کاهش حواس پنج‌گانه (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه) بر اثر افزایش سن مشکلات متعددی برای سالمندان ایجاد می‌کند. در این مقاله به بررسی نحوه ایجاد اختلال حواس می‌پردازیم و در ادامه نحوه ارتباط با سالمندان دارای اختلال حواس شنوایی و بینایی را بیان می‌کنیم.
فهرست مطالب
- اختلال حواس و اثر آن در زندگی سالمندان
- نحوه عملکرد حواس پنج‌گانه
- انواع اختلال حواس در سالمندان
- نکات برقراری ارتباط با سالمندان دارای اختلال حواس (کم‌بینایی)
- نکات برقراری ارتباط با سالمندان دارای اختلال حواس (کم‌شنوایی)
اختلال حواس و اثر آن در زندگی سالمندان
امروزه اختلال حواس به یک مسئله جدی عمومی تبدیل شده است. اختلالات حسی مانند کم‌شنوایی، کم‌بینایی و اختلال در عملکرد بویایی بسیار شایع است و بر کیفیت زندگی اجتماعی و روانی سالمندان دارای اختلال حواس به طور قابل‌توجهی تأثیرگذار است.
این اختلال در برقراری ارتباط با دیگران و لذت بردن از فعالیت‌ها مشکلاتی ایجاد می‌کند که ممکن است باعث انزوا و گوشه‌نشینی فرد شود.
وسایلی مانند سمعک و عینک یا تغییر سبک زندگی می‌تواند توانایی شنیدن و دیدن را بهبود بخشد. شواهد نشان می‌دهد که اختلال شنوایی و بینایی از عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های زوال عقل مانند آلزایمر است.
نحوه عملکرد حواس پنج‌گانه
حواس شما اطلاعاتی را از محیط بیرون دریافت می‌کند. این اطلاعات به‌صورت صدا، نور، بو، مزه و لمس است. اطلاعات دریافتی به سیگنال‌های عصبی تبدیل و از این طریق به مغز منتقل می‌شوند. این سیگنال‌های دریافتی در مغز به احساسات معنی‌دار تبدیل می‌شوند.
قبل از اینکه شما از یک حس آگاه شوید، مقدار مشخصی تحریک لازم است. این حداقل مقدار تحریک برای دریافت حس، آستانه نامیده می‌شود. با افزایش سن این آستانه نیز بالا می‌رود، در نتیجه برای آگاهی از یک احساس نیاز به تحریک بیشتری دارید.
اما چگونه اختلال حواس ایجاد می‌شود و چه چیزهایی درباره سالمندان دارای اختلال حواس باید بدانیم؟
انواع اختلال حواس در سالمندان
شنوایی
گوش‌ها علاوه بر وظیفه دریافت صوت، وظیفه حفظ تعادل بدن را نیز بر عهده دارند. پس از این که ارتعاشات صوتی از پرده گوش عبور کرد و به گوش داخلی رسید، شنوایی اتفاق می‌افتد. این ارتعاشات به سیگنال‌های عصبی تبدیل شده و توسط اعصاب شنوایی به مغز منتقل می‌شوند.
موهای ریز و مایع موجود در گوش داخلی عصب شنوایی را تحریک و موجب حفظ تعادل بدن می‌شود. با افزایش سن ساختارهای داخلی گوش تغییر کرده و عملکرد آن کاهش می‌یابد. در نتیجه علاوه بر اختلال در شنوایی ممکن است فرد در نشستن، راه‌رفتن و ایستادن نیز دچار مشکل شود.
بینایی
زمانی که نور توسط چشم پردازش شده و در مغز تفسیر می‌شود، بینایی اتفاق صورت می‌گیرد. با افزایش سن تمام ساختارهای چشم تغییر می‌کند و قرنیه حساس‌تر می‌شود. زمانی که فرد به سن ۶۰ سالگی می‌رسد ممکن است اندازه مردمک چشم‌هایش به‌اندازه یک‌سوم اندازه آن‌ها در ۲۰ سالگی‌اش برسد.
مردمک‌ها به نور روشن یا تاریکی حساسیت کمتری نشان می‌دهند و کدر می‌شوند. چربی‌های موجود در چشم کاهش می‌یابد و انعطاف‌پذیری مردمک‌ها برای حرکت کمتر می‌شود.
شایع‌ترین مشکل بینایی در سنین پیری، مشکل در تمرکز روی اشیا نزدیک است که به پیرچشمی مشهور است. عینک مطالعه، عینک دو کانونی یا لنزهای تماسی به رفع این مشکل کمک می‌کنند.
چشایی و بویایی
حواس چشایی و بویایی با هم کار می‌کنند، اغلب مزه‌ها و بوها به هم مرتبط هستند. حس بویایی از انتهای عصب بالای پوشش بینی شروع می‌شود. در حدود ده‌هزار جوانه چشایی در بدن وجود دارد که انواع مختلف مزه‌های ترش، تلخ، شور و شیرین را حس می‌کنند.
با افزایش سن تعداد جوانه‌های چشایی کاهش می‌یابد و جوانه‌های باقیمانده نیز شروع به کوچک شدن می‌کنند. اغلب اوقات پس از ۶۰ سالگی حساسیت به طعم‌ها کاهش می‌يابد. همچنین با افزایش سن دهان شما بزاق کمتری تولید می‌کند که منجر به خشکی دهان و کاهش حس چشایی می‌شود.
حس بویایی نیز معمولاً پس از ۷۰ سالگی کاهش می‌یابد چرا که سلول‌های عصب بویایی از بین می‌روند و مخاط کمتری نیز تولید می‌شود. برخی بیماری‌ها، سیگار و هوای آلوده بر تسریع ازدست‌دادن حس چشایی و بویایی مؤثرند.
لامسه
حس لامسه ما را از درد، دما، فشار، لرزش و وضعیت بدن آگاه می‌کند. گیرنده های عصبی پوست، ماهیچه‌ها، تاندون ها، مفاصل و اندام داخلی این احساسات را تشخیص می‌دهند.
با افزایش سن به دلیل کاهش جریان خون به انتهای سلول‌های عصبی این احساسات کاهش می‌یابد. سوءتغذیه، جراحی مغز، آسیب‌های عصبی یا بیماری های مزمن مانند دیابت نیز می‌تواند موجب کاهش حس لامسه شود.
با کاهش حس لامسه خطر سرمازدگی، هیپوترمی (افت شدید دمای بدن) و سوختگی افزایش می‌یابد. از آنجایی که اختلال حواس، شنوایی و بینایی را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد، در ادامه به نکات مربوط به نگهداری سالمند دارای این دو نوع اختلال می‌پردازیم.
نکات برقراری ارتباط با سالمندان دارای اختلال حواس (کم‌بینایی)
- در صورت نیاز بررسی کنید که سالمند عینک خود را زده است، همچنین از تمیز و به روز بودن عینک مطمئن شوید. اگر بیمار سالمند از چندین عینک استفاده می‌کند روی عینک‌ها متناسب با کاربرد آن برچسب بزنید.
- قبل از شروع یا پایان مکالمه خودتان را معرفی کنید در غیر این صورت ممکن است سالمند گیج شود که با چه کسی در حال مکالمه است.
- اگر در انجام کاری به وی کمک می‌کنید به او بگویید که مشغول انجام چه کاری هستید.
- برای توصیف مکانی که چیزی در آن قرار دارد، از نقاط مرجع استفاده کنید. برای مثال بگویید لیوان آب شما روی میز سمت راست است.
- سعی کنید نور محیط به حدی باشد که سایه‌های زیادی ایجاد نشود چرا که ممکن است فرد سایه‌ها را با موانع اشتباه بگیرد.
- اگر از تلفن همراه استفاده می‌کنند تنظیمات تلفن را تغییر دهید. فونت و سایز پیام‌های متنی را افزایش دهید تا واضح و خوانا شوند.
نکات برقراری ارتباط با سالمندان دارای اختلال حواس (کم‌شنوایی)
- اگر سالمند از سمعک استفاده می‌کند، از سالم بودن و درست نصب شدن آن مطمئن شوید. در صورت نیاز سمعک را نزد یک پزشک عمومی ببرید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
- برای بررسی میزان موم گوش فرد به متخصص مراجعه کنید. گاهی زیاد یا کم بودن آن مشکلات شنوایی را شدت می‌بخشد.
- از شخص بپرسید آیا مایل به لب‌خوانی هست یا خیر. اگر مایل به این کار بود مطمئن شوید که صورت شما را به خوبی می‌بیند و نور محیط به‌اندازه کافی هست.
- فریاد نزنید و کلمات و عبارات را به صورت اغراق آمیز بیان نکنید، چرا که درک کلمات را برای فرد مشکل می‌کند.
- واضح و آهسته صحبت کنید؛ اما ریتم طبیعی گفتار را حفظ کنید.
- به هنگام صحبت با آن‌ها دهان خود را نپوشانید و از ماسک استفاده نکنید.
- از اعلان های بصری مانند اشیا و تصاویر برای نشان دادن منظور خود استفاده کنید.
سخن پایانی
اگر سالمندی در خانه دارید که دارای اختلال حواس است، مؤسسه پرستاری سلامت اول با پرستاران مجرب و متخصص همراه شما خواهد بود.
