خمیازه چیست؟
خمیازه کشیدن به عنوان یک واکنش طبیعی برای تغییر حالت مغز مورد معرفی قرار می‌گیرد که با بیداری و طراوت بدن همراه است. اغلب افراد هنگام خستگی و در موقعیت‌هایی که درگیر خواب هستند، خمیازه می‌کشند. در طول خمیازه کشیدن، رفتار افراد به صورت دم طولانی، وقفه‌ای کوتاه و بازدم همراه با صدای خارج شدن هوا از دهان خواهد بود. در واقع این الگو برای تمامی افراد یکسان بوده و تفاوتی در تکرار آن حاصل نمی‌شود.
از آنجایی که بسیاری از افراد، علت خمیازه زیاد را خواب‌آلودگی و خستگی می‌دانند، در ادامه قصد داریم به طور کلی این واکنش طبیعی و غیرارادی را مورد بررسی قرار دهیم تا با چیستی و نظریه‌های مربوط به علت خمیازه کشیدن آشنایی پیدا کنید.
چرا خمیازه می‌کشیم؟
نظریه‌ای وجود دارد که خمیازه محرکی برای تغییر وضعیت بدن از خواب به بیداری و از بیداری به خواب است. همچنین گفته شده است که از رفتار باز کردن دهان یا خمیازه کشیدن ممکن است برای خارج شدن از حالت بی‌حوصلگی استفاده شود. با این حال مهمترین تئوری این است که ما خمیازه می‌کشیم تا کمبود اکسیژن در مغزمان را جبران کنیم.
خمیازه، نقش آگاه کردن مغز از کمبود اکسیژن برای زنده ماندن انسان را دارد. از این رو لازم است انسان از طریق تنفس، اکسیژن دریافت کرده و به سراسر بدن بفرستد. کمبود اکسیژن، حفظ عملکرد سلول‌های تشکیل دهنده بدن انسان را غیرممکن می‌کند. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، گفته می‌شود که خمیازه نقش سیگنال کمبود اکسیژن به مغز را دارد. با رعایت موارد زیادی که مهمترین آن‌ها، داشتن یک خواب عمیق و درست می‌باشد، می‌توان از خمیازه زیاد در طول روز جلوگیری کرد. به طور کلی، دلایل خمیازه کشیدن در ادامه لیست شده اند:
- خمیازه هنگام بیدار شدن از خواب
- خمیازه کشیدن در مواقع استرس زا
- مسری بودن و تقلید از خمیازه دیگران
- گرسنگی بیش از حد
- بالا بودن دمای مغز
- خمیازه کشیدن در هنگام خستگی زیاد
- خواندن و مطالعه کندن در رابطه با خمیازه
علت خمیازه کشیدن زیاد؛ چرا زیاد خمیازه می‌کشیم؟
به لحاظ بالینی دو نوع خمیازه وجود دارد؛ یکی خمیازه کشیدنی است که سیستم عصبی پاراسمپاتیک بر آن غالب است. این خمیازه معمولی بوده و اغلب به دلیل خستگی یا کم‌خوابی ایجاد می‌شود. نوع دیگر آن هم به گونه‌ای بوده که سیستم عصبی سمپاتیک بر آن غالب است.
فاکتورهای متنوعی در قالب خمیازه کشیدن زیاد مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند که با این حال عموم افراد بر این باورند که دلیل آن خواب‌آلودگی است! اما باید در نظر داشت که تفاوت در نوع خمیازه، طبیعتا نشان‌دهنده تفاوت در عامل آن خواهد بود. بنابراین علاوه بر خواب‌آلودگی، فاکتورهای موثر دیگر این واکنش طبیعی، خستگی، بیماری و یا واکنش به خمیازه کشیدن دیگران خواهد بود.
از طرفی باید به این نکته اشاره کرد که استرس و نگرانی هم از جمله عواملی هستند که سبب خمیازه زیاد می‌شوند. اگر چه مکانیسم دقیق خمیازه مشخص نیست، خمیازه کشیدن در موقعیت‌هایی که احساسات عصبی رخ می‌دهد، رایج‌تر است. از این رو گفته می‌شود که شاید به منظور خنک کردن مغزتان باشد که به دلیل استرس یا تنش در حالت هیجان قرار دارد، یا شاید به این دلیل است که می‌خواهید مغزتان را بیدار کنید تا به خواب نروید.
دلیل خمیازه زیاد: بالا بودن دمای مغز
خمیازه به بدن اجازه می‌دهد تا اکسیژن بیشتری دریافت کند، به طوری که می‌توان آن را نوعی پدیده فیزیولوژیکی برای جبران کمبود اکسیژن در نظر گرفت. از این رو اغلب خمیازه کشیدن را عاملی برای خنک شدن مغز می‌دانند. دمای بدن یک فرد سالم تقریباً در 36 درجه سانتیگراد حفظ می‌شود. اگر دما بیش‌ازحد از این دما منحرف شود، بدن نمی‌تواند به درستی عمل کند. به طور خاص، مغز عضو مهمی است که مسئول تفکر و تنظیم کل بدن است، بنابراین حفظ دمای آن به طور مناسب مهم خواهد بود.
آزمایش‌های صورت گرفته شده نشان می‌دهند که در دمای گرم، افراد بیشتر خمیازه می‌کشند. در نتیجه گرما و افزایش دما، سبب افزایش نیاز به عبور هوا در داخل بدن شده و به همین دلیل است که به واسطه خمیازه زیاد، مغز سعی می‌کند تا دمای بدن را کاهش دهد.
علت خمیازه زیاد و اشک چشم
گاها برایمان پیش می‌آید که در اثر خمیازه کشیدن زیاد، اشک از چشمانمان جاری می‌شود؛ غدد اشکی که در بالای چشم و زیر ابرو قرار گرفته‌اند، وظیفه مرطوب نگه داشتن جشم و جلوگیری از خشک شدن آن را بر عهده دارند. خمیازه کشیدن زیاد، ممکن است منجر به تحریک این غدد شده و در اثر آن، اشک از چشمانتان سرازیر شود. البته این اتفاق در همه افراد دیده نمی‌شود و دلایل دیگری مانند خستگی زیاد و بالا بودن دمای مغز که خود، دلیلی برای خمیازه کشیدن زیاد می‌باشد، می‌تواند ارتباط بین خمیازه زیاد و اشک چشم را به خوبی توجیه کند.
خمیازه زیاد، آیا خمیازه مسری است؟
مسری بودن خمیازه کشیدن زیاد یکی از امور طبیعی و آشنایی است که اغلب افراد را درگیر خود می‌کند. حتما شما هم این احساس را تجربه کردید که در صورت خمیازه کشیدن فردی در نزدیکی خود، تمایل به خمیازه کشیدن در شما شکل گرفته است. نظریه‌ای که در این زمینه مطرح شده، مربوط به غریزی بودن این کنش و واکنش جهت هشدار به دیگران است که از همان ابتدای خلقت در پستانداران با مغز پیشرفته، تعریف شده است.
با این حال، تا کنون از جزئیات دقیق دلیل مسری بودن خمیازه اطلاعات به خصوصی به دست نیامده است. اگر فرض کنیم که خمیازه ناشی از کمبود اکسیژن در مغز یا گرما است که قبلاً معرفی کردیم، می‌توانیم چنین در نظر داشته باشیم که هر فردی در یک مکان به طور مستقل خمیازه می‌کشد. در واقع، نتایج تجربی نشان داده است که هر چه دما بالاتر باشد، خمیازه مسری‌تر خواهد بود؛ که این هم به عنوان نوعی واکنش جهت هشدار مورد معرفی قرار می‌گیرد.
از طرفی این تئوری هم وجود دارد که خمیازه کشیدن ناشی از عملکرد مغز همدل است! به همین دلیل خمیازه کشیدن می‌تواند به عنوان یک وسیله ارتباطی نیز مورد معرفی قرار بگیرد. به این منظور می‌توان به مسری بودن خمیازه در حیوانات با هوش برتر اشاره کرد. حتی در کودکان هم مسئله مسری بودن خمیازه از چهار سال به بعد مشاهده می‌شود.
به نقل از وبسایت clevelandclinic.org در رابطه با مسری بودن خمیازه:
In humans and certain social animals, seeing or hearing another yawn can trigger yawning. Researchers call this contagious yawning. And it’s usually difficult to suppress. Once again, researchers don’t know for sure why this happens. But they think it’s related to empathy — our ability to understand and share the feelings of another.
Studies show that the susceptibility to contagious yawning correlates with empathic skills in neurotypical people. In other words, the more empathic a person is, the more likely they are to experience contagious yawning. In addition, several studies have revealed that the susceptibility to contagious yawning decreases in neurodivergent people who have difficulty with social interactions. This typically includes people with autism spectrum disorder.
آیا خمیازه کشیدن زیاد می‌تواند نشانه بیماری باشد؟
با توجه به این موضوع که گفتیم خمیازه دارای دو نوع سیستم عصبی پاراسمپاتیک است و یا سیستم عصبی سمپاتیک بر آن غالب است؛ باید به این موضوع که نوع دوم خمیازه، حاصل از بیماری و خستگی تعریف می‌شود، توجه داشته باشید. در واقع این نوع خمیازه کشیدن به یک خمیازه بدون خواب نسبت داده می‌شود که به آن خمیازه خام نیز می‌گویند. دلایلی چون کار بیش‌ازحد ذهنی، انفارکتوس مغزی، کم خونی و مواردی از این دست، می‌تواند به عنوان علت خمیازه زیاد شناخته شود.
البته باید این مسئله که علت خمیازه کشیدن حتی می‌تواند مسری باشد هم توجه داشته باشید. با این حال، اغلب در حالت طبیعی افراد روزی هفت تا هشت بار خمیازه می‌کشند. از طرفی آزمایشات روی حیوانات و تحقیقات دیگر نشان داده است که خمیازه کشیدن توانایی بیدار کردن مغز را دارد. با این حال، اگر نمی‌توانید خمیازه کشیدن مکرر و پی‌درپی را متوقف کنید، می‌توانید آن را به عنوان یک سیگنال هشدار دهنده از بدن خود در نظر بگیرید.
در رابطه با علت خمیازه کشیدن زیاد، باید به خمیازه‌های مکرر و بیش‌ازحد در بیماران مبتلا به اختلالات بالینی مانند مولتیپل اسکلروزیس Multiple Sclerosis، صرع، میگرن، استرس و اضطراب، ضربه به سر و سکته مغزی اشاره کرد. به همین دلیل گفته می‌شود خمیازه جدا از بحث هشدار دمایی، به لحاظ سلامتی هم عملکرد مشابهی دارد. در نهایت می‌توان گفت که خمیازه زیاد نمی‌تواند به طور قطعی نشانه بیماری باشد اما در صورتی که ایتن مسئله باعث نگرانی شما شده است، می‌توانید با مراجعه به پزشک و یا کمک گرفتن از یک پرستار در منزل حرفه‌ای و زبده، وضعیت سلامتی خود را تحت نظر داشته باشید و از بروز بیماری‌های احتمالی جلوگیری کنید.
خمیازه زیاد و ارتباط آن با گوش
با توجه به ارتباطی که بین مجاری تنفسی و شنوایی وجود دارد، خمیازه کشیدن می‌تواند در عملکرد گوش هم ایفای نقش کند. حتما شما هم با اتفاقاتی چون گرفتگی گوش و کاهش شنوایی در صورت قرارگیری در ارتفاع مواجه شده‌اید! در واقع زمانی که ارتفاع شما از زمین افزایش پیدا می‌کند، فشار هوا در داخل گوش و محیط بیرونی تفاوت یافته و هوای داخل گوش، درون گوش محبوس می‌شود؛ به طوری که گویی حجمی مسیر گوش را مسدود کرده باشد.
در چنین شرایطی، خمیازه کشیدن می‌تواند هوای محبوس شده را آزاد کرده و به عبور و ورود هوا از گوش کمک کند. به همین خاطر در صورت گرفتگی گوش اگر خمیازه بکشید، ناگهان صداهای اطراف برای شما واضح‌تر شده و گوش شما بهتر می‌تواند بشنود.
نتیجه گیری
در نهایت باید گفت همچنان هیچ پاسخ روشنی در مورد اینکه علت زیاد خمیازه کشیدن چیست، به دست نیامده! با این حال، شکی نیست که خمیازه کارکرد مفیدی برای انسان دارد. این واکنش نه تنها به عنوان یک محرک برای جابجایی بین خواب و بیداری موثر است، بلکه برای حفظ وضعیت خوب مغز و بهبود تمرکز نیز می‌تواند نتایج مطلوبی را به همراه داشته باشد. همچنین عملکرد ارتباطی خمیازه را نمی توان نادیده گرفت. وقتی خمیازه می‌کشید و اطرافیانتان نیز خمیازه می‌کشند، احساس می‌کنید می‌توانید به نوعی با آن‌ها همدردی کنید. می‌توان گفت خمیازه راهی برای تعمیق روابط انسانی بوده که کمی با رد و بدل کردن کلمات متفاوت است.
سوالات متداول
چرا خمیازه می‌کشیم؟
علت اصلی خمیازه کشیدن، بالا بودن دمای مغز بوده و در واقع، خمیازه کشیدن یک واکنش طبیعی بدن بوده که باعث خنک شدن مغز می‌شود.
علت خمیازه زیاد چیست؟
علت خمیازه کشیدن زیاد، مواردی مانند: بالا بودن دمای مغز، استرس و اضطراب، گرسنگی بیش از حد، مسری بودن خمیازه و تقلید از دیگران و … می‌تواند باشد.
چرا هنگام خمیازه کشیدن، اشک از چشمانمان جاری می‌شود؟
خمیازه کشیدن، می‌تواند منجر به تحریک غدد اشکی که در بالای چشم قرار دارند شده خمیازه همراه با اشک اتفاق بیافتد.
آیا خمیازه کشیدن زیاد خطرناک است؟
خمیازه یک واکنش نسبت به شرایط محیطی و بدنی بوده که در صورتی که مکرر نباشد، نمی‌توان آن را هشداردهنده دانست؛ در غیر این صورت، خمیازه زیاد می‌تواند در بیماران مبتلا به اختلالات بالینی مانند مولتیپل اسکلروزیس، صرع، میگرن، استرس و اضطراب، ضربه به سر و سکته مغزی رخ دهد اما اگر هیچ کدام از موارد عنوان شده در مورد شما صدق نمی‌کند، می‌توانید از یک پزشک در این زمینه مشورت بگیرید.
