وسواس فکری کودکان؛ علائم و درمان

وسواس فکری کودکان از بیماری‌های روانی است که از بدو تولد با کودک همراه است. بروز این بیماری باعث می‌شود که فرد برخی از رفتارها یا افکار را به‌صورت وسواس‌گونه مدام تکرار کند. وسواس فکری کودکان معمولا باعث می‌شود که کودک در زندگی خانوادگی، تحصیلی و روابط با دوستان با مشکلات زیادی مواجه شود. راهی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد؛ اما درمان این بیماری معمولا با ترکیبی از دارودرمانی و روان‌درمانی امکان‌پذیر است.

اختلال وسواس فکری در کودکان

آیا می‌دانید ocd چیست؟ اختلال وسواس فکری عملی یا OCD در کودکان نوعی اختلال تمرکز است که طی آن فرد عادت‌ها و رفتارهایی را به طور مکرر و وسواس‌گونه انجام می‌دهد. در این مواقع افکار استرس‌آور در کودک رخ می‌دهند. درواقع کودکانی که ocd دارند؛ برای مثال کودک از دست زدن به اشیا بابت آلوده بودن آن‌ها ترس داشته و در پی آن مدام رفتارهای وسواس‌گونه مانند شستن دست‌ها را تکرار می‌کند. این رفتارها غریزی بوده و فرد معمولا کنترلی روی آن‌ها ندارد. در این مواقع کودکان ناچار هستند که رفتارهای خود را بروز بدهد. این رفتارها معمولا زمان زیادی را از کودک می‌گیرد و زندگی روتین و عادی آن‌ها را تحت شعاع قرار می‌دهد. این رفتارها معمولا باعث ناراحتی کودک شده و باعث می‌شود که نتوانند به درستی به کارهایشان رسیدگی کنند.

وسواس‌ها، افکار، تکانش‌ها یا تصاویر تکراری و مداومی هستند که ناخواسته در ذهن کودک تکرار می‌شوند و اضطراب یا پریشانی چشمگیری در آن‌ها ایجاد می‌کنند. آن‌ها معمولا افکار غیرواقعی و غیرمنطقی دارند. همین وسواس‌ها معمولا نگرانی‌های بیش از حد و بی‌مورد در خصوص مشکلات و اتفاقات روتین زندگی هستند.

اجبارها نیز رفتارهایی هستند که کودک ناچارا آن‌ها را بارها تکرار می‌کند. رفتارهایی مانند شستن دست‌ها، منظم نگه داشتن چیزها، بررسی کردن دوباره و دوباره برخی از موارد مانند بستن در، تکرار برخی کلمات و نحوه کردن با خود، از جمله این رفتارها هستند. زمانی که افکار یا رفتارهای وسواس‌گونه در زندگی کودک اختلال ایجاد کنند؛ معمولا وسواس فکری عملی در کودک تشخیص داده می‌شود. البته تیک در کودکان هم می تواند از نتایج این اختلال باشد.

با رشد کودک و بزر‌گ‌تر شدن آن‌ها، اهداف و طرز فکر متفاوتی پیدا می‌کنند. برنامه‌ها و دغدغه‌های کودک تغییر کرده و افکار و رفتارهایش عوض می‌شوند. در این پروسه می‌توان با یاد دادن برخی از مهارت‌ها و ایجاد برنامه‌های منظم، به کودک رفتارهای درست و برخورد مناسب با اختلال ocd در کودکان را یاد بدهیم.

علت وسواس فکری کودکان

وسواس فکری کودکان معمولا یک بیماری مادرزادی بوده و از بدو تولد با کودک همراه است. طرز برخورد والدین دلیلی برای بروز این بیماری نیست؛ هرچند در طول درمان و بهبود بیماری، رفتار و برخورد والدین اهمیت دارد. از اصلی‌ترین دلایل بروز وسواس فکری کودکان عبارت‌اند از:

1. تفاوت‌هایی در مغز

عکسبرداری از مغز در کیس‌های اختلال ocd در کودکان هستند؛ نشان می‌دهد که ساختار مغز در کودکان بیمار با بسیاری از کودکان متفاوت است. این بیماری با خطا ارتباطی در بخش‌های مختلف مغز کودک رخ می‌دهد. بخش‌هایی مانند قشر اوربیتوفرونتال، قشر سینگولیت قدامی در جلو مغز و استریاتوم و تالاموس در بخش‌های عمیق‌تر مغز در این بیماری به‌درستی کار نمی‌کنند. ناهنجاری‌ها در انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، دوپامین، گلوتامات باعث بروز اختلال ocd در کودکان می‌شوند.

البته زمینه و دلیل بروز این تفاوت در مغز مشخص نیست. همچنین کودکانی که دچار این بیماری هستند؛ م سروتونین کمتری در مغزشان دارند.

2. وراثت

اختلال وسواس فکری عملی معمولا در خانواده‌ها ایجاد می‌شوند؛ بنابراین احتمال وجود دارد که ژنتیک در بروز OCD دخیل باشد. هرچند در برخی از کیس‌ها کوکانی که در خانواده سابقه بروز این بیماری را نداشته‌اند نیز مبتلا شده‌اند.

معمولا 25 درصد از کودکانی که به این بیماری مبتلا هستند؛ پیش از این در خانواده یک فرد مبتلا به OCD داشته‌اند. همچنین مطالعات روی دوقلوها نشان داده است که بروز اختلال ocd در کودکان زمانی که یکی از قل‌ها مبتلا باشد؛ برای قل دیگر محتمل‌تر است.

3. دیگر عوامل

از دیگر عواملی که باعث بروز وسواس فکری کودکان می‌شود؛ عوامل رفتاری، شناختی و محیطی هستند. برخی از تئوری‌ها نشان می‌دهد که شرطی‌سازی رفتاری در کودک می‌تواند زمینه بروز این بیماری را فراهم کند. به‌طور ساده آن‌ها اعتقاد دارند که فردی که به OCD مبتلا باشد؛ رفتارهای وسواس‌گونه نشان می‌دهد تا بتواند اضطراب خود را رفع کند. برای مثال وسواس به باکتری را با شستن دست‌ها کمرنگ می‌کنند.

علائم اختلال ocd در کودکان

وسواس فکری کودکان باعث بروز اجبار یا وسواس یا هر دو عامل است. از رایج‌ترین علائم این بیماری عبارت‌اند از:

• داشتن افکار، تکانه‌ها یا تصاویر ناخواسته که بارها و بارها تکرار می‌شوند و اضطراب را در پی دارند
• نیاز مدام به فکر کردن در خصوص چیزی یا تکرار حرفی مانند شمردن، یا تکرار مداوم کلمات به‌صورت بلند یا بی‌صدا
• اجبار به انجام کاری؛ مانند شستن دست‌ها، قرار دادن وسایل به‌ترتیب خاص و غیره
• اجبار به انجام کاری با یک سری قوانین خاص
• توجه بیش از اندازه به برخی از جزئیات
• نیاز شدید به دانستن یا به‌خاطر سپردن مسائل
• غرق شدن در برخی افکار خشونت‌آمیز یا صدمه زدن یا کشتن فردی

تشخیص وسواس فکری در کودکان

تشخیص وسواس فکری کودکان توسط یک متخصص بهداشت روان انجام می‌شود. برای تشخیص OCD ابتدا کودک از نظر سلامت روان معاینه شده و درصورت داشتن رفتارهای وسواس‌گونه و تکراری و مزاحم، اختلال ocd در کودکان تشخیص داده می‌شود. در پروسه تشخیص بیماری می‌توانید از راهنمایی و کمک پرستار کودک هم بهره‌مند شوید.

در بیشتر موارد عادت‌های مرتبط با اختلال وسواس فکری و عملی در کودکان مانند شستن دست‌ها، بررسی قفل‌ها، و غیره که بیش از یک ساعت در روز وقت کودک را می‌گیرد؛ دلیلی برای تشخیص بیماری هستند. معمولا والدین و بزرگسالان اولین افرادی هستند که طبیعی نبودن رفتارهای کودک را تشخیص می‌دهند.

به نقل از سایت cdc:

بسیاری از کودکان گاهی اوقات افکاری دارند که آن‌ها را آزار می دهد، و ممکن است احساس کنند که باید کاری در مورد این افکار انجام دهند، حتی اگر اعمال آن‌ها واقعاً منطقی نباشد. به طور مثال، اگر لباس مورد علاقه خود را نپوشند، ممکن است منتظر یک بدشانسی باشند. برای برخی از کودکان، افکار و اصرار برای انجام برخی اعمال ادامه می‌یابد، حتی اگر سعی کنند آن‌ها را نادیده بگیرند یا بین ببرند. کودکان ممکن است دچار اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) شوند که افکار ناخواسته، و رفتارهایی که احساس می‌کنند باید به خاطر افکارشان انجام دهند، اغلب اتفاق می‌افتد، زمان زیادی را می‌گیرد (بیش از یک ساعت در روز)، با فعالیت‌هایشان تداخل می‌کند. آنها را بسیار ناراحت کنید. افکار را وسواس می‌نامند. رفتارها را اجبار می‌نامند.

رایج‌ترین انواع OCD کودکان

وسواس فکری و عملی در کودکان و نوجوانان شامل انواع متعددی است و تنها یک بیماری واحد نیست. رایج‌ترین انواعOCD  عبارت‌اند از:

وسواس احتکار:

این کودکان معمولا دوست دارند از یک شی عجیب مانند نی یا سنگ کلکسیون درست کنند. آن‌ها به این وسایل وابستگی زیادی داشته و در نگه‌داری آن‌ها بسیار اصرار می‌ورزند.

وسواس تمیزی:

ترس از آلودگی از رایج‌ترین انواع وسواس فکری کودکان است. وسواس آلودگی باعث می‌شود که کودک در رفتارهای اجباری مدام دست‌های خود را بشوید یا به اندازه‌ای این کار را تکرار کند که دچار بیماری‌های پوستی شود. رفتار با افراد وسواسی شامل درک بیماری آن‌ها و مدارا کردن با آن‌ها است.

وسواس چک کردن:

در این نوع از وسواس فکری کودکان، فرد مدام چیزهای مختلف مانند بسته بودن در، بستن زیپ کیف، جمع کردن وسایل و غیره را چک می‌کند. آن‌ها و بارها مثلا در یا زیپ کیف را نگاه می‌کنند.

نشخوار فکری:

در این نوع از وسواس کودک مدام افکاری یکسان را تکرار می‌کند. او در زمان فکر کردن ممکن است برخی جملات را با خود تکرار کند یا در خصوص آن‌ها با دیگران صحبت کند.

درمان وسواس فکری و عملی در کودکان

در پاسخ به این سوال که با وسواس فکری کودکان چه کنیم؟ باید گفت که درمان وسواس فکری کودکان از طرق مختلف قابل درمان است. معمولا یک یا ترکیبی از چند روش برای درمان این اختلال به کار گرفته می‌شود.

1) دارودرمانی

برای درمان وسواس فکری کودکان تجویز داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و دارهای ضدافسردگی می‌تواند مفید باشد. همچنین تجویز آنتی‌بیوتیک‌هایی که عفونت استرپتووکی را درمان می‌کنند؛ برای کنترل این بیماری مفید هستند.

2) درمان شناختی رفتاری

در این روش تلاش می‌شود تا درمان وسواس فکری بدون دارو انجام گیرد که ترس‌های کودک شناسایی و درک شوند. سپس مهارت‌های مورد نیاز یا راهکارهای مواجهه با ترس و اضطراب به کودک آموزش داده می‌شوند. این درمان در جلوگیری از رفتارهای نادرست در خانواده جلوگیری می‌کند.

3) مواجهه درمانی

این روش در موارد خفیف توسط یک کارشناس انجام می‌شود. این روش در برخی از کیس‌ها موثر بوده و هیچ عارضه جانبی ندارد. تاثیر مواجهه درمانی از روش‌های دیگر کمتر است و به حوصله و صبوری بیشتری هم نیاز دارد. در این درمان استفاده از خدمات پرستار در منزل هم می‌تواند مفید باشد.

تفاوت علائم وسواس فکری OCD با علائم اوتیسم

افرادی که به اوتیسم مبتلا هستند؛ افکار و رفتارهای تکراری دارند. این رفتار در اختلال وسواس فکری کودکان هم مشاهده می‌شود؛ اما افراد مبتلا به وسواس فکری معمولا از علائم بیماری خود احساس ناراحتی کرده و دوست دارند درمان شوند؛ اما افرادی که به اوتیسم مبتلا هستند؛ معمولا از این رفتارها اذیت نشده و از آن‌ها استقبال هم می‌کنند. از طرفی بیماران اوتیسم معمولا طیف گسترده ای از تفاوت‌های اجتماعی، زبانی و شناختی دارند که در افراد مبتلا به وسواس دیده نمی‌شود.

پیشگیری از اختلالات وسواس فکری و عملی در کودکان و نوجوانان

علت وسواس فکری کودکان دقیقا مشخص نیست. مشخص نبودن دلیل اصلی ابتلا به این بیماری سبب می‌شود که پیشگیری از آن هم ممکن نباشد. هرچند برخی از احتمالات وجود دارد که مشکلات سلامت در دوران بارداری و زایمان می‌تواند احتمال بروز وسواس فکری عملی در کودکان را افزایش دهد.

تاثیرات OCD روی زندگی کودکان

اصلی‌ترین نشانه اختلال وسواس فکری در کودکان، رفتارهای تکرار شونده و غیرقابل کنترل هستند. این رفتارها معمولا زندگی کودک را تحت شعاع قرار می‌دهند. از مهم‌ترین تاثیرات این بیماری در زندگی روزمره کودک عبارت‌اند از:

• این بیماری حداقل یک ساعت از زمان کودک را در روز تلف می‌کند.
• اختلالات وسواس فکری و عملی در کودکان و نوجوانان باعث می‌شود که فرد با افراد هم سن و سال خودش متمایز باشد و نتواند با آن‌ها ارتباط برقرار کند.
• OCD   در زندگی روتین کودک در خانواده اختلال ایجاد کرده و از میزان مشارکت کودک در برنامه‌های خانوادگی می‌کاهد.
• این بیماری ناامیدی والدین را در پی دارد.
• نارضایتی خواهر و برادران و مشکلات و اختلافات بین آن‌ها از تبعات این بیماری است.
• وسواس فکری عملی در کودکان معمولا باعث ایجاد بحث و جدال در خانه می‌شود.
• کودک در مدرسه و محیط آموزش تمرکز کافی نداشته و از برنامه‌های آموزشی عقب می‌ماند.
• کودک در محیط‌های عمومی به‌واسطه رفتارهای وسواس‌گونه مانند نرفتن به دسشویی، باعث ایجاد آسیب به خود می‌شود.
• فرد در محیط‌های عمومی مانند مدرسه احساس سردرگمی و بلاتکلیفی دارد.
• فرد در برنامه‌های روزانه مدام نگران زمان است و این نگرانی به‌اندازه‌ای پیش می‌رود که ممکن است فرد حتی از رفتن به آن محل امتناع کند.

نحوه برخورد با کودک با وسواس فکری عملی

اختلالات وسواس فکری و عملی در کودکان و نوجوانان معمولا به کمک ترکیبی از درمان‌ها و رفتارها و همچنین مصرف برخی داروها قابل درمان و کنترل است. شیوه رفتار با این کودکان هم در پروسه درمان و جلوگیری از ایجاد استرس و اضطراب در این افراد مهم است. از مهم‌ترین مواردی که والدین در خصوص وسواس فکری کودکان باید به آن توجه کنند؛ عبارت‌اند از:

• تمام ملاقات‌های کودک با پزشک را ضبط کرده و پیش خود نگه دارند.
• در جریان تمام مراقبت‌های بهداشتی کودک باشید.
• کودک ممکن است با تیمی از مشاوران درمانگران، مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان و روانپزشکان در تماس باشد.
• کودک معمولا از بروز نشانه‌های بیماری ناراحت یا خجالت‌زده می‌شود. با ایجاد ارتباط صمیمی با کودک از خجالت و مقاومت او در برابر درمان جلوگیری کنید.
• افرادی که با کودک در ارتباط هستند؛ مانند مسئولان مدرسه، دوستان و اقوام را در جریان بیماری کودک گذاشته و نحوه برخورد صحیح با او را به آن‌ها گوشزد کنند.

سخن آخر

وسواس فکری کودکان یک بیماری روحی است. علت وسواس فکری کودکان دقیقا مشخص نیست. این عارضه مادرزادی بوده و از زمان تولد با کودک همراه است. طی این بیماری فرد مدام افکار و رفتارهای تکراری را بروز می‌دهد. برای مثال بیمار در خصوص آلودگی دچار وسواس شده و بارها دست‌های خود را می‌شوید. این بیماری با ترکیبی از دارودرمانی و درمان‌های روانشناختی، قابل درمان است.

ازآنجایی‌که دلیل دقیق بروز بیماری شخص نیست؛ پیشگیری از این بیماری هم امکان‌پذیر نیست؛ بااین‌حال توصیه می‌شود در دوران بارداری و زایمان از بروز مشکلات سلامتی جلوگیری کنید تا احتمال بروز وسواس فکری کودکان کاهش پیدا کند.

سوالات متداول

1. چرا احتمال ابتلا به OCD در نوجوانان بیشتر است؟

بروز این بیماری در نوجوانان وابسته به عوامل ژنتیکی و محیطی است. از طرفی نوسان وضعیت روحی و ذهنی نوجوان در این سن زمینه بروز این بیماری را فراهم می‌کند.

2. چه چیزی باعث OCD در کودک می‌شود؟

وسواس فکری به عوامل وراثتی و محیطی مانند تربیت بیش از حد سخت‌گیرانه مرتبط باشد.

3. کودک مبتلا به OCD را چگونه درمان کنیم؟

درمان OCD نوعی درمان رفتاری شناختی است. کودکان مهارت‌های مقابله و آرامش را برای اضطراب یاد می‌گیرند. همراه با درمان، پزشکان ممکن است داروهای OCD را به برخی از کودکان بدهند.

4. سن تشخیص OCD در کودکان چه سنی است؟

OCD می تواند در هر زمانی از پیش دبستانی تا بزرگسالی شروع شود. اگرچه OCD می‌تواند در هر سنی رخ دهد، معمولاً دو محدوده سنی وجود دارد که OCD برای اولین بار ظاهر می شود: بین اواخر سال های نوجوانی و اوایل بزرگسالی.