پیری مغز چیست؟ روش های کند کردن پیری مغز

پیری مغز  یا آتروفی مغز اتفاقی اجتناب ناپذیر است ، اما برای همه افراد به شکل مشابهی اتفاق نمی افتد زیرا هر کس ، یا هر مغز ، متفاوت است. کاهش سرعت پیر شدن مغز، یا متوقف کردن این پروسه به طور کامل، اکسیر نهایی برای رسیدن به جوانی ابدی است. آیا پیر شدن مغز اتفاقی قطعی است که باید آن را بپذیریم؟ یا اقداماتی وجود دارد که می توانیم برای کاهش میزان پیری مغز از آنها استفاده نماییم ؟

مغز با حدود 3 پوند وزن ، یک سازه پیچیده و سرسام آور مهندسی است ، با حدود 100 میلیارد نورون که از طریق تریلیون ها سیناپس بهم پیوسته شده اند. در طول زندگی ، مغز بیش از هر قسمت دیگری از بدن تغییر می کند. از لحظه رشد مغز در هفته سوم بارداری تا پیری ، ساختارها و عملکردهای پیچیده مغز به صورت مداوم در حال تغییر است ،و در آن شبکه ها و مسیرها به هم متصل و قطع می شوند.

در طول چند سال اول زندگی ، مغز در هر ثانیه بیش از 1 میلیون اتصال عصبی جدید ایجاد می کند. اندازه مغز در دوره پیش دبستانی چهار برابر می شود و در سن 6 سالگی به حدود 90٪ از حجم مغز بزرگسال خود می رسد. لوب های پیشانی ناحیه ای از مغز است که مسئول عملکردهای اجرایی ، مانند برنامه ریزی ، حافظه فعال و کنترل هیجانات است. این بخش ها از آخرین نواحی مغز هستند که بالغ می شوند و ممکن است تا حدود 35 سالگی رشد کاملی نداشته باشند.

پیری مغز چیست؟

پیری مغز بخاطر از بین رفتن بعضی نورون ها و سیناپس های مغزی رخ می دهد. مغز برای داشتن یک کارکرد طبیعی به یک سری نورون ها و سیناپس ها احتیاج دارد که بحث آنها به کنار است. ولی بسیاری از سلول های عصبی نقش تقویت کننده دارند و موجب سرعت، قدرت و دوام بیشتر مغز در انجام امور می شوند و نبود آنها مغز را از حالت طبیعی خارج نمی کند. از بین رفتن این نورون ها باعث می شود مغز دیگر با قدرت سابق کار نکند. به این روند پیری مغز گفته می شود. راحت ترین راه برای مقابله با پیری مغز استفاده از یک پرستار سالمند است.

جالب است بدانید که سلول های عصبی به هیچ عنوان تقسیم و تکثیر نمی شوند. ولی در عوض ساز و کار پیر شدن آنها معکوس است. به این معنا که هرچه بیشتر از اعصاب مغز در بازه زمانی طولانی تری استفاده کنید، احتمال از بین رفتن نورون ها و سیناپس ها کمتر می شود. به این معنا که سلول های عصبی به نوعی استهلاک معکوس دارند. افرادی که به مطالعه، یادگیری و به طور کلی استفاده از مسیر های عصبی مختلف و جدید، در سنین میانسالی تا کهن ساله ادامه می دهند، با پیری مغز کمتری مواجه می شوند.

تغییرات ساختاری مغز در زمان رخ دادن پیری مغز

توده مغزی: تحلیل در لوب پیشانی و هیپوکامپ ، که مناطقی هستند که در عملکرد شناختی بالاتر و رمزگذاری خاطرات جدید نقش دارند ، از حدود 60 یا 70 سالگی شروع می شود.
تراکم قشر: این موضوع به نازک شدن سطح برآمدگی بیرونی مغز به دلیل کاهش اتصالات سیناپسی اشاره دارد. ارتباطات کمتری ممکن است سبب کندی پردازش شناختی مغز شود.
ماده سفید: ماده سفید متشکل از رشته های عصبی میلین شده است که به داخل غلاف هایی بسته شده و سیگنال های عصبی را بین سلول های مغز حمل می کند. محققان تصور می کنند که میلین با افزایش سن کاهش می یابد و در نتیجه ، روند پردازش کندتر می شود و عملکرد شناختی نیزکاهش می یابد.
سیستم های انتقال دهنده عصبی: محققان پیشنهاد می کنند که مغز با افزایش سن پیام رسان های شیمیایی کمتری تولید می کند و همین کاهش فعالیت دوپامین ، استیل کولین ، سروتونین و نوراپی نفرین است که ممکن است در کاهش توانایی شناخت و حافظه و افزایش افسردگی نقش داشته باشد. با درک اساس عملکرد بخش های مختلف سیستم عصبی ، محققان می توانند کشف کنند که کدام روش ها می توانند به کاهش یا جلوگیری از بروز زوال مغز کمک کنند.

افراد سالمند اغلب به دلیل ارتباط بین اختلال در حافظه و بیماری آلزایمر ، دچار ضعف حافظه می شوند. با این حال ، آلزایمر و زوال عقل بخشی از روند طبیعی پیری نیستند برای پیشگیری و جلوگیری از ابتلا به بیماری آلزایمر و زوال عقل در سالمندان در مقاله جلوگیری از زوال عقل در این باره صحبت کرده ایم.

تغییرات حافظه که با پیری مغز همراه هستند عبارتند از:

مشکل در یادگیری چیز جدید: به یاد سپاری اطلاعات جدید به حافظه می تواند طولانی تر شود.
چند وظیفه: کندی پردازش می تواند برنامه ریزی برای کارهای موازی را دشوارتر کند.
یادآوری نامها و اعداد: حافظه استراتژیک ، که به یادآوری نام و شماره ها کمک می کند ، از 20 سالگی شروع به کاهش می کند.
به یاد سپردن خاطرات: مغز می تواند خاطرات را در محل “ذخیره سازی” قرار دهد و به آنها دسترسی نداشته باشد مگر اینکه موردی مرتبط حافظه فرد را تحریک دهد.

علائم پیری مغز

پیری مغز سبب می‌شود که مغز عملکرد خودش را از دست داده و کارایی قبل را نداشته باشد. بالا رفتن سن باعث از بین رفتن نورون‌ها و سلول‌های عصبی می‌شود و فعالیت آن‌ها کندتر می‌شوند. به‌این‌ترتیب اطلاعات در روند کندتری پردازش می‌شوند. از رایج‌ترین علائم و نشانه‌های پیری مغز عبارت‌اند از:

• ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت
• ضعیف شدن حافظه بلند مدت
• چالش در پیدا کردن کلمات
• درست انجام ندادن کارها
• تنش و چالش در رانندگی
• تغییرات در خلق‌وخو و شخصیت
• ناتوانی در حفظ تعادل
• از دست رفتن حس بویایی
• مشکلات شنیداری
• و غیره

خطرات و عوارض پیری مغز

• از دست دادن حافظه: بیماران مبتلا ممکن است فراموشی در مورد اتفاقات جدید و همچنین فراموش کردن فعالیت‌های روزمره مانند غذا خوردن و مسواک زدن را تجربه کنند.
• اختلالات شناختی: بیماران ممکن است در تعیین زمان و انجام محاسبات ساده دچار مشکل شوند.
• افسردگی و اضطراب: حدود ۳۰٪ از بیماران مبتلا به آتروفی مغز ممکن است دچار افسردگی و اضطراب شوند که می‌تواند منجر به نگرانی بیش از حد در مورد بیماری یا از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره شود.
• اختلالات زبانی: مبتلایان به پیری مغز ممکن است در بیان خواسته‌های خود دچار مشکل شوند و در مراحل شدیدتر ممکن است لکنت زبان داشته باشند یا نتوانند به وضوح صحبت کنند.
• تغییرات خلقی: بیماران ممکن است عصبانی‌تر شوند.
• تأثیر بر کیفیت زندگی: در مراحل پیشرفته، بیماران پیری مغز ممکن است نتوانند از خود مراقبت کنند و فراموش کنند چگونه از خود مراقبت کنند.
• افزایش خطر عفونت: بیماران مبتلا به آتروفی مغز ممکن است به دلیل دراز کشیدن مداوم دچار عفونت‌های تنفسی، عفونت‌های ادراری و زخم‌های فشاری شوند.
• خطر آسیب:کاهش هماهنگی و عدم جهت‌یابی می‌تواند خطر آسیب‌های جزئی یا تهدیدکننده زندگی را افزایش دهد.

جلوگیری از پیری مغز

پیری مغز یک اتفاق عادی و غیرقابل اجتناب است؛ اما با رعایت برخی از موارد می‌توانید روند آن را کند کنید یا از شدت آن بکاهید. در ادامه بهترین راهکارهای جلوگیری از پیری مغز را بررسی می‌کنیم:

متعادل نگه داشتن فشار خون و کلسترول: فشار خون و کلسترول از مواردی هستند که می‌توانند باعث بروز آسیب مغزی شوند. در نتیجه با کنترل فشار خون و کلسترول می‌توانید از سرعت پیری مغز بکاهید.

تاثیر ویتامین D بر مغز: کمبود ویتامین  D باعث اختلال شناختی می‌شود. این ویتامین سبب می‌شود که در روند حافظه اختلال ایجاد شود. کمبود این ویتامین احتمال اختلال شناختی یا زوال عقل را در افراد مسن بالا می‌برد.

مصرف مکمل‌های ویتامین b12: این ترکیبات از بیماری‌های زوال عقل جلوگیری می‌کند. درصورتی‌که به‌اندازه کافی از این مکمل‌ها استفاده کنید؛ ریسک ابتلا به آلزایمر هم کمتر می‌شود.

ورزش منظم: از دیگر کارهایی که برای جلوگیری از پیر شدن زودهنگام مغز می‌توانید انجام دهید؛ ورزش منظم است. ورزش با بهبود جریان خون، به بهبود عملکرد مغز کمک می‌کند. درصورتی‌که در طول زندگی، ورزش منظم را در برنامه روزانه خود بگنجانید؛ بعد از 60 سالگی شاهد حافظه بهتر، عملکرد شناختی و عملکرد بهتر مغز هستید.

رفتار های موثر در جلوگیری از پیری مغز

مجموعه رفتار هایی نیز برای کمک به کند شدن روند پیر شدن پیری مغز وجود دارند. محققان چندین عامل را کشف کرده اند که سرعت پیر شدن مغز را تسریع می کند. به عنوان مثال ، چاقی در میانسالی ممکن است پیر شدن مغز را حدود 10 سال تسریع کند ، و همچنین هر دو نوع دیابت و رژیم غذایی مملو از نوشابه با تسریع روند پیر شدن مغز ارتباط دارند. عادت هایی که پیری مغز را کند می کند عبارتند از:

• انجام فعالیت بدنی منظم
• انجام فعالیتهای تحریک کننده فکری
• فعال ماندن
• مدیریت استرس
• داشتن یک رژیم غذایی سالم
• خوب خوابیدن

در بخشهای زیر برخی از این نکات با جزئیات بیشتری بررسی خواهد شد.

ورزش کردن

یک فعالیت جسمی موثر برای جلوگیری از زوال ذهنی ناشی از افزایش سن ، ورزش بدنی است. انجام ترکیبی از ورزش هوازی و مقاومتی با شدت متوسط به مدت حداقل 45 دقیقه در هر جلسه در بیشتر روزهای هفته می تواند به طور قابل توجهی قدرت مغز را در افراد 50 سال به بالا افزایش دهد.

همچنین مشخص شده است که افراد بالای 50 سال که به هیچ وجه ورزش نمی کنند ، روند کاهش حافظه و تحلیل مهارت های تفکر سریعتری دارند . همچنین رقص ممکن است بر کاهش روند پیر شدن مغز تاثیرگذار باشد .

به نقل از ink.springer.com :

ورزش یک تعدیل کننده به خوبی تثبیت کننده اثرات مفید در مغز، بهبود نوروژنز، انعطاف پذیری مغز، و عملکرد شناختی است و از تخریب عصبی محافظت می کند. تأثیرات مثبت ورزش تا حدی با تغییرات در محیط سیستمیک ایجاد می شود. عضله اسکلتی به دلیل ورزش دستخوش تغییرات شگرفی می شود و طیف گسترده ای از مولکول ها از جمله میوکین ها را ترشح می کند که می تواند سایر اندام ها را تحت تاثیر قرار دهد. لاکتات، متابولیتی که با ورزش انباشته می‌شود، رگ‌زایی مغز را ارتقا می‌دهد، که ممکن است در حفظ شناختی در طول پیری طبیعی نقش داشته باشد. علاوه بر این، سطوح بالا از فاکتور رشد اندوتلیال عروقی در گردش و IGF1 به دلیل ورزش نشان داده شد که نوروژنز را در موش‌ها واسطه می‌کند

ساز زدن

محققان کانادایی اثبات کرده اند که نواختن یک ابزار موسیقی به سالمندان کمک می کند تا از کاهش توانایی شناختی مغز مربوط به سن جلوگیری کرده و مهارت های شنیداری خود را حفظ کنند.

محققان دریافتند که یادگیری نواختن اصوات بر روی یک ساز موسیقی باعث تغییر امواج مغزی می شود به گونه ای که توانایی شنیداری فرد را بهبود می بخشد.

عمل نواختن موسیقی به همکاری بسیاری از سیستم های مغزی مانند سیستم های شنوایی ، حرکتی و ادراكی نیاز دارد و در نتیجه در اثر عملکرد ایجاد موسیقی تغییرات شدیدی در فعالیت مغز ایجاد می شود،موسیقی درمانی برای سالمندان مبتلا به آلزایمر نیز مزایایی دارد که در مقاله فواید موسیقی درمانی در این باره صحبت کرده ایم.

داشتن یک رژیم غذایی سالم

یک بخش مهم و اصلی سلامت مغز کیفیت رژیم غذایی است. در سال 2018 ، محققان وجود اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 را در خون با پیر شدن طبیعی مغز مرتبط دانستند. مطالعه دیگری همچنین مشخص کرده است که مصرف غذاهای موجود در رژیم غذایی مدیترانه ای با کاهش خطر مشکلات حافظه در سالمندان ارتباط دارد.

همچنین ثابت شده است که افراد میانسال با مقادیر بیشتری لوتئین – که ماده مغذی موجود در سبزیجات برگ سبز مانند کلم پیچ و اسفناج و همچنین تخم مرغ و آووکادو است – واکنش های عصبی مشابهی با افراد جوان تر دارند. ابته ما مقاله کاملی راجب راز عمر طولانی نوشته ایم که ابعاد تغذیه ای در آن به خوبی شرح داده شده است.

اگرچه با پیر شدن افراد روند پیر شدن مغز نیز آغاز می گردد اما تحقیقات نشان داده است که این روند می تواند زودتر از حد انتظار شروع شود. حتی ممکن است در برخی از افراد در دهه سی عمر آغاز شود. از انجایی که تعداد سالمندان جهان رو به افزایش است و جمعیت پیر جهان بزودی رقم بسیاری از ساکنان کشورهای مختلف را شامل می شوند ، درک تغییرات شناختی مغز که همزمان با افزایش سن انجام می شوند اهمیت فزاینده ای پیدا می کند. رژیم غذایی سالم در این میان یکی از مهم ترین عوامل تاثیر گذار است.

غذاهای ایجاد کننده پیری مغز

برای مراقبت از مغز و به‌تعویق انداختن پیری مغز، بهتر است مصرف برخی از مواد غذایی را محدود کنید. سرعت و شدت روند پیری مغز تا حد زیادی متاثر از رژیم غذایی افراد است. مطالعات بسیاری نشان داده اند که بعضی مواد مضر موجود در رژیم غذایی ما، در نهایت راه خود را به مغز پیدا می کنند و در طولانی مدت تاثیر زیادی در روند پیری مغز می گذارند. رادیکال های آزاد از مهم ترین این عوام هستند.  غذا های فست فودی در این میان بیشتری ضرر را به سلول های مغزی می رسانند.

هرچه مغز بیشتر مجبور باشد برای مقابله و تصفیه مواد سمی موجود در غذاهای شما بیشتر تقلا کند زودتر پیر می شود. این موضوع تاثیر بسیار چشمگیری دارد و به هیچ وجه نباید از آن غافل شوید.

پرهیز از نمک

استفاده بیش از اندازه از نمک باعث سخت شدن عروق و بالا رفتن فشار خون می‌شود. این روند جریان خون در بافت مغز را مختل کرده و از ایجاد اختلال شناختی جلوگیری می‌کند. بهتر است تا جای ممکن مصرف نمک را کاهش داده و آن را با ادویه‌ها جایگزین کنید.

کاهش مصرف قند و شکر

مصرف بیش از اندازه قند و شکر هم می‌تواند مهارت‌های شناختی را مختل کند و باعث فشار خون بالا شود. همچنین استفاده بیش از اندازه از قند باعث بالا رفتن سطح گلوکز خون شده و به رگ‌های خونی آسیب می‌زند. آسیب رگ‌های خونی به‌مرور زمان باعث زوال تدریجی عملکرد مغز می‌شود. همچنین سطح بالای گلوکز باعث کاهش ظرفیت ذهنی می‌شود.

مصرف کمتر گوشت و محصولات حیوانی

از مهم‌ترین اقداماتی که برای جلوگیری از پیری مغز می‌توان انجام داد این است که مصرف محصولات حیوانی را محدود کنید. این محصولات حاوی مقادیر زیادی مس و آهن هستند که با جمع شدن در مغز باعث آسیب آن می‌شوند. البته نه به این معنا که به طور کامل گیاهخوار شوید. گوشت قرمز مهم ترین فراورده حیوانی است که حتی قطع کردن مصرف آن برای شما ده برابر سود بیشتری تا ضرر. مصرف گوشت ماهی برای جوان ماندن مغز ضروری است و گوشت سفید پروتئین های مفید برای بدن را تامین می کند.

غذاهای مفید برای کند کردن پیری مغز

مصرف برخی مواد غذایی به سلامت و جوان ماندن مغز کمک می‌کند. به همان اندازه مصرف غذا های مضر می توانند به پیری مغز منجر شوند، مصرف غذا های مفید پیری مغز را کند می کند. غذاهای مناسب برای مغز به شدت کارکرد سلول های عصبی مغز را تقویت می کنند و جدای از کند کردن روند پیری مغز، در بهبود عملکرد مغز شما نیز تاثیر گذارند و شما شاید بتوانید حتی تاثیر آنها را حس کنید. مفید ترین غذا ها برای جلوگیری از پیری مغز عبارتند از:

مصرف انواع توت

توت‌ها ترکیباتی در خود دارند که برای کاهش استرس کسیداتیو و التهاب مغزی مفید هستند. این مواد ریسک ابتلا به آلزایمر را کاهش داده و از مغز در برابر پیری و بیماری محافظت می‌کنند.

استفاده از مغزیجات و دانه‌ها

مطالعات نشان می‌دهند که مغزیجات و به‌خصوص گردو برای محافظت از مغز و کند کردن سرعت پیری مغز مفید است. گردو سرشار از  ALA (یکی از اسیدهای چرب امگا ۳ و پیش‌ساز EPA و (DHAاست. درکل مصرف آجیل به بهبود عملکرد شناختی کمک می‌کند.

استفاده از غذاهای گیاهی

از مهم‌ترین کارهایی که برای جلوگیری از پیر شدن مغز می‌توانید انجام دهید؛ استفاده از غذاهای گیاهی است. محصولاتی مانند سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، مغزها و دانه‌ها از مهم‌ترین محصولاتی هستند که برای جلوگیری از پیری مغز می‌توانید استفاده کنید. درصورتی‌که رژیم غذایی شما مقادیر زیادی محصولات گیاهی و مقادیر کمی محصولات حیوانی داشته باشد؛ ریسک پیری مغز و آلزایمر هم کاهش می‌یابد.

درمان پیری مغز با سلول های بنیادین

در سال 2017 ، محققان از کالج پزشکی آلبرت انیشتین در شهر نیویورک ، در یک مطالعه بر روی موش ها به این نتیجه رسیدند که سلول های بنیادی در هیپوتالاموس مغز مسئول کنترل روند سرعت پیری در بدن است.
آنها بیان نمودند که تحقیقات ما نشان می دهد که تعداد سلول های بنیادی عصبی در هیپوتالاموس به طور طبیعی در طول پیر شدن حیوان کاهش می یابد و این کاهش پیری را تسریع می کند.

همچنین مشخص شد كه اثرات این روند پیری برگشت ناپذیر نیستند و میتوان با تزریق این سلول های بنیادی یا مولکول های تولید شده در مغز موشها ، جنبه های مختلف پیری را در بدن کاهش و حتی معکوس کرد. محققان می گویند که این اولین گام در جهت کند کردن روند پیری مغز و درمان بیماری های مربوط به سن است.

سخن پایانی

پیر شدن مغز مانند تمام اندام‌های بدن، یک اتفاق طبیعی است. شما با استفاده از رژیم غذایی مناسب و پرهیز از برخی غذاها می‌توانید از سرعت پیر شدن مغز بکاهید. از طرفی انجام برخی از کارها جلو پیری مغز را می‌گیرد. زندگی سالم و پرهیز از عادت‌های مخرب مانند مصرف الکل و سیگار تاثیر زیادی در کند شدن سرعت پیری مغز دارد.

سوالات متداول

رشد مغز انسان در چند سالگی متوقف میشود؟

طبق گفته محمد رضا باطنی از برجسته ترین رفتار زبان شناس ها و رفتار شناس ها، رشد مغز در 20 سالگی به پایان می رسد و متوقف می شود.

آیا پیری مغز یک اتفاق طبیعی است؟

با بالا رفتن سن، مغز افراد هم پیر می‌شود؛ اما میزان و سرعت این پیری مغز در هر کس متفاوت است.

پیری طبیعی مغز و اختلالت شناختی چه تفاوتی با هم دارند؟

پیری مغز با بروز اختلالات شناختی و عدم توانایی در برخی کارها خودش را نشان می‌دهد؛ اما زمانی که کارهای روتین زندگی به مشکل برمی‌خورند، باید به پزشک مراجعه کنید.

آیا پیری مغز قابل درمان است؟

خیر؛ اما شما همواره با داشتن زندگی سالم می‌توانید از بروز آن پیشگیری کنید.