وسواس فکری چیست؟ خصوصیات افراد دارای وسواس فکری

وسواس فکری یا OCD نام بیماری است که طی آن فرد به‌طور دائم با افکار استرس‌زا دست‌وپنجه نرم می‌کند. او افکار ناخوشایند را بارهاوبارها تکرار می‌کند و درگیر افکار ناخواسته می‌شود. وسواس فکری نام یک اختلال روانی است که فرد در کنترل افکار خود ناتوان شده و مدام با افکار، تصاویر یا احساسات ناخوشایند بمباران می‌شود. معمولا افرادی که وسواس فکری دارند؛ برای کاهش این افکار کاری را به اجبار انجام می‌دهند که درصورت انجام ندادن آن، وسواس آن‌ها شدت پیدا می‌کند. وسواس فکری اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات اشتها را در پی دارد. معمولا این بیماری در دوران کودکی یا اوایل بزرگ‌سالی خودش را نشان می‌دهد.

وسواس فکری چیست

بیماری وسواس فکری یا Obsessive-compulsive disorder نام یک اختلال روانی است که طی آن فرد ناخواسته با افکار و احساسات و تصاویر ناخوشایند احاطه می‌شود. بیمار کنترلی روی افکار خود نداشته و مدام با نگرانی و اضطراب شدید زندگی می‌کند. در این بیماری فرد مدام کارهایی را انجام می‌دهد تا بتوانند وسواس خود را کنترل کند. این کارها معمولا زندگی روتین وی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در بیماری وسواس فکری، افکار ناخواسته مدام و به‌صورت تکراری به ذهن فرد هجوم می‌آورند و فرد را دچار اضطراب می‌کنند.

در این بیماری فرد کارهایی را به‌صورت وسواس‌گونه مدام تکرار می‌کند. برای مثال بارها قفل در را چک می‌کند یا درخصوص سلامتی، کار یا روابط خود وسواس بیش از اندازه به خرج می‌دهد. کسانی که دیگری این بیماری هستند؛ تصور می‌کند که برای داشتن حس خوب و آرامش، باید یک کار را مدام تکرار کند. درصورتی‌که آن‌ها نتوانند این فعالیت‌ها را به‌خوبی انجام دهند؛ دچار تشویش و اضطراب می‌شوند. زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ به‌خاطر همین افکار یا رفتارهای بیمارگونه اصلا آسان نیست.

علائم وسواس فکری

کسانی که از اختلال وسواس فکری رنج می‌برند؛ درخصوص مسائلی که هنوز اتفاق نیفتاده‌اند؛ نگران هستند. این افراد دو نوع نشانه خاص دارند. اول وسواس فکری و دوم اجبار رفتارهای تکراری. برخی از کیس‌ها تنها یکی از این دو نشانه را دارند؛ درحالی‌که برخی هر دو نشانه را بروز می‌دهند.

وسواس فکری: وسواس فکری به‌معنی این است که آرزوها و تصویرهای تکراری، به‌صورت غیرقابل کنترل مدام در ذهن فرد تکرار شوند. این تجربه باعث ایجاد اضطراب و پریشانی در فرد است. فرد در مواجهه با این افکار تلاش می‌کند که آن‌ها را نادیده بگیرد یا سرکوب کند یا به‌نوعی آن‌ها را خنثی کند.

اجبار رفتارهای تکراری: فردی که دچار اختلال وسواس فکری است؛ قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای خود دارد. آن‌ها زندگی به‌شدت منظم و قانون‌مندی دارند و از هرچیز پیش‌بینی نشده هراس دارند. معمولا زمانی که یک واقعه ترسناک رخ بدهد؛ افراد این رفتارهای تکراری را انجام می‌دهند.

وسواس فکری را رفتارهای اجباری معمولا بیشتر از یک ساعت طول می‌کشند و باعث آزار فرد و اطرافیان او می‌شود. همین تکرار شدن و طولانی شدن علائم بیماری از دلایلی است که باعث می‌شود زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ مشکل و دشوار باشد. علائم و نشانه‌های جزئی بیماری در هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است. برخی از بیماران در خصوص نظافت وسواس دارند و از آلودگی هراس دارند. برخی دیگر نظم داشتن و منظم بودن محیط را بسیار مهم می‌دانند و برخی دیگر  افکار تابو در خصوص روابط جنسی و اعتقادات دینی  دارند و یا برخی تمایل به آسیب زدن به خود یا دیگران را دارند.

واکنش اکثر بیماران به وسواس فکری این است که آن‌ها دست به اجبار می‌زنند. آن‌ها قطعا کاری انجام می‌دهد. مثلا اقدام به شستشو می‌کنند یا اشیا را چند بار می‌شمارند یا هر چیزی را بارها و بارها چک می‌کنند. کسانی که وسواس فکری دارند؛ می‌توانند بارها یک عمل را در ذهن خودشان تکرار کنند. اجبار ممکن است برای مدتی احساساتی که ناشی از وسواس است را خنثی کند. افرادی که درگیر این بیماری هستند؛ حین حملات وسواس فکری دچار استرس و اضطراب و پریشانی می‌شوند و طوری رفتار می‌کنند که انگار چیزی درست نیست.

خصوصیات افراد دارای وسواس فکری

خصوصیات افراد OCD به‌نسبت نوع بیماری و وسواس یا اجباری که دارند؛ می‌تواند با هم متفاوت باشد. رایج‌ترین خصوصیت این افراد عبارت‌اند از:

• ترس از میکروب و آلودگی
• ترس از عدم توانایی بر کنترل رفتار خود
• ترس از فراموش کردن یا از دست دادن یا جا انداختن چیزی
• افکار پرخاشگرانه نسبت به خود یا دیگران
• تمایل بیش از اندازه به نظم یا تقارن
• افکار ناخواسته، ممنوعه یا تابو در خصوص روابط جنسی، مذهب یا آسیب به خود و دیگران
• چک کردن مداوم برخی چیزی
• شمارش اجباری
• تمیز کردن یا شستن بیش از اندازه دست‌ها
• تکرار برخی کلمات زیر لب

علت وسواس فکری چیست؟

حالا که می‌دانید ocd چیست؛ شاید برای‌تان جالب باشد بدانید علت این بیماری چیست. به‌خصوص اگر می‌خواهید بدانید زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ چگونه است؛ بهتر است منشا این بیماری را هم بشناسید. دقیقا مشخص نیست که منشا این بیماری از کجا است؛ اما تصور می‌شود که بروز این بیماری وابسته به ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ناهنجاری‌های ذهنی و محیطی باشد. علائم این اختلال معمولا در زمان نوجوانی یا اوایل جوانی ایجاد می‌شود؛ اما در بعضی موارد ممکن است از سنین کودکی علائم این بیماری را نشان دهند. احتمال بروز این بیماری در زنان و مردان به یک اندازه است.

مطالعات نشان می‌دهند که این بیماری به‌صورت ارثی در بین افراد ایجاد می‌شوند. زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ دشواری‌های خاص خودش را دارد. به‌همین خاطر بهتر است درصورت مواجهه با این بیماری در اطرافیان خود؛ درخصوص علائم و نشانه‌های این بیماری و تبعاتی که بیماری برای فرد ایجاد می‌کند؛ به‌خوبی آگاه باشید.

درمان وسواس فکری

درمان بیماران OCD به‌نسبت نوع بیماری و خصوصیات بیمار، نیازمند متدهای خاصی است. درمان این بیماری نیازمند مشاوره مداوم با پزشک متخصص است. همچنین می‌توانید در این پروسه از کمک یک پرستار در منزل هم استفاده کنید. موثرترین رویکردهای درمانی برای این بیماری عبارت‌اند از:

• درمان رفتاری شناختی: در این متد به بیمار آموزش می‌دهند که با وسواس‌های خود مقابله کرده و الگو‌های منفی تفکرات خود را تغییر دهد.
• دارودرمانی: در برخی از کیس‌ها لازم است که از دارودرمانی برای کنترل علائم وسواس استفاده شود.
• درمان ترکیبی: گاهی پزشک ترجیح می‌دهد که همزمان از دارودرمانی و روان‌درمانی برای درمان بیماری‌های وسواس استفاده کند.
• پذیرش و تعهد: در این متد بیمار یاد می‌گیرد که اهداف خود را مرور کرده و به‌جای اینکه تسلیم وسواس‌های خود شود؛ به سمت اهداف خودش گام بردارد.
• درمان با رویکرد ERP: در این متد به بیمار یاد می‌دهند که با برخی ترفندها و انجام مداوم آن‌ها ترس و وسواس‌های خود را کنترل کند.
• دریافت آگاهی در خصوص افکار منفی: در این متد به بیمار در خصوص افکار منفی و صادقانه نبودن آن‌ها آموزش داده می‌شود و تلاش می‌شود که با بالا بردن آگاهی، بیمار رویکرد متفاوتی در مقابل این افکار منفی داشته باشد.
• مدیریت استرس: استرس از جمله نیروهای محرکه بیماری وسواس است که طی آن فرد مدام دچار حمله و رفتارهای غیرعادی می‌شود. برای درمان بیماری وسواس، تلاش می‌شود که بیمار مدیریت استرس را یاد بگیرد.
• مراقبت از سلامت روان: بیماری که درگیر وسواس فکری است؛ از نظر روانی تحریک‌پذیر است. برای کنترل این بیماری لازم است که فرد روش‌های برای بهبود سلامت روان خود یاد بگیرد. روش‌هایی ماند تمرین تنفس یا مدیتیشن از جمله این کارها هستند.
• شرکت در جلسات مشاوره گروهی: شرکت در مشاور گروهی با کسانی که مشکل مشابهی دارند؛ به بیمار انگیزه می‌دهد تا برای درمان خود بیشتر تلاش کند.
• آموزش به افراد درخصوص OCD: آموزش دادن به خود بیمار و خانواده و اطرافیان او هم گام موثری در جهت درمان این بیماری است. این آموزش باعث می‌شود که افراد رویکرد بهتری در خصوص بیماری داشته باشند.

خطرات وسواس فکری

افرادی که درگیر این اختلال روانی می‌شوند؛ بهتر است خیلی زود برای درمان اقدام کنند. از مهم‌ترین عوارض این بیماری عبارت‌اند از:

• دوری از جمع و محیط‌های اجتماعی
• دلتنگی برای کار یا مدرسه
• منزوی شدن و نرفتن در اجتماع
• جدا ماندن از اعضا خانواده یا دوستان
• دور شدن از تفریح و وسرگرمی و اختصاص دادن زمان بیشتر برای کارهای اجباری
• غرق شدن در افکاری که مانع از تمرکز روی کار و فعالیت‌های دیگر می‌شود.

درمان نکردن این بیماری حتی در کسانی که علائم خفیف این بیماری را نشان می‌دهند؛ ریسک زیادی دارد. برخی از افراد به‌اشتباه تصور می‌کنند که علائم خفیف بیماری OCD نمی‌تواند خطرناک باشد. اما مسئله اینجاست که درصورتی‌که بیماری درمان نشود؛ ممکن است علائم خفیف به مشکلات و علائم بغرنج‌تر تبدیل شوند.

برای مثال اگر وسواس فکری در خصوص آلودگی درمان نشود؛ به‌مرور زمان به ترس از حضور در اجتماع تبدیل می‌شود. درصورت بروز رفتار اجباری، بیمار ممکن است لباس‌های خود را در کیسه پلاستیک قرار داده و آن‌ها را دور بیندازد.

زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند

زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ کار ساده‌ای نیست و در بسیاری از موارد لازم است که شما برخی از جزئیات را در خصوص زندگی با این افراد بشناسید. فردی که دچار بیماری وسواس فکری است نمی‌تواند زندگی نرمال و معمولی داشته باشد و در بسیاری از مواقع رفتارهای غیرعادی از خود نشان می‌دهد. این عارضه می‌تواند برای اطرافیان هم سخت باشد و زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. افرادی که دچار این بیماری هستند؛ خودشان می‌دانند که رفتارهای غیرعادی دارند؛ اما در بسیاری از موارد قادر به کنترل این رفتارها نیستند. برای زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:

نشانه‌ها را بشناسید

اولین توصیه‌ای که می‌توانید به شما بکنیم این است که نشانه‌های شروع چرخه وسواس را بشناسید. شروع وسواس در هر کس متفاوت است و محرک‌های مختلفی دارد. برخی به‌طور ناگهانی و بدون دلیل این رفتارها را نشان می‌دهند؛ برخی دیگر درپی یک اتفاق و تنش روحی دچار وسواس فکری می‌شوند. درصورتی که مدتی روی رفتارهای فرد بیمار دقیق شوید؛ می‌توانید محرک‌های شروع بیماری در او را بشناسید.

با شروع چرخه وسواس فرد نشانه‌های مشخصی را بروز می‌دهد. برای مثال مدت زیادی را برای نظافت سپری می‌کند یا رفتارهای تکراری و اجباری دارد. همچنین ممکن است به اطمینان دیگران بیش از حد نیاز داشته باشد. هرکدام از نشانه‌های شروع بیماری که در بخش‌های دیگر مقاله عنوان شد؛ می‌تواند نشانه‌های هشدار دهنده شروع بیماری باشند که باید به آن‌ها توجه کنید.

آگاهی خودتان را بالا ببرید

یکی از نکات مهمی که در زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ باید به آن توجه کنید؛ این ست که شما باید به خوبی این بیماری را بشناسید. زمانی که درخصوص این بیماری اطلاعات کافی داشته  و ویژگی‌ها و خصوصیات فرد مورد نظرتان را در این بیماری بدانید؛ بهتر می‌توانید رفتارهای غیرعادی او را درک کنید. خیلی از افراد در این بیماری دچار بدبینی‌های بی‌دلیل  و عدم اطمینان می‌شوند، برخی رفتارهای تکراری دارند یا برخی ترس شدید از وقوع وقایع غیرقابل پیش‌بینی دارند. در زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ لازم است مدتی روی رفتارهای فرد بیمار دقیق شوید تا بدانید که خصوصیات او در این بیماری چگونه است.

عدم تقویت رفتارهای اجباری

اگر تجربه زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند را داشته باشید؛ می دانید که افراد در زمان حملات بیماری تمایل زیادی به انجام کارهای تکراری دارند و تصور  می‌کنند که با انجام این کارها، حالشان بهتر می‌شود؛ اما اینطور نیست. معمولا انجام کارهای تکراری اجباری باعث بیشتر شدن اضطراب آن‌ها می‌شود؛ بنابراین وظیفه افراد خانواده در این مواقع این است که حواس او را به کار دیگری پرت کنند یا حداقل در انجام آن کار به او کمک نکنند.

در این مواقع اعضای خانواده نباید با بیمار مشاجره کنند و تنها تمرکز خود و فرد را به موضوع دیگری منعطف کنند. دقت کنید که امکان توقف ناگهانی رفتارهای تکراری برای فرد بیمار وجود ندارد و این کار باعث ناراحتی او می‌شود.

اصلاح انتظارات

در زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند باید این نکته را بدانید که هر تغییر چه مثبت و چه منفی افراد وسواسی را ناراحت و مضطرب می‌کند. افراد خانواده باید وضعیت بیمار را درک کرده و انتظار رفتار عادی از او نداشته باشند. افراد باید با تمام نوسانات خلقی بیمار کنار بیایند و در طول مسیر بیماری او را همراهی کنند. بهتر است به جای مشاجره شرایط درمان و آرام شدن را برای بیمار فراهم کرد.

نرخ متفاوت درمان

علائم بیماری در هر کیس متفاوت است؛ طبعا درمان هم برای هر کیس متفاوت است. به‌همین خاطر است که خانواده نباید از بیمار انتظار داشته باشند که خیلی زود درمان شود و پیشرفت داشته باشد. پاسخ‌دهی هرکس به داروهای روانپزشکی متفاوت است و ممکن است بیمار بارها نیاز به تعویض دارو داشته باشد. وظیفه خانواده در این مواقع، صبوری کردن است.

مقایسه را کنار بگذارید

در زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ متوجه می‌شوید که درمان فرد بیمار ممکن است بارها با شکست مواجه شود. اعضا خانواده در این مسیر باید رفتارهای خنثی داشته باشند. بهتر است از درمان‌ها و بهبودهای سطحی هیجان‌زده نشده و از عدم درمان ناامید نشوید. در زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند به‌هیچ وجه نباید بیمار را با روزهای قبل مقایسه کرده و به او یادآور شوید که دارد از روند درمان بازمی‌ماند. بلکه بیمار باید با روزهای اول مقایسه شود و به او یادآوری شود که نسبت به روزهای اول، وضعیت خوب و امیدوار کننده‌ای دارد.

عوض کردن سبک زندگی

زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ مستلزم حمایت بی‌وقفه از بیمار است. به‌نسبت نوع وسواس، عوض شدن محیط می‌تواند برای او مفید باشد. برای مثال کسی که وسواس نظافت دارد؛ در خانه ماندن می‌تواند بستری برای بیشتر شدن رفتارهای اجباری ایجاد کند. پس بهتر است در این مواقع بیرون رفتن، ورزش کردن، پیک‌نیک و مواردی ازاین‌دست در برنامه شما قرار بگیرد تا بیمار توانایی بیشتری در کنترل رفتار خود داشته باشد.

جشن گرفتن پیروزی‌های کوچک

همانقدر که اهمیت ندادن به درجا زدن‌ها یا پسرفت‌های بیمار مهم است؛ جشن گرفتن پیشرفت‌های او هم دارای اهمیت است. هرگاه احساس کردید که بیمار پیشرفت هرچند کوچکی دارد؛ بهتر است طوری که بیمار خوشحال شود؛ این پیشرفت را جشن بگیرید.

سخن آخر

بیماری وسواس فکری نوعی اختلال روانی است که طی آن فرد مدام افکار تکراری را در سر مرور می‌کند و طی آن دچار استرس، اضطراب و جمله‌های پنیک می‌شود. در این بیماری ممکن است فرد تنها افکار آزاردهنده داشته باشد یا برخی رفتارهای تکراری اجباری مانند چک کردن قفل‌ها، تمیز کردن خانه و غیره را انجام دهد.

در زندگی با افرادی که وسواس فکری دارند؛ باید بدانید که این بیماری شامل رفتارها و افکار غیرقابل کنترل است و معمولا در طول بیشتر از یک ساعت بیمار را به خود درگیر می‌کند. مقابله و درمان این بیماری مستلزم شناخت نشانه‌های بیماری و کنترل علائم آن است. درمان بیماری به‌صورت قطعی شاید امکان‌پذیر نباشد؛ اما درهرصورت برای درمان و کاهش علائم باید اقدام شود. چرا که بی‌توجهی به علائم بیماری می‌تواند به بدتر شدن بیماری منجر شود.

سوالات متداول

آیا درمان وسواس فکری نیازمند زمان است؟

بله؛ درمان این بیماری یک پروسه مرحله‌به‌مرحله است و به صبر و استمرار نیاز دارد. زمان لازم برای درمان این بیماری، به شدتِ علائم بیماری بستگی دارد.

آیا خود فرد می‌تواند برای درمان بیماری و کنترل علائم آن اقدام کند؟

خیر؛ درمان بیماری OCD نیازمند نظارت متخصص و راهنمایی‌های وی است. فرد بدون مراجعه به متخصص توانایی درمان این بیماری را ندارد.