آیا از رفتن به مکان های مرتفع، قرار گرفتن در محیط بسته یا شلوغ و یا حیوانات مختلف ترس خیلی زیادی دارید؟ این ترس می تواند نشانه ی اختلال فوبیا باشد. فوبیا یک نوع اختلال اضطراب است که فرد را به ترس شدید و غیرمنطقی وامیدارد. در این عارضه فرد از یک موقعیت یا شی یا فرد خاص واهمه دارد. فوبیا در مواردی که باعث ایجاد اختلال در زندگی روتین فرد شود؛ بهتر است سریع درمان شود. درمان این عارضه با توجه به علت فوبیا انجام میشود. برای درمان فوبیا میتوان از دارودرمانی یا روان درمانی بهره برد. درمان فوبیا گاهی با متدهای رواندرمانی بهطور کامل انجام میشود و گاهی امکان این درمان بهطور کامل وجود ندارد و تنها میتوان علائم فوبیا را کنترل کرده و کاهش داد.
فوبیا چیست؟
فوبیا یک ترس شدید و غیرمنطقی است که با علائم مختلف در فرد نمود پیدا میکند. فوبیا معمولا یک ترس غیرعادی و غیرواقعی است که باعث میشود بیمار از یک شی، فرد یا حیوان بهصورت بیدلیل و بیش از اندازه واهمه و ترس داشته باشد. این نوع ترسها سبب میشود که فرد دچار حملات عصبی و اختلالات اضطرابی شود.
فوبیا در شرایط مختلف میتواند فرد را پریشان و مضطرب میکند. گاهی فوبیاها در روند زندگی روتین فرد اختلال ایجاد کرده و کیفیت زندگی او را تحت شعاع قرار میدهند. علت فوبیا معمولا یک عارضه ژنتیکی یا یک حادثه در کودکی است. فوبیا در همه شرایط میتواند بروز کند و فرد را از انجام کارهای عادی بازدارد.
فوبیا درواقع به یک نوع اختلال اضطرابی گفته میشود که طی آن فرد دچار ترس شدید و غیرمنطقی میشود. فوبیا در همه ردههای سنی وجود دارد؛ اما معمولا ریشه آن از کودکی فرد است. تجربههای استرسزا و ترسناک میتوانند علت فوبیا باشند. مواردی مانند تجربه غرق شدن، تجربه قرار گرفتن در فضاهای بسته، تجربه قرار گرفتن در آسانسور و غیره ممکن است یک ترس شدید در فرد ایجاد کرده و در ادامه باعث بروز تجربه فوبیا شود. رایجترین انواع فوبیا، ترس از ارتفاع، ترس از پرواز، ترس از عنکبوت، ترس از رعد و برق، ترس از تنهایی، ترس از فضاهای بسته، ترس از خون، ترس از آب و غیره است. گاهی برای کنترل فوبیا لازم است از خدمات یک پرستار بیمار استفاده کنید.
علت فوبیا چیست؟
در بیشتر کیسها ابتلا به فوبیا یک عارضه ژنتیکی است و سابقه خانوادگی فرد، درخصوص ابتلا به این عارضه دخیل است. افرادی که بیماریهای جسمی دارند هم معمولا درگیر فوبیا میشوند. بهطوری که افرادی که دچار صدمات مغزی شدهاند یا کسانی که درگیر سومصرف مواد هستند یا افرادی که با افسردگی دستوپنجه نرم میکنند؛ بیشتر درگیر حملات فوبیا میشوند. نباید فوبیا رد با اختلال وحشتزدگی اشتباه گرفت.
به نقل از www.mayoclinic.org :
هنوز چیزهای زیادی در مورد علت ایجاد فوبیای خاص شناخته نشده است. علل ممکن است شامل موارد زیر باشد:
تجربیات بد بسیاری از فوبیاها به دلیل یک تجربه بد یا حمله پانیک مربوط به یک شی یا موقعیت خاص شروع می شوند. گاهی اوقات حتی دیدن یا شنیدن یک تجربه بد می تواند برای شروع فوبیا کافی باشد.
ژنتیک یا رفتار آموخته شده ممکن است بین فوبیای خاص شما و فوبیا یا اضطراب والدینتان ارتباطی وجود داشته باشد. این می تواند به دلیل ترکیبی از ژنتیک و رفتارهای آموخته شده باشد.
عملکرد و ساختار مغز. کسانی که فوبیای خاص دارند، بخشهای خاصی از مغز را تحریک میکنند، در حالی که فرد بدون این فوبیا، پاسخ یکسانی در مغز ندارد. همچنین، فردی که دارای فوبیای خاص است، می تواند ساختار مغزی متفاوتی نسبت به فرد بدون آن فوبیای خاص داشته باشد.
علائم فوبیا چیست؟
فوبیا با علائم و نشانه های مختلف همراه است. علائم فوبیا عبارتند از:
- ضربان و تپش قلب بالا؛
- تنگی نفس؛
- ناتوانی در صحبت کردن؛
- تهوع؛
- درد در قفسه سینه؛
- احساس خفگی؛
- تعریق زیاد؛
- خشکی دهان؛
- معده درد؛
- سرگیجه یا سردرد.
انواع فوبیا
فوبیا به نسبت علت فوبیا و زمینه ایجاد آن، در کل به سه دسته کلی تقسیم میشود:
فوبیا خاص یا ساده
این فوبیا رایجترین شکل فوبیا است که در افراد شکل میگیرد. در این نوع فوبیا فرد از برخی حیوانات، افراد خاص مانند دلقک یا دندانپزشک، محیطهای خاص مانند مکانهای بسته، برخی موقعیتهای خاص مانند سوار شدن قطار یا هواپیما و غیره هراس دارد. این نوع فوبیا معمولا ارثی است.
فوبیای اجتماعی
فوبیای اجتماعی به ترس افراد از موقعیتهای اجتماعی اشاره دارد. در این فوبیا فرد از موقعیتهایی که در آنها تحقیر شده است؛ شرمسار شده است یا مورد قضاوت قرار گرفته است؛ واهمه دارد. این فوبیا میتواند در عملکردهایی مانند سخنرانی، کنسرت رفتن یا ارائه کاری هم نمود پیدا کند؛ حتی ممکن است فرد از یک رفتار خاص در انظار عموم واهمه داشته باشد. برای مثال ممکن است فرد از غذا خوردن در عموم یا استفاده از سرویس بهداشتی در انظار عموم واهمه داشته باشد.
هراس از مکانهای باز
هراس از مکانهای باز بهمعنی ترس از قرار گرفتن از مکانهای عمومی است که ممکن است برای فرد خجالتآور یا ترسناک باشد. فردی که دچار این فوبیا است؛ احتمالا از انجام یک کار مانند رفتن به سینما یا کنسرت یا سفر با اتوبوس هراس داشته باشد.
فوبیاهای عجیب
فوبیاها و عواملی که افراد از آن فوبیا دارند؛ معمولا موارد مشابه و قابل درکی مانند خون، تاریکی، ارتفاع و غیره است. در بسیاری از این موارد این عاملها در حالت عادی ترسناک هستند؛ اما گاهی افراد از چیزی فوبیا دارند که ترس از آن عجیب بوده و بهعنوان یک فوبیا غیرعادی قلمداد میشود. در ادامه برخی از این ترسها را میخوانیم:
آرکیبوتیروفوبیا
در این فوبیا فرد از چشیدن کرهبادامزمینی فوبیا دارد. معمولا این افراد از چشیدن کره بادام زمینی به سقف دهانشان میترسند. این اتفاق معمولا در زمان خوردن کره بادامزمینی رخ میدهد؛ اما فرد از تجربه آن واهمه زیادی دارد. شدت این فوبیا در افراد متفاوت است؛ بهطوری که ممکن است فرد در صورت تجربه آن دچار حمله شود و فرد دیگری حتی از خوردن کره بادامزمینی یا هر چیزی شبیه به آن واهمه دارد.
نوموفوبیا
کسانی که به این فوبیا مبتلا هستند؛ از اینکه به تلفن همراهشان دسترسی نداشته باشند؛ واهمه دارند. علت فوبیا نوموفوبیا اعتیاد به تلفن همراه است و کسانی که به این فوبیا مبتلا هستند؛ معمولا وسواس زیادی به استفاده دائمی از گوشی موبایل خود دارند و همواره تلاش میکنند که هیچ پیام و تماسی را از دست ندهند.
نوموفوبیا یک فوبیا عجیب شناخته میشود؛ اما اعتیاد به گوشی موبایل بسیار شایع است. بهحدی که بسیاری از افراد همواره اضطراب از در دسترس نبودن گوشی موبایلشان دارند.
آریتموفوبیا
علت فوبیا آریتموفوبیا، ترس از اعداد است. در این فوبیا فرد از محاسبه و دیدن نمادهای عددی واهمه دارد. ترس از اعداد میتواند زندگی فرد را مختل کند؛ چرا که او را از انجام بسیاری از کارها بازمیدارد.
پلوتوفوبیا
در این فوبیا فرد از پول میترسد. نوع و شدت این فوبیا در هر فرد متفاوت است. بهطوری که برخی از مبتلایان به این فوبیا حتی از افراد ثروتمند هم واهمه دارند. این افراد از دست زدن به پول و پرداخت پول نقدی ترس دارند. این فوبیا سبب میشود که فرد از پولدار شدن واهمه داشته و به کرات شغل خود را خراب کند تا به حدی از پولدار بودن و ثروتمند شدن نرسد.
زانتوفوبیا
در این فوبیا فرد از رنگ زرد واهمه دارد. این رنگ در هرجایی میتواند دیده شود. زندگی برای این افراد سخت است و ممکن است هرجایی که رنگ زرد به چشمشان بخورد؛ دچار حمله شوند. علت فوبیا از رنگ زرد میتواند یک آسیب یا دلیل ژنتیکی باشد.
آبلوتوفوبیا
آبلوتوفوبیا نوعی ترس از حمام کردن یا شستن یا تمیز کردن خود است. در این فوبیا فرد از حمام کردن و دوش گرفتن پرهیز میکند و تا زمانی که بوی بدی داشته باشد و بهشدت کثیف شود؛ به این روند ادامه میدهد. این فوبیا معمولا در بین کودکان رایج است و در سنین بزرگسالی از بین میرود. علت فوبیا از آب معمولا در اثر یک آسیب یا اتفاق بد در گذشته با آب رخ میدهد.
اکتوفوبیا
این فوبیا ترس از عدد 8 است. علت فوبیا اکتوفوبیا تنها عدد 8 است و فرد با اعداد دیگر یا محاسبه عددی مشکلی ندارد. در نتیجه نباید این فوبیا را با فوبیا اعداد اشتباه بگیرید. یک فوبیا دیگر به نام تریسکایدکافوبیا وجود دارد که در آن فرد از عدد 13 واهمه دارد. در این حالت فرد از قرار گرفتن در گروههای 8 نفره واهمه دارد. این فوبیا نیز از یک آسیب در گذشته ناشی میشود یا عدهای از شباهت عدد 8 به نماد بینهایت واهمه دارند.
اپتوفوبیا
در این فوبیا فرد از باز کردن چشمهای خود واهمه دارد. این فوبیا عجیب گاهی تمام زندگی فرد را تحت شعاع قرار میدهد و او را از رسیدگی به زندگی روتینش باز میدارد. این فرد ممکن است ترجیح دهد که تمام روز را در یک جای تاریک باشد. اپتوفوبیا نیز در اثر یک تجربه بد ایجاد میشود.
گلوبوفوبیا
علت فوبیا گلوبوفوبیا، نزدیک شدن به بادکنکها است. در این فوبیا فرد از قرار گرفتن در نزدیکی بادکنکها خودداری میکند و با دیدن بادکنکها در جایی حتی در تلویزیون دچار حمله عصبی میشود. این فوبیا معمولا از آسیب در کودکی ناشی میشود.
درمان فوبیا
برای درمان فوبیا شما میتوانید همزمان از روشهای دارودرمانی یا رواندرمانی استفاده کنید. فوبیا یکی از انواع اختلالات رایج است که با روشهای درمانی مختلف قابل درمان می باشد. معمولاً به منظور درمان فوبیا از روشهای دارودرمانی، رفتار درمانی یا درمان ترکیبی استفاده می شود. هدف از انجام تکنیک های درمانی نیز کاهش میزان اضطراب و ترس بیمار است و نیاز به پرستار بیمار میباشد.
فوبیا خاص
با توجه به علت فوبیا خاص، درمان شناختی رفتاری دراینخصوص میتواند کاربردی باشد. روندهایی که در آن از راه حساسیتزدایی یا درمان از راه مواجهه استفاده میشود؛ میتواند کارساز باشد. در این روش کمکم فرد خود را با موقعیتی که از آن ترس دارد؛ مواجه کرده و تلاش میکنند که با تکنیکهای حفظ آرامش بر ترس بیمار غلبه کنند. درمان کوتاهمدت فوبیا میتواند شامل تجویز داروهای ضداضطراب باشد.
فوبیا اجتماعی
برای درمان این نوع فوبیا، میتوان در موقعیتهای خاص که فوبیا در آن بروز میکند؛ از داروهای خاصی مانند بتابلوکر همچون پروپرانولول (ایندرال) استفاده کنید. این دارو را درست پیش از قرار گرفتن در آن موقعیت استرسزا مصرف میشود. این دارو علائم ناشی از ترس مانند تپش قلب یا لرزش دست را کاهش میدهد؛ هرچند در مواردی عامتر پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی مانند یک SSRI (مهارکننده انتخابی بازجذب سورتونین) همچون سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل) یا فلوئوکستین (پروزاک) تجویز کند.
درمان فوبیا مشابه درمان اختلال وحشتزدگی است. درمان دارویی شامل داروی ضدافسردگی SSRI یا داروهای دیگر، همچون کلومیپرامین (آنافرانیل) و ایمیپرامین (توفرانیل) و داروهای ضداضطراب بنزودیازپین، همچون کلونازپام (آنافرانیل)، دیازپام (والیوم) و لورلزپام (آتیوان) است. در کنار دارودرمانی فرد میتواند از روشهای رواندرمانی بهخصوص درمان شناختی رفتاری هم استفاده کند.
بهترین داروی فوبیا
انتخاب بهترین دارو برای درمان فوبیا، بهنسبت علت فوبیا متفاوت است. معمولا برای درمان این فوبیا گروهی از داروهای مهارکننده انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) مانند: سیتالوپرام (Celexa)، اگزالات اسکیتالوپرام (Lexapro)، فلوکستین (Prozac)، پاروکستین (Paxil) و سرترالین (Zoloft) کاربرد دارند که معمولا در درمان فوبیا اجتماعی استفاده میشوند.
داروهای دیگری بهنام مهارکننده MAO هم برای درمان فوبیا استفاده میشوند که برای درمان فوبیا کاربرد دارند. هرچند این دارو معمولا با داروهای دیگر مانند داروهای ضد افسردگی، ضد احتقان یا سایر داروهایی که میتوانند باعث افزایش فشار خون شوند تداخل داشته و تجویز آنها به نظارت دقیق نیاز دارد. همچنین غذاهای حاوی آمینواسید ممکن است با این داروها تداخل داشته باشند.
گزینه دیگری که برای درمان انواع فوبیاهای اجتماعی و درمان فوبیا و حملات فوبیا هنگام یک فعالیت اجتماعی به کار گرفته میشود؛ داروهای بلاکر است که معمولا بهعنوان پروپرانولول شناخته میشوند. این داروها علائم اضطراب را کنترل و درمان میکنند. این دارو در دوزهای بالا برای درمان فشار خون استفاده میشود؛ اما مصرف آن در دوزهای پایین به سد کردن آدرنالین و جلوگیری از جملات استرس جلوگیری میکند.
گاهی داروهای آرامشبخش و خوابآور مانند والیوم یا زاناکس هم ممکن است برای درمان فوبیا کاربرد داشته باشند. بهنسبت علت فوبیا این داروها میتوانند اضطراب را برطرف کرده و از حملات فوبیا جلوگیری کنند. هرچند مصرف داروهای آرامشبخش اعتیادآور بوده و ممکن است فرد به استفاده از آنها معتاد شود. همچنین نیاز به کنترل طولانی مدت دارد و بهتر است فرد آنها را در زمان انجام کارهای خاص مانند رانندگی مصرف نکند.
در نهایت داروهای ضدتشنج مانند Neurontin و Lyrica برای درمان این فوبیا کاربرد دارد. این داروها معمولا در درمان اضطراب و ترس اجتماعی تجویز میشوند. بهنسبت علت فوبیا ممکن است داروهای ضدتشنج تجویز شوند. این داروها معمولا در دوز کم مصرف شده و به آرامی دوز آنها را کاهش یا افزایش میدهند.
رفتار درمانی
یکی دیگر از تکنیک های درمان فوبیا، رفتار درمانی است. از روشهای رفتار درمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
حساسیت زدایی: تکنیک حساسیت زدایی به مبتلایان به فوبیاهای مختلف کمک می کند تا ترس خود را کنترل کنند. در این تکنیک، افراد باید در معرض منبع ترس خود قرار بگیرند. به عنوان مثال، اگر فرد فوبیای ارتفاع دارد باید در محیطهای مرتفع قرار بگیرد.
درمان رفتاری – شناختی: روانشناس در روش درمانی رفتاری شناختی به فرد در شناسایی منبع فوبیا و نحوه ی واکنش مناسب به آن کمک می کند. این روش درمانی به فرد کمک می کند که بهتر با شرایط مواجه شود و کنار بیاید. فرد دارای فوبیا باید به منظور کنترل افکار و احساساتش با فوبیا مواجه شود.
سخن آخر
فوبیا به معنی یک ترس شدید از یک شی، فرد یا موقعیت خاص است. فوبیاها میتوانند عادی یا غیرعادی و عجیب باشند. برای مثال ترس از ارتفاع قابل درک است؛ اما فوبیا از بادکنک از نظر خیلیها غیرعادی است. درمان فوبیا بهنسبت علت فوبیا انجام میشود. برای درمان این عارضه از انواع روشهای دارودرمانی یا رواندرمانی استفاده میشود.
سوالات متداول
ریشه و علت فوبیا چیست؟
علت بروز فوبیا معمولا دو عامل ژنتیک و عامل خارجی است. بهطوری که فردی که به فوبیا مبتلا میشود؛ معمولا در خانواده و اقوام خود سابقه ابتلا به فوبیا را دارد. همچنین برخی از افراد در اثر یک حادثه یا تجربه بد، دچار فوبیا میشوند.
آیا درمان فوبیا مهم است؟
درمواردی که فوبیا در زندگی روتین فرد اختلال ایجاد میکند؛ بهتر است که برای درمان آن اقدام شود.
درمان فوبیا با دارو امکانپذیر است؟
بله؛ معمولا به کمک داروهای ضدافسردگی یا برخی داروهای مهارکننده آدرنالین و دیگر داروها میتوان برای درمان این عارضه اقدام کرد.
