برخی علائم متفاوت نیز وجود داشته‌باشد.
مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتری یکی از بیماری‌هایی است که اگر به موقع تشخیص داده‌نشود، می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مغزی، کم شنوایی و در نهایت مرگ شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که یک عامل باکتریایی وارد جریان خون افراد شده و سپس به مغز و نخاع منتقل شود.
در بسیاری از موارد، علائمی که در این Meningitis بروز می‌کند، مشابه آنفولانزاست. به همین دلیل، در اکثر مواقع تشخیص دشوار می‌شود. باکتری ایجادکننده این بیماری، قادر است تا از طریق سرفه، عطسه یا از طریق بزاق از فردی به فرد دیگر منتقل شود. همچنین برخی از انواع این بیماری، می‌توانند بوسیله غذای آلوده به افراد منتقل شوند.
این بیماری از طریق مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خاص قابل درمان است و برای پیشگیری از این بیماری، افراد می‌توانند واکسن تزریق نمایند.
مننژیت با عامل ویروسی
مننژیت‌های ویروسی نسبت به باکتریایی، شیوع بیشتری دارند. این بیماری علائمی مشابه با مننژیت باکتریایی را به همراه دارد با این تفاوت که شدت علائم در آن کمتر است. باتوجه به اینکه عامل ویروسی قادر به رشد در مایع مغزی نخاعی نیست، این بیماری در بسیاری از موارد بدون دارویی خاص و به صورت خود به خود درمان می‌شود. البته در برخی موارد، لازم است تا از دارو‌های ضدویروسی نیز استفاده شود.
از سوی دیگر، در برخی شرایط به دلیل عواملی همچون سن بیمار، شدت عفونت و یا ضعف سیستم ایمنی، امکان دارد که بیماری سبب مرگ افراد شود. Meningitis با عامل ویروسی، می‌تواند از طریق مدفوع انتقال یابد. همچنین نوع خاصی از این بیماری، از طریق ترشحات چشم، بینی و دهان قابلیت انتقال را دارد.
این نوع از بیماری معمولاً طی هفت الی ده روز بهبود می‌یابد. برای تسریع روند بهبودی، توصیه می‌شود تا افراد در این دوران استراحت کافی داشته‌باشند و از دارو‌های ضد ویروسی و مسکن برای کاهش علائم ناشی از بیماری استفاده نمایند. همچنین افراد برای پیشگری از این نوع Meningitis باید دستان خود را به صورت مرتب شست و شو دهند و از تماس مستقیم با افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، خودداری نمایند. علاوه براین، لازم است تا افراد از طریق واکسن، علیه سرخک، سرخچه، اوریون و آبله مرغان ایمن شده‌باشند.
مننژیت با عامل انگلی
این نوع از مننژیت، با ایجاد عفونت مغزی که در طی یک الی دوازده روز پیشرفت می‌کند، موجب بروز اختلالات مغزی و آسیب به عملکرد اندام‌های مختلف می‌شود. علائم مربوط به این نوع بیماری طی یک الی هفت روز بروز می‌کنند. عامل انگلی از طریق بینی وارد بدن افراد شده، از آنجا به داخل مغز می‌رود و موجب تخریب بافت‌های مختلف موجود در مغز می‌شود. این نوع از بیماری، قابلیت انتقال از طریق تماس را ندارد.
مننژیت با عامل قارچی
یکی از انواع مننژیت که در افراد با ضعف سیستم ایمنی بیشتر دیده‌می‌شود، نوع قارچی است. این نوع از بیماری به دلیل ورود قارچ به جریان خون ایجاد می‌شود و در اثر استنشاق هاگ قارچ که در خاک آلوده و یا فضولات پرندگان قرار دارد، بوجود می‌آید. برای درمان این نوع از بیماری، دارو‌های ضدقارچ با دوز بالا که معمولاً به صورت داخل وریدی است، تجویز می‌شود.
این دارو‌ها باید در یک دوره طولانی مورد استفاده قرار گیرند تا بهبودی حاصل شود. نکته قابل توجه در این Meningitis، این است که مدت زمان درمان بیماری با توجه به نوع قارچ و وضعیت سیستم ایمنی افراد تعیین می‌شود.
مننژیت با عامل غیر عفونی
این نوع از مننژیت در اثر بیماری‌های مختلفی همچون آسیب به سر، جراحی مغز، لوپوس، سرطان و یا مصرف برخی دارو‌های خاص بوجود می‌آید. این بیماری همانند نوع انگلی و قارچی، قابلیت انتقال از شخصی به شخص دیگر را ندارد.
بنا به گفته های سایت mayoclinic :
مننژیت یک عفونت و التهاب مایع و غشاهای اطراف مغز و نخاع است. این غشاها مننژ نامیده می شوند.
التهاب ناشی از مننژیت معمولا علائمی مانند سردرد، تب و سفتی گردن را ایجاد می کند.
بیشتر موارد مننژیت در ایالات متحده ناشی از عفونت ویروسی است. اما باکتری ها، انگل ها و قارچ ها نیز می توانند باعث آن شوند. برخی از موارد مننژیت بدون درمان در عرض چند هفته بهبود می یابند. برخی دیگر می توانند باعث مرگ شوند و نیاز به درمان اضطراری آنتی بیوتیکی دارند.
مننژیت در نوزادان
مننژیت با عامل ویروسی در نوازادان شیوع بیشتری دارد و به دلیل بیماری‌هایی همچون سرماخوردگی، آنفولانزا و تبخال بروز پیدا می‌کند. در حقیقت ویروس‌هایی که موجب ایجاد این بیماری‌ها می‌شوند، نوع ویروسی را نیز در نوزادان بوجود می‌آورند. همچنین نوع باکتریایی در میان نوازادان شایع است و از طریق بروز عفونتی جدی، در نواحی نزدیک به مغز ایجاد می‌شود.
علائم مننژیت نوزادان
مننژیت در نوزادان ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- کاهش میزان اشتها
- افزایش تحریک‌پذیری نوزاد
- خواب‌آلودگی و سختی در از خواب بیدار شدن
- بروز زردی
- ضعف و بیحالی
- گریه‌های مداوم، به گونه‌ای که وقتی نوزاد در آغوش گرفته می‌شود، صدای گریه افزایش می‌یابد
- ایجاد برآمدگی در قسمت نرم بالای سر نوزاد
- تقلا کردن و دست و پا زدن
- تب
- مکیدن ضعیف شیر
- حساسیت به نور
- سفتی گردن
علائم مننژیت در بزرگسالان
علائم این بیماری در بزرگسالان تقریباً مشابه کودکان است. به طور کلی نشانه‌های این بیماری عبارت است از:
اولین نشانه‌هایی که در این بیماری ظاهر می‌شوند شامل تب ولرز، ایجاد تهوع و استفراغ، کاهش میزان اشتها، سردرد و گردن درد، ضعف و بیحالی و احساس ناخوشایند هستند. علائم بعدی شامل رنگ‌پریدگی، درد در اندام‌های مختلف و سردی دست و پاست.
نشانه‌های دیگر این بیماری شامل تحریک‌پذیری، ایجاد بثورات پوستی، سفتی در گردن، تشنج، ترس از نور و یا حساسیت به نور، خواب‌آلودگی و گیجی، تغییر سطح هوشیاری هستند. علاوه‌براین، شدت علائم با توجه به نوع مننژیت متغییر است و سن افراد نیز در این موضوع تأثیر‌گذار خواهد بود.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به مننژیت مغزی، قرار دارند؟
این بیماری در هر سنی و در هر فردی امکان بروز دارد. اما برخی شرایط باعث می‌شوند تا افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار داشته‌باشند:
- نوزادان و کودکانی که سنی زیر ۵ سال دارند
- جوانان و نوجوانانی که سنی بین ۱۶ تا ۲۵ سال دارند
- افراد مسن‌تر با سن بالای ۵۵ سال
- افرادی که در اثر بیماری‌هایی همچون اختلالات خودایمنی، اچ آی وی، سفلیس، سل، شیمی درمانی، پیوند عضو و یا مغز استخوان، دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند.
- کار با حیوانات مختلف
- افرادی که دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی همچون استروئید‌ها، دارو‌های مورد استفاده پس از پیوند عضو، دارو‌های مورد استفاده برای درمان آرتریت روماتوئید و… مصرف می‌کنند.
- نوزادان نارس که در همنگام تولد، وزن بسیار پایینی را دارند
روش‌های پیشگیری از مننژیت
به منظور پیشگیری از بیماری، لازم است افراد به نکات زیر توجه داشته‌باشند:
- یکی از راهکار‌های ساده و در عین حال کارآمد برای پیشگیری از این بیماری، داشتن سبک زندگی سالم است.
- توصیه می‌شود تا افراد استراحت کافی را در دوران بیماری داشته‌باشند و از مصرف سیگار خودداری نمایند. همچنین از افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، دوری کنند.
- انواع مختلفی از واکسن‌ها برای انواع مننژیت وجود دارد. بهتر است تا برای ایمن شدن بدن خود از آن‌ها استفاده نمایید.
- باتوجه به اینکه برخی از انواع این بیماری از طریق تماس، قابلیت انتقال را دارند، رعایت بهداشت فردی برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری بسیار سودمند خواهد بود.
عوارض جانبی مننژیت
این بیماری عوارض مختلفی را در میان افراد بوجود می‌آورد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- گسترش عفونت در خون افراد و یا به اصطلاح بروز سپتی سمی
- کاهش میزان شنوایی در افراد
- کاهش بینایی در افراد
- بروز آرتروز
- ایجاد سردرد‌های میگرنی
- آسیب‌های مغزی و بروز سکته مغزی
- هیدرو سفالی
- مشکلات در زمینه حافظه و تمرکز
- صرع
- مشکلات مربوط به هماهنگی و تعادل در بدن
- نارسایی و یا مشکلات کلیوی
- ایجاد اختلال در خواب
- مرگ
نحوه تشخیص مننژیت
به منظور تشخیص مننژیت باکتریایی و ویروسی و بررسی عامل هر کدام از آن‌ها، آزمایشات گوناگونی انجام می‌شود:
اولین قدم جهت تشخیص این بیماری، انجام معاینات فیزیکی است. در این معاینات با استفاده از سرنخ‌هایی همچون سن، اقامت در خوابگاه و یا حضور در مراکز درمانی، علائم مربوط به این بیماری تشخیص داده‌می‌شود. در مراحل بعد، برای تأیید و بررسی ویروس و یا باکتری، پزشک متخصص آزمایش خون درخواست می‌کند.
یکی دیگر از روش‌های تشخیصی در این بیماری، انجام پونکسیون کمر است. در این روش تشخیصی، مقداری از مایع مغزی نخاعی را از ناحیه ستون فقرات خارج می‌کنند تا وجود التهاب و یا ویروس و باکتری در آن مورد بررسی قرار گیرد. نکته قابل توجه در این روش این است که هیچ آسیبی به نخاع وارد نخواهدشد. از سی تی اسکن و یا ام آر آی، به منظور بررسی هرگونه تورم و یا آبسه در مغزاستفاده می‌شود.
همچنین از اشعه ایکس به منظور بررسی بیماری‌هایی همچون ذات‌الریه، سل و یا عفونت‌های قارچی استفاده می‌شود. کشت خون جهت شناسایی باکتری و تعیین آنتی بیوتیک مناسب برای درمان نیز انجام خواهدشد.
درمان مننژیت
برای درمان مننژیت مغزی، لازم است تا علت آن شناسایی شود. زیرا درمان این بیماری با توجه به علت بوجودآورنده آن امکان‌پذیر خواهد بود. در صورتیکه فردی به Meningitis مبتلا شود، ممکن است برای چند روز نیاز باشد تا در بیمارستان بستری شود و هنگامیکه به خانه برمی‌گردد نیز مدتی روند بهبودی‌اش طول کشد.
در این بیماری در برخی موارد، مایع درمانی و تزریق وریدی مایعات برای بهبود روند درمانی استفاده می‌شود. همچنین در صورت بروز مشکلات تنفسی برای افراد، استفاده از ماسک‌های اکسیژن تجویز می‌شود.
برخی پزشکان متخصص به منظور کاهش تورم در اطراف مغز و جلوگیری از تشنج، از دارو‌های استروئیدی استفاده می‌کنند. در درمان Meningitis از آنتی‌بیوتیک‌های مختلف استفاده می‌شود. همچنین در نوع ویروسی این بیماری ممکن است از دارو‌های ضد ویروسی استفاده شود. در نوع قارچی و انگلی این بیماری نیز به مصرف دارو‌های ضد قارچ و یا درمان منبع عفونت اقدام می‌شود.
آیا مننژیت مسری است؟
برخی سویه‌های مننژیت، مسری نیستند و توانایی انتقال از شخصی به شخص دیگر را ندارند. به عنوان مثال بیماری با عامل قارچی، انگلی و غیر عفونی، قادر به انتقال نخواهند بود.
اما این بیماری با عامل باکتریایی و ویروسی در بین افراد قابلیت انتقال را دارد. به عنوان مثال نوع باکتریایی می‌تواند از طریق تماس طولانی مدت با فردی که مبتلا به این بیماری است، ایجاد شود. همچنین این بیماری با عامل ویروسی، بوسیله تماس مستقیم با مایعات بدن فرد آلوده همچون خون، مدفوع و بزاق، منتقل می‌شود.
سخن پایانی
در هر دوره زمانی، امکان دارد افراد مختلف به بیماری‌های متنوعی همچون مننژیت دچار شوند. افراد با آگاهی از این بیماری‌ها و نحوه پیشگیری و درمان آن‌ها، می‌توانند از بسیاری از عوارض جلوگیری کرده و زندگی سرشار از لذت و آرامش را تجربه نمایند. همچنین، استفاده از راهکار‌هایی همچون داشتن سبک زندگی سالم و رعایت اصول فردی، موجب می‌شود تا بسیاری از بیماری‌ها در جامعه بروز پیدا نکنند.
مؤسسه سلامت اول با ارائه خدمات پرستاری در زمینه‌های گوناگون همچون پرستاری کودک، سالمند و…، آماده خدمت‌رسانی به افرادی است که به دنبال کسب آگاهی و پیشگیری از بروز بیماری‌های گوناگون هستند.
سؤالات متداول
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماری Meningitis هستند؟
همه افراد در هر سنی، ممکن است که به این بیماری دچار شوند. ولی به طور کلی، برخی عوامل و شرایط همچون سن، سیستم ایمنی و… وجود دارد که افراد را برای ابتلا به این بیماری مستعدتر می‌کنند.
آیا امکان سرایت مننژیت مغزی وجود دارد؟
باتوجه به اینکه Meningitis دارای انواع گوناگونی است، بسته به عامل ایجادکننده این بیماری ممکن است از شخصی به شخص دیگر منتقل شود. اما برخی از سویه‌های این بیماری توانایی انتقال را ندارند.
آیا عفونت مننژیت نوزادان خطرناک است؟
بله. این بیماری باعث بروز التهاب در نواحی اطراف مغز و نخاع می‌شود. این امر سبب می‌شود تا به بافت‌های مختلف مغز آسیب وارد شده و باعث ایجاد بیماری‌ها و اختلالات گوناگون شود.
