بازی درمانی در کودکان چیست و چه اثراتی دارد

بازی درمانی روشی برای درمان است که از طریق بازی و فعالیت های سرگرم کننده به بهبود بیماران کمک می‌کند. در بازی درمانی کودکان، پرستار کودک با استفاده از انواع بازی به او کمک می کند تا مشکلات و فعالیت های روزمره خود را بهبود ببخشد، مهارت های جدید را یاد بگیرد و به سلامت جسمانی و روانی برسد.

این روش درمانی برای افزایش تمرکز، تقویت حافظه، بهبود تعامل اجتماعی و تقویت قدرت عضلات نیز مفید است. بازی درمانی به شکل های مختلف ارائه می شود، از جمله: بازی های جسمانی، بازی های حرکتی، بازی های ذهنی و بازی های تخصصی. این بازی ها ممکن است شامل تمرینات فعال، پازل ها، بازی های نقش آفرینی و بازی های مبتنی بر تکنولوژی باشند.

این شیوه درمان یک روش غیر دارویی و غیر تهاجمی است که برای کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و حتی سالمندان نیز به کار می‌رود. به طور کلی، استفاده از بازی برای درمان یک روش جذاب و موثر است که باعث بهبود عملکرد جسمانی و روحی بیماران می شود و به آنها کمک می کند تا با مشکلات خود روبرو شوند و بهبود چشمگیری در کیفیت زندگی خود داشته باشند.

بازی درمانی چیست؟

همانطور که گفته شد بازی درمانی یا همان play therapy یک روش درمان است که از بازی به عنوان ابزاری جهت کمک به بیماران و به خصوص کودکان در حل مشکلات عاطفی و رفتاری استفاده می‌کند. همچنین بازی درمانی در کودکان باعث ارتقای رشد اجتماعی آنها می‌شود. این روش درمانی برای کودکان در هر سنی مفید است، اما به طور خاص در کودکانی که برقراری ارتباط با کلمات برایشان دشوار است، مؤثرتر خواهد بود. در طول جلسات بازی درمانی، کودکان می‌توانند:

• احساسات خود را از طریق بازی کشف و بیان کنند.
• راه‌های سالم برای مقابله با احساسات دشوار را یاد بگیرند.
• مهارت‌های اجتماعی مانند اشتراک‌گذاری، نوبت گرفتن و حل تعارض را تمرین کنند.
• اعتماد به نفس و عزت نفس خود را افزایش دهند.
• دنیای خود را درک کنند و بر تجربیات چالش برانگیز غلبه کنند.

دو دسته بازی درمانی از نظر هدایت بازی وجود دارد در دسته اول هدایت در دست کودک است و در دسته دوم درمانگر ایده اصلی را به کودک ارائه می‌دهد. شیوه کلی این دو دسته به شرح زیر است:

1. بازی درمانی غیر مستقیم یا کودک محور: در این روش، به کودک اجازه داده می‌شود تا به شیوه خود بازی کند و اسباب بازی‌ها و فعالیت‌ها را انتخاب کند. درمانگر به نحوه تعامل کودک با اسباب بازی‌ها و نحوه تغییر رفتار او در طول جلسات توجه می‌کند.
2. بازی درمانی هدایت شده: در این روش، درمانگر فعالیت‌های بازی را برای کمک به کودک در پرداختن به مشکلات خاص طراحی می‌کند. به عنوان مثال، یک درمانگر ممکن است از بازی نقش‌آفرینی برای کمک به کودکی که با اضطراب جدایی دست و پنجه نرم می‌کند، استفاده کند.

بنابر گفته‌های سایت wikilectures :

بازی درمانی یک روش روان درمانی با رویکردی جامع در درمان بیماران اطفال بستری در بیمارستان است. وظیفه اصلی آن به حداقل رساندن استرس کودکی است که منتظر بستری شدن در بیمارستان است، تعدادی مداخلات ناخوشایند و جدا شدن از محیط خانه اش. این درمان توسط متخصص بازی در بخش‌های کودکان بیمارستان‌ها، معلمان مدارس ابتدایی ویژه بیمارستان و همچنین دلقک‌های پزشکی انجام می‌شود

فواید بازی درمانی

بازی درمانی کودکان علاوه بر اینکه یکی از روش‌های پرطرفدار درمانی است، فواید متعددی دیگری نیز برای سلامت عاطفی، اجتماعی و شناختی کودکان دارد. برخی از این فواید عبارتند از:

افزایش شناخت و درک احساسات: بازی به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را کشف و بیان کنند. این امر به آنها کمک می‌کند تا احساسات‌شان را به درستی درک کنند و راه‌های سالمی برای کنترل آن بیابند.

کاهش اضطراب و افسردگی: بازی درمانی در کودکان می‌تواند به کاهش اضطراب و افسردگی آنها کمک کند. بازی می‌تواند حواس کودک را از افکار و احساسات منفی دور کند و به آنان احساس آرامش و شادی هدیه دهد.

افزایش عزت نفس: این روش درمانی به افزایش عزت نفس کودکان کمک می کند. هنگامی که آنان در بازی مهارت پیدا می‌کنند و به اهداف خود می‌رسند، و در نهایت اعتماد به نفس بیشتری خواهند داشت.

بهبود تعاملات اجتماعی: بازی درمانی به کودکان کمک می‌کند تا یاد بگیرند چگونه با افراد دیگر رفتار کنند. و در بین سایر کودکان دوستانه تر باشند.

افزایش همدلی: استفاده از بازی برای درمان به کودکان کمک می کند احساسات و و دیدگاه‌های دیگران را درک کنند. در نتیجه احساس همدلی بیشتری خواهند داشت. و در برقراری روابط با دیگران با مشکل مواجه نخواهند شد.

کاهش رفتارهای پرخاشگرانه: بازی درمانی کودک به کاهش رفتارهای پرخاشگرایانه و لجبازی در او کمک می‌کند و راههای صحیح  برای ابراز احساسات و رفع نیازهایش را به وی آموزش می‌دهد.

در هر صورت و با وجود فواید فراوان این روش درمانی همچنان ممکن است در صورت عدم انتخاب یک درمانگر مناسب، شما را به نتیجه دلخواه‌تان نرساند. بنابراین لازم است پیش از شروع درمان حتما با متخصصان مراکز درمانی معتبر مشورت کنید. برای گرفتن نتایج بهتر از بازی درمانی می توانید با متخصصان شرکت سلامت اول در ارتباط باشید و راهنمایی بخواهید. این شرکت بیش از 15 سال سابقه مفید در زمینه سلامت و خدمات پرستاری دارد. از جمله مراکز خدمات پرستاری و دارای مجوز وزارت بهداشت  است که پشتیبانی 24 ساعته داشته کارشناسان صبور و حرفه‌ای آن همواره پاسخگوی شما خواهند بود.

بازی درمانی در کودکان چگونه است؟

بازی درمانی در کودکان بر اساس این ایده بنا شده است که، بازی زبان طبیعی کودکان است و می‌تواند راهی برای برقراری ارتباط با دنیای درونی آنها باشد. مراحل کلی درمان در بازی درمانی و چگونگی عملکرد آن به شرح زیر است:

مرحله اول) ارزیابی: در این مرحله، درمانگر با کودک و خانواده او ملاقات می‌کند تا نیازها و مشکلات او را ارزیابی کند. این کار از طریق مصاحبه، مشاهده و در صورت لزوم، انجام تست‌های غربالگری انجام می‌شود.

مرحله دوم) برنامه‌ریزی درمان: پس از ارزیابی، درمانگر با کودک و خانواده او برای ایجاد یک برنامه درمانی فردی همکاری می‌کند. این برنامه شامل اهداف درمان، تکنیک‌های بازی درمانی که استفاده خواهد شد و مدت زمان درمان است.

مرحله سوم) اجرای درمان: در جلسات بازی درمانی، کودک با اسباب‌بازی‌ها، مواد هنری یا سایر وسایل بازی می‌کند. درمانگر بازی کودک را مشاهده می‌کند و در صورت لزوم مداخله می‌کند تا به او در کاوش احساسات، افکار و تجربیاتش کمک کند.

مرحله چهارم) ارزیابی پیشرفت: در طول درمان، درمانگر به طور منظم پیشرفت کودک را ارزیابی می‌کند. این کار از طریق مشاهده، مصاحبه و در صورت لزوم، انجام تست‌های مجدد انجام می‌شود.

مرحله پنجم) ختم درمان:  زمانی که درمانگر به اهداف درمانی خود رسید، فرآیند به پایان می‌رسد. در این مرحله، درمانگر، کودک و خانواده او را برای حفظ دستاوردهای درمانی بازی راهنمایی می‌کند.

موفقیت بازی درمانی به عوامل متعددی از جمله سن، جنسیت، نوع مشکل، مهارت درمانگر و انگیزه و تعهد کودک بستگی دارد. با این حال، به طور کلی، بازی درمانی روشی ایمن و موثر برای کمک به کودکان و بزرگسالان در حل مشکلات عاطفی، رفتاری و رشدی است. اگر به دنبال بازی درمانی برای خود یا فرزندتان هستید، اولین قدم این است که با یک متخصص بهداشت روان واجد شرایط مشورت کنید. آنها می‌توانند در ارزیابی نیازهای شما و تعیین اینکه آیا بازی درمانی گزینه مناسبی برای شما و یا کودک‌تان است یا خیر، به شما کمک کنند.

بازی درمانی در منزل چگونه است؟

بازی درمانی در منزل روشی است که می‌توانید با استفاده از بازی در خانه خود به فرزندتان برای حل مشکلات ذهنی و یا جسمانی کمک ‌کنید. موارد زیر برخی از مزایای بازی درمانی در منزل را نشان می‌دهد:

• دسترسی آسان: بازی درمانی در منزل را می‌توان در هر زمان انجام داد، این موضوع می‌تواند برای خانواده‌هایی که به مراقبت‌های تخصصی دسترسی ندارند، بسیار مفید باشد.
• هزینه کم: بازی درمانی در منزل بسیار مقرون به صرفه تر از جلسات درمانی حضوری است. حذف هزینه رفت‌و‌آمد و کاهش دستمزد درمانگر، باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها خواهد شد.
• راحتی: کودکان در محیط خانه احساس راحتی و امنیت بیشتری می‌کنند، بنابراین والدین می توانند سریع‌تر به نتیجه برسند.
• نقش والدین: بازی درمانی در منزل به والدین فرصت می‌دهد تا در فرآیند درمان فرزندشان نقش فعال‌تری داشته باشند. برای انجام بازی درمانی در منزل لازم است مراحل زیر را دنبال کنید:
• با یک متخصص مشورت کنید: قبل از شروع بازی درمانی کودک در منزل، مهم است که با یک متخصص بهداشت روان واجد شرایط مشورت کنید. آنها می‌توانند به شما در ارزیابی نیازهای فرزندتان و ایجاد یک برنامه درمانی مناسب کمک کنند.
• محیط بازی را آماده کنید: محلی آرام و امن در خانه خود پیدا کنید که در آن فرزندتان بتواند بدون مزاحمت بازی کند. این فضا باید عاری از اشیاء خطرناک و شلوغی باشد.
• اسباب بازی مناسب را انتخاب کنید: اسباب بازی‌هایی را انتخاب کنید که برای سن و علایق فرزندتان مناسب باشد. اسباب بازی‌هایی که تخیل و خلاقیت را تشویق می‌کنند، برای بازی درمانی مفید هستند.
• با فرزندتان بازی کنید: با فرزندتان به روشی که او دوست دارد بازی کنید. به او اجازه دهید تا رهبری بازی را بر عهده بگیرد و تخیل خود را به کار ببرد.
• به فرزندتان توجه کنید: در طول بازی به فرزندتان توجه زیادی داشته باشید و به احساسات و افکاری که بیان می‌کند، گوش دهید.
• با فرزندتان صحبت کنید: بعد از بازی، با فرزندتان در مورد آنچه اتفاق افتاده صحبت کنید. از او بپرسید که چه احساسی دارد و چه چیزی را از بازی یاد گرفته است.
• نکات مهم برای بازی درمانی کودک در خانه: صبور باشید و به یاد داشته باشید که هر کودکی سرعت پیشرفت خاص خود را دارد و نباید او را با سایر کودکان مقایسه کرد. اگر فرزندتان در حال بازی به روشی نگران‌کننده است. مانند رفتار پرخاشگرایانه با اسباب بازی‌ها یا صحبت در مورد تجربیات آسیب‌زا، بازی را متوقف کنید و با یک متخصص مشورت کنید. بازی درمانی کودک همیشه باید یک تجربه مثبت و لذت‌بخش برای او باشد.

نمونه هایی از بازی درمانی

بازی درمانی کودک انواع مختلفی دارد که هر کدام برای رسیدن به اهداف خاصی طراحی شده‌اند. در اینجا به چند نمونه از رایج‌ترین بازی‌های درمانی و توضیحات مختصری در مورد آنها اشاره می‌کنیم:

1. بازی‌های دنیای کوچک: در این نوع بازی، از کودک خواسته می‌شود تا با استفاده از اسباب‌بازی‌ها، عروسک‌ها و سایر وسایل، دنیای کوچک خود را بسازد. درمانگر می‌تواند از طریق مشاهده نحوه تعامل کودک با دنیای کوچک خود، اطلاعات زیادی در مورد دنیای درونی او به دست آورد.
2. بازی نقش‌آفرینی: در این نوع بازی، کودک وانمود می‌کند که شخص دیگری است و در یک موقعیت خاص قرار دارد. این بازی به کودک کمک می‌کند تا نقش‌های مختلف اجتماعی را امتحان کند، مهارت‌های حل مسئله را تمرین کند و با احساسات و افکار خود کنار بیاید. درمانگر می‌تواند از بازی نقش‌آفرینی برای کمک به کودک در درک و پردازش تجربیات دشوار استفاده کند.
3.  بازی‌های هنری: در این نوع بازی، از کودک خواسته می‌شود تا از طریق نقاشی، مجسمه‌سازی، یا سایر اشکال هنری، احساسات خود را بیان کند. این بازی به کودک کمک می‌کند تا احساسات و افکار خود را به روشی غیرکلامی نشان دهد. درمانگر می‌تواند از طریق مشاهده آثار هنری کودک، اطلاعات زیادی در مورد احساسات او دست آورد.
4. شن بازی درمانی: در شن بازی درمانی، از کودک خواسته می‌شود تا با شن، بازی کند و دنیای خود را از شن بسازد. بازی با شن می‌تواند برای کودکانی که صحبت کردن در مورد مشکلات برایشان دشوار است، مفید باشد.
5. بازی‌های حرکتی: در این نوع بازی، از کودک خواسته می‌شود تا از طریق حرکات بدن خود، افکار خود را بیان کند. این بازی به کودک کمک می‌کند تا انرژی خود را آزاد کند. همچنین کاهش استرس کودک و افزایش مهارت های حرکتی از جمله دیگر مزایای این روش درمانی هستند.

معایب بازی درمانی

بازی درمانی در کودکان یکی از مؤثرترین روش های درمانی است که می تواند مورد علاقه کودکان هم باشد. با این حال، مانند هر روشی، معایبی نیز دارد که باید در نظر گرفته شود. برخی از معایب بالقوه بازی درمانی کودکان عبارتند از:

محدودیت‌های زمانی: جلسات بازی درمانی کودکان معمولاً کوتاه هستند، که ممکن است زمان کافی برای حل برخی از مسائل پیچیده نباشد. به عنوان مثال ممکن است درمان فقط در چند ماه یا تنها یک جلسه انجام شود.

مهارت درمانگر: اثربخشی بازی درمانی به مهارت و تجربه درمانگر بستگی دارد. همه درمانگران در بازی درمانی آموزش دیده و ماهر نیستند. در نتیجه ممکن است نتایج رضایت بخشی حاصل نشود. بهتر است پیش از شروع درمان برای انتخاب یک درمانگر با تجربه و آموزش دیده تحقیق کنید.

مناسب نبودن برای همه کودکان: این درمان  ممکن است برای همه‌ی کودکان مناسب نباشد، به خصوص برای کودکانی که در برقراری ارتباط از طریق بازی مشکل دارند یا درگیر تروماهای شدید هستند.

هزینه عدم پوشش بیمه: هزینه این کار می‌تواند بسته به محل زندگی شما و تجربه درمانگر متفاوت باشد. برخی از شرکت‌های بیمه هزینه بازی درمانی را پوشش نمی‌دهند.

مزایای بازی درمانی

بازی درمانی در کودکان طرفداران زیادی دارد زیرا در آن نیاز به دارو نیست و معمولا مورد علاقه بچه‌ها است. در قسمت زیر به برخی مزایای دیگر بازی درمانی اشاره شده است.

تقویت مهارت‌های حل مسئله: بازی درمانی در کودکان به آنان کمک می‌کند تا مهارت‌های حل مسئله را از طریق آزمایش و خطا و تفکر خلاقانه توسعه دهند. به این ترتیب خلاقیت کودک افزایش پیدا خواهد کرد که نقش مهمی در پیشرفت و آینده او دارد.

بهبود تمرکز و توجه: بازی می‌تواند به افزایش تمرکز و توجه در کودکان کمک کند. کودکان با بازی درمانی می توانند تمرکز خود را افزایش دهند، توانایی‌ها و علایق خود را بشناسند و رشد کنند. در این روش درمانی با افزایش تمرکز کودک بر روی مسائل مهم تر، آرامش او بیشتر خواهد شد. این موضوع می تواند در یادگیری او نیز مؤثر باشد.

کمک به درمان بیماران دو قطبی: بازی به کودکان فرصتی برای کاوش، تخیل و خلاقیت می‌دهد. بازی نه تنها برای اکثر کودکان، بلکه برای کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی نیز فواید زیادی دارد. این فعالیت می‌تواند به آنها در مدیریت علائم بیماری، بهبود سلامت روان و ارتقای کیفیت زندگی کمک کند. در اینجا برخی از مزایای بازی درمانی برای کودکان مبتلا به دو فطبی آورده شده است:

تنظیم خلق و خو: یکی از فواید بازی درمانی در کودکان به خصوص کودکان مبتلا به دو قطبی تنظیم خصوصیات اخلاقی آنها است. در نتیجه این درمان کودک بر روی بازی متمرکز می‌شود و می‌تواند احساسات مختلف خود را بهتر کنترل کند.

کاهش علائم شیدایی: بازی می‌تواند به کاهش هیجان، تحریک‌پذیری و بی‌قراری در کودکان مبتلا به دو‌قطبی در دوره‌های شیدایی کمک کند.

کاهش علائم افسردگی: بازی درمانی کودکان می‌تواند غم و اندوه، انزوا و خستگی آنها را کاهش داده و باعث بهبود آنها شود.

افزایش لذت از زندگی: این درمان به افزایش لذت و شادی در کودکان مبتلا به افسردگی و دوقطبی کمک کند. باعث تمرکز حواس در آنان شده و به قدرت یادگیری آنها نیز کمک می کند.

بهبود روابط: بازی درمانی کودک به او برای بهتر شدن روابط با خانواده و همسالان کمک شایانی می‌کند.

بازی درمانی بزرگسالان

بازی درمانی نه تنها برای کودکان، بلکه برای بزرگسالان نیز مفید است. این روش درمانی می‌تواند به بزرگسالان در حل مشکلات عاطفی و روانی، بهبود مهارت‌های مقابله‌ای و ارتقای کیفیت زندگی کمک کند. درست مانند بازی درمانی برای کودکان در بازی درمانی برای بزرگسالان نیز از بازی به عنوان ابزاری برای کاوش، برقراری ارتباط و حل مشکلات استفاده می‌کند. با این حال، تکنیک‌های بازی درمانی که برای بزرگسالان استفاده می‌شود با تکنیک‌هایی که برای کودکان استفاده می‌شود، متفاوت است. بازی درمانی برای بزرگسالان از طریق چندین مکانیسم عمل می‌کند، از جمله:

• ایجاد فضایی امن و حمایتی: بازی درمانی فضایی امن و حمایتی را برای بزرگسالان فراهم می‌کند تا احساسات و افکار خود را راحت‌تر کنترل کنند.
• ترویج خلاقیت: بازی به بزرگسالان اجازه می‌دهد تا از طریق راه‌های خلاقانه، روش‌های جدیدی برای مقابله با مشکلات پیدا کنند.
• افزایش خودآگاهی: بازی می‌تواند به بزرگسالان در افزایش آگاهی از احساسات، افکار و الگوهای رفتاری خود کمک کند.
• توسعه مهارت‌های مقابله‌ای:  بازی می‌تواند به بزرگسالان در یادگیری مهارت‌های جدید مقابله‌ای برای مدیریت استرس، اضطراب و سایر مشکلات عاطفی کمک کند.
• ارتباط با تجربیات گذشته: بازی می‌تواند به بزرگسالان در برقراری ارتباط با تجربیات گذشته و پردازش تروما کمک کند. مهم است که به خاطر داشته باشید که بازی درمانی یک رویکرد درمانی جامع نیست و ممکن است برای همه بزرگسالان مناسب نباشد.

سوالات متداول

1. بازی درمانی برای چه کسانی مفید است؟

بازی درمانی می‌تواند برای افراد در هر سنی، از جمله کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان مفید باشد. این روش درمانی برای طیف گسترده‌ای از مشکلات، از جمله اضطراب، افسردگی، تروما، مشکلات رفتاری و مشکلات یادگیری موثر است.

2. چه فوایدی برای بازی درمانی وجود دارد؟

بازی درمانی فواید متعددی برای سلامت جسمی و روانی دارد، از جمله:

• کاهش استرس و اضطراب
• افزایش خلاقیت
• بهبود مهارت‌های حرکتی
• افزایش عزت نفس
• بهبود توانایی ارتباط با دیگران
• پردازش تجربیات دشوار

3. این درمان چه مدت زمان می‌برد؟

مدت زمان این درمان به عوامل متعددی از جمله سن، جنسیت، نوع مشکل، مهارت درمانگر و انگیزه و تعهد فرد بستگی دارد. با این حال، به طور کلی، بازی درمانی یک فرآیند کوتاه‌مدت است که در چند ماه یا چند جلسه تکمیل می‌شود.

4. آیا بازی درمانی بی خطر است؟

بله، بازی درمانی روشی ایمن و موثر برای کمک به افراد در حل مشکلات روانی و یا حتی جسمانی است. با این حال، مانند هر روشی، مهم است که این روش توسط یک متخصص بهداشت روان واجد شرایط انجام شود.

5. آیا بازی درمانی تحت پوشش بیمه است؟

پوشش بیمه برای این درمان بسته به شرکت بیمه و برنامه خاص شما متفاوت است. اما این روش درمان توسط اکثر شرکت‌های بیمه‌ای تحت پوشش قرار نمی‌گیرد. و در ضمن هزینه‌های این روش درمانی قطعا بیشتر از قرص و دارو خواهد بود.