علائم سرطان روده بزرگ (کولورکتال)

سرطان روده بزرگ سومین سرطان شایع جهان به شمار می‌رود و سالانه بیش از ۱.۹ میلیون نفر را درگیر می‌کند. خبر خوب این که بیش از ۹۰ درصد موارد در صورت تشخیص زودهنگام کاملاً درمان‌پذیر هستند. علائم سرطان روده بزرگ شکل های متفاوتی در بدن ایجاد می‌کند که به بررسی نیاز دارد. حتی یک تغییر کوچک در عادات روده‌ای می‌تواند علامت هشدار باشد. در این مقاله با مهم‌ترین علائم، تفاوت علائم در گروه‌های مختلف، شکل مدفوع در سرطان روده، تست سرطان روده در منزل و حتی درمان بدخیم آشنا می‌شوید. بدیهی است با شناخت این موارد می توان مراقبت‌ بعد از عمل سرطان روده را در مقاطع گوناگون بهتر مدیریت کرد.

سرطان روده بزرگ چیست؟

علائم سرطان روده بزرگ که به نام کولورکتال نیز شناخته می‌شود، از سلول‌های پوششی روده بزرگ یا راست‌روده شروع می‌شود. این بیماری معمولاً از پولیپ‌های خوش‌خیم (آدنوماتوز) آغاز می‌شود که طی ۵ تا ۱۵ سال به کارسینوم بدخیم تبدیل می‌شوند. پولیپ‌ها رشدهای کوچک روی دیواره داخلی روده هستند و بیشتر آن‌ها بی‌خطر باقی می‌مانند، اما برخی به سرطان تبدیل می‌شوند. محل تومور تعیین‌کننده علائم اولیه خواهد بود؛ تومور سمت راست روده اغلب خونریزی پنهان ایجاد می‌کند، در حالی که تومور سمت چپ باعث انسداد می‌شود. متاستاز به کبد، ریه یا استخوان در مراحل پیشرفته رخ می‌دهد، اما تشخیص زودهنگام از گسترش جلوگیری می‌کند.

۱۰ علائم سرطان روده بزرگ که نباید نادیده بگیرید

علائم سرطان روده اغلب تدریجی ظاهر می‌شوند و با مشکلات گوارشی ساده اشتباه گرفته می‌شوند. شناخت همه چیز درباره سرطان کلید تشخیص زودهنگام است. در ادامه هر علامت به صورت جداگانه با جزئیات توضیح داده می‌شود.

خون در مدفوع (قرمز روشن یا تیره)

این علامت یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها به شمار می‌رود و خون قرمز روشن معمولاً از راست‌روده یا انتهای روده بزرگ می‌آید. خون تیره و قیری‌شکل از بخش‌های بالایی روده نشأت می‌گیرد و گاهی با مخاط همراه می‌شود که خطر را افزایش می‌دهد. این علامت را با هموروئید یا شقاق اشتباه نگیرید؛ حتی یک بار خونریزی نیاز به بررسی فوری دارد.

تغییر مداوم در عادات روده‌ای (اسهال یا یبوست بیش از ۳ هفته)

اسهال یا یبوست متناوب بیش از سه هفته ادامه پیدا می‌کند و الگوی نامنظم ایجاد می‌نماید. تومور با مسدود کردن مسیر روده این تغییرات را به وجود می‌آورد و تنگی مدفوع  و بیماری التهاب روده از نشانه‌های همراه است. اگر این تغییر بدون دلیل واضح رخ دهد، غربالگری ضروری خواهد بود تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

شکل مدفوع در سرطان روده: مدفوع نازک، نواری یا پهن

مدفوع نازک‌تر از حد معمول (شبیه مداد) از علائم سرطان روده بزرگ است و نشان‌دهنده تنگی روده در سمت چپ است و تومور مسیر را باریک می‌کند. در موارد راست‌روده، مدفوع پهن‌تر و همراه مخاط ظاهر می‌شود که با التهاب همراه است. تغییر شکل مدفوع بیش از دو هفته نیاز به تست FIT یا کولونوسکوپی دارد تا پولیپ یا تومور شناسایی شود.

احساس تخلیه ناقص روده

حتی پس از اجابت مزاج، بیمار احساس می‌کند روده کامل خالی نشده و نیاز به دفع دوباره دارد که از علائم سرطان روده بزرگ به شمار می‌رود. این علامت به دلیل فشار تومور روی اعصاب روده ایجاد می‌شود و با نفخ همراه است. نادیده گرفتن آن منجر به انسداد کامل می‌شود؛ بنابراین بررسی زودرس ضروری است.

درد یا گرفتگی مداوم شکمی

درد در سمت چپ، راست یا پخش در کل شکم احساس می‌شود و نفخ غیرعادی یا گاز زیاد همراه آن است. تومور با تحریک دیواره روده این درد را ایجاد می‌کند و شدت آن با پیشرفت بیماری افزایش می‌یابد. اگر درد بیش از دو هفته ادامه داشته باشد، کولونوسکوپی برای تشخیص دقیق توصیه می‌شود.

کاهش وزن بی‌دلیل از علائم سرطان روده بزرگ

تومور انرژی بدن را مصرف می‌کند یا متاستاز باعث کاهش وزن بدون رژیم یا ورزش می‌شود. این مورد از علائم سرطان روده بزرگ است که در مراحل متوسط تا پیشرفته شایع است و با خستگی همراه خواهد بود. کاهش وزن سریع نیاز به آزمایش خون و تصویربرداری دارد تا علت اصلی مشخص شود.

خستگی شدید و مداوم

خستگی حتی با خواب کافی ادامه دارد و اغلب ناشی از کم‌خونی پنهان به دلیل خونریزی میکروسکوپی است. بدن برای جبران خون از دست رفته انرژی بیشتری مصرف می‌کند و عملکرد روزانه مختل می‌شود. این علامت در زنان یائسه شایع‌تر است و با آزمایش هموگلوبین قابل تشخیص خواهد بود.

کم‌خونی (به‌ویژه در زنان یائسه)

سرگیجه، تنگی نفس و رنگ‌پریدگی از نشانه‌های کم‌خونی هستند و فریتین پایین در آزمایش خون ظاهر می‌شود. خونریزی پنهان در روده آهن بدن را کاهش می‌دهد و علائم را تدریجی ایجاد می‌کند. درمان کم‌خونی بدون بررسی روده ناکافی است؛ تست خون مخفی ضروری خواهد بود.

تهوع یا استفراغ مکرر

تهوع بدون دلیل گوارشی در موارد انسداد روده ظاهر می‌شود و با درد شدید همراه است. تومور بزرگ مسیر را مسدود می‌کند و محتویات روده به عقب برمی‌گردد. این علامت اورژانسی است و نیاز به بیمارستان برای رفع انسداد دارد.

توده قابل لمس در شکم

توده در مراحل پیشرفته احساس می‌شود و معمولاً سخت و ثابت است. تومور بزرگ یا متاستاز به دیواره شکم این توده را ایجاد می‌کند. لمس توده توسط پزشک نیاز به تصویربرداری فوری مانند CT اسکن دارد.

علائم هشدار قرمز (Red Flags) – فوراً به پزشک مراجعه کنید

برخی علائم نیاز به اقدام اورژانسی دارند. خونریزی شدید رکتوم، کاهش وزن همراه کم‌خونی و درد شدید، یا انسداد کامل روده (عدم دفع گاز و مدفوع) از این دسته هستند. حتی در موارد بدخیم، درمان وجود دارد. جدول زیر علائم هشدار را با سطح خطر و درمان خلاصه می‌کند.

تفاوت علائم در گروه‌های مختلف

علائم سرطان روده در همه یکسان ظاهر نمی‌شوند. سن، جنسیت و محل تومور تفاوت ایجاد می‌کنند. شناخت این تفاوت‌ها تأخیر تشخیص را کاهش می‌دهد.

• علائم سرطان روده بزرگ در زنان: نفخ مداوم و یبوست متناوب در زنان شایع است و با سندرم روده تحریک‌پذیر یا یائسگی اشتباه گرفته می‌شود. کم‌خونی به دلیل قاعدگی سنگین نادیده گرفته می‌شود. درد لگن با کیست تخمدان یا اندومتریوز اشتباه می‌شود. کاهش وزن و خستگی به استرس نسبت داده می‌شود. مثال واقعی: خانم ۴۷ ساله با شش ماه نفخ و یبوست ابتدا IBS تشخیص داده شد، اما کولونوسکوپی مرحله ۳ سرطان روده چپ را نشان داد.
• علائم سرطان روده در مردان‌: خونریزی رکتوم در مردان با هموروئید اشتباه گرفته می‌شود. یبوست شدید به رژیم کم‌فیبر ربط داده می‌شود. کاهش وزن به کار زیاد نسبت داده می‌شود. مردان ۳۵ درصد دیرتر به پزشک مراجعه می‌کنند.
• علائم سرطان روده در جوانان زیر ۵۰ سال: تومورها در جوانان تهاجمی‌تر و اغلب MSI-H هستند. درد شدید، انسداد و تب شایع است. پزشکان گاهی می‌گویند “جوانی سرطان نمی‌گیری”. تشخیص معمولاً در مرحله ۳ یا ۴ رخ می‌دهد.
• علائم سرطان روده در سالمندان بالای ۷۰ سال: خستگی و کم‌خونی به پیری نسبت داده می‌شود. کاهش وزن تدریجی به کم‌اشتهایی ربط داده می‌شود. کم‌خونی بدون دلیل در سالمندان تا خلاف ثابت شود سرطان روده است.

تشخیص زودهنگام و نجات جان

تشخیص سرطان روده بزرگ با ترکیبی از روش‌های ساده، خانگی و پیشرفته آغاز می‌شود تا هیچ فرصتی برای پیشگیری یا درمان از دست نرود. تست FIT (Fecal Immunochemical Test) به عنوان یک روش خانگی و دقیق، با یک نمونه کوچک مدفوع خونریزی پنهان را شناسایی می‌کند؛ دقت آن ۷۹ درصد برای تشخیص سرطان و ۹۴ درصد برای پولیپ‌های پیشرفته است، نیازی به رژیم غذایی خاص یا آمادگی پیچیده ندارد، نتیجه ظرف چند روز از آزمایشگاه می‌رسد و در بسیاری از کشورها رایگان یا با هزینه ناچیز ارائه می‌شود.

تست DNA مدفوع

تست DNA مدفوع مانند Cologuard پیشرفته‌تر است؛ علاوه بر خون، تغییرات ژنتیکی سلول‌های ریخته‌شده از تومور یا پولیپ را بررسی می‌کند، دقت آن برای سرطان بیش از ۹۲ درصد است، اما گران‌تر بوده و نیاز به ارسال کیت کامل به آزمایشگاه دارد؛ این تست برای افرادی مناسب است که نمی‌توانند کولونوسکوپی انجام دهند.

کولونوسکوپی

کولونوسکوپی همچنان استاندارد طلایی به شمار می‌رود؛ پزشک با لوله انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین، کل روده بزرگ و راست‌روده را مشاهده می‌کند، پولیپ‌ها را در همان لحظه برمی‌دارد و از تبدیل آن‌ها به سرطان جلوگیری می‌نماید؛ این روش هر ۱۰ سال یک بار برای افراد عادی و هر ۳-۵ سال برای افراد پرخطر توصیه می‌شود.

سیگموئیدوسکوپی

سیگموئیدوسکوپی فقط بخش پایینی روده (سیگموئید و راست‌روده) را بررسی می‌کند، سریع‌تر و بدون بیهوشی کامل است، اما بخش بالایی روده را پوشش نمی‌دهد. CT کولونوگرافی (کولونوسکوپی مجازی) با تصویربرداری سه‌بعدی از روده، گزینه‌ای غیرتهاجمی برای افرادی است که تحمل کولونوسکوپی ندارند، اما در صورت مشاهده پولیپ، همچنان نیاز به کولونوسکوپی واقعی خواهد بود. غربالگری از ۴۵ سالگی برای افراد عادی و از ۴۰ سالگی یا زودتر برای کسانی با سابقه خانوادگی، سندرم لینچ، بیماری التهابی روده یا پولیپ قبلی آغاز می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند غربالگری منظم مرگ‌ومیر ناشی از سرطان روده را تا ۶۸ درصد کاهش می‌دهد؛ بنابراین هرچه زودتر شروع کنید، شانس درمان کامل بیشتر خواهد بود.

عوامل خطر علائم سرطان روده

رژیم پرچرب و کم‌فیبر، سیگار، الکل، چاقی و دیابت نوع ۲ خطر را افزایش می‌دهند. سابقه خانوادگی مانند سندرم لینچ یا بیماری‌های التهابی روده (کولیت، کرون) نقش کلیدی دارند.

منبع: American Cancer Society 2025 – WHO – مطالعات NEJM

سرطان روده بزرگ بدخیم درمان دارد؟

حتی در مراحل بدخیم درمان کاملاً وجود دارد و پیشرفت‌های پزشکی شانس بقا را به شدت افزایش داده‌اند. جراحی لاپاراسکوپی با حداقل تهاجم، تومور را با حاشیه سالم برمی‌دارد و بیمار ظرف چند روز به زندگی عادی بازمی‌گردد. شیمی‌درمانی ترکیبی مانند FOLFOX یا FOLFIRI در مراحل ۲ و ۳ برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده استفاده می‌شود و نرخ موفقیت در مرحله ۱-۲ بیش از ۹۰ درصد است. ایمونوتراپی با داروهایی مانند KEYTRUDA (پمبرولیزوماب) برای ۱۵ درصد بیماران با تومور MSI-H یا dMMR معجزه می‌کند و پاسخ کامل در ۴۰ درصد موارد دیده می‌شود.

درمان‌های هدفمند مانند بوسوتینیب برای جهش KRAS یا ستوکسی‌ماب برای HER2-positive متاستازها را کنترل می‌نمایند. در مرحله ۴، ترکیب جراحی متاستاز کبد با ابلیشن رادیوفرکانسی یا TACE بقای متوسط را از ۶ ماه به بیش از ۳۶ ماه افزایش می‌دهد. مطالعات NEJM نشان می‌دهند بیماران بدخیم با رویکرد چندوجهی (جراحی + شیمی + ایمونوتراپی) تا ۵ سال بدون عود زندگی می‌کنند. بنابراین بدخیمی سرطان روده پایان راه نیست؛ درمان‌های پیشرفته آن را به بیماری مزمن قابل‌کنترل تبدیل کرده‌اند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

هر تغییر پایدار در بدن نیاز به بررسی فوری دارد تا فرصت درمان از دست نرود. از علائم سرطان روده بزرگ می توان به این موارد اشاره کرد: تغییر اجابت مزاج (اسهال یا یبوست) بیش از سه هفته بدون دلیل واضح، خون در مدفوع حتی یک بار (قرمز یا تیره)، کاهش وزن بیش از ۵ کیلو در شش ماه بدون رژیم یا ورزش، خستگی شدید همراه کم‌خونی، درد شکمی مداوم یا نفخ غیرعادی، سن بالای ۴۵ سال با سابقه خانوادگی سرطان روده یا پولیپ، و وجود بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت یا کرون.

اگر حتی یکی از این موارد وجود داشته باشد، همین امروز تست FIT در منزل انجام دهید یا وقت کولونوسکوپی از متخصص گوارش بگیرید. تأخیر چندماهه می‌تواند مرحله بیماری را از ۱ به ۳ برساند و شانس درمان کامل را ۵۰ درصد کاهش دهد. پزشکان توصیه می‌کنند افراد پرخطر از ۴۰ سالگی و دیگران از ۴۵ سالگی غربالگری سالانه را شروع کنند. اقدام زودهنگام نه تنها جان را نجات می‌دهد، بلکه هزینه‌های درمانی را تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهد.

سوالات متداول