فلج مغزی یا بیماری Cerebal palsy به مجموعه اختلالاتی اطلاق می شود که حرکت عضلات وهماهنگی بین ماهیچه ها را تحت الشعاع قرار میدهد. شایع ترین علت ناتوانی حرکتی در بین کودکان، بیماری فلج مغزی است، به طوری که طبق آخرین بررسی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها درآمریکا ، شیوع این بیماری درسراسر دنیا بدین الگو است که از میان هر هزارکودک متولد شده در دنیا، بین 5/1تا4 کودک به فلج مغزی مبتلا هستندو نیاز به پرستار کودک دارند.فلج مغزی با حروف اختصاصی CP نمایش داده می شود، این دو واژه متشکل از دو واژه انگلیسی، Cerebral به معنای “مغزی” و Palsy به معنی “ضعف یا مشکل در حرکت دادن بدن” می باشد. در بیماری فلج مغزی ، عملکرد های مرتبط با مهارت های حرکتی و عضلات بدن مانند تنفس، کنترل مثانه و شکم تحت اثر واقع می شوند.
این بیماری معمولا پیش از تولد ایجاد می شود و همانطور که اشاره شد، یک اختلال در Posture یا وضعیت بدنی است که در آن، توان حرکتی وماهیچه ای کودک با مشکل مواجه می شود. نشانه های فلج مغزی در افراد مختلف با هم متفاوت است و همین تفاوت در بروز شدت نشانه های بالینی هم صدق می کند، برخی افراد نشانه های خفیفی از فلج مغزی را دارند وبرخی دیگر نشانه های شدید ومزمن بیماری را دارا هستند. برای برخی از کودکان مبتلا به فلج مغزی حتی راه رفتن ونشستن و دردرست گرفتن اشیا هم به مشکل تبدیل می شود. با گذر زمان، احتمال آن می رود که از نشانه های بالینی کاسته شود، اما در نظر داشته باشید که در عین حال ، احتمال شدیدترشدن فلج مغزی هم وجوددارد.
علایم بالینی فلج مغزی:
در مورد تخفیف یا تشدید علایم بالینی، آسیب بستگی به قسمتی از مغز دارد که تحت تاثیر بیماری فلج مغزی قرار می گیرد، با این وجود علایم بالینی فلج مغزی عبارتند از:
- تشنج: کودک مبتلا به فلج مغزی بسته به نوع و شدت بیماری روزانه، هفتگی یاماهانه با تشنج دست وپنجه نرم می کنند.
- حرکات غیر عادی و رعشه در بدن
- اسپاسم: رفلکس بیش از حد در ماهیچه های سفت شده
- حرکات پرشی و چرخشی
- ریجیدیتی: ماهیچه ها سفت شده اما رفلکس هاطبیعی است.
- متعادل نبودن ماهیچه های بدن: سست و شل ماهیچه ها یا سفتی شدن بیش از حد در عضلات
- آتاکسی: هماهنگ نبودن ماهیچه ها
- استفاده بیش از حد از یک سمت بدن: گاهی عضلات یک سمت بدن دچار سفتی یا شلی بیش از حد عضلات شده که کودک تمایل به استفاده از سمت مقابل بدن دارد، مثلا کودک دوست دارد که اشیا را با دست یک طرف همیشه بگیرد.
- راه رفتن به صورت خمیده
- حرکت کردن کودک به صورت نامتقارن یا اصطلاحا راه رفتن به صورت قیچی یا ضربدری
- مشکلات در فراگیری مهارت های سخن گفتن وجود دارد.
- مشکلات در بلع غذا و بزاق دهان
نشانه های رایج فلج مغزی در کودکان
اگر بخواهیم از بین تمام این نشانه ها به نشانه های رایج در کودکان اشاره کنیم، این نشانه هاعبارتند از:
- تاخیر در رسیدن به مهارت های حرکتی مثل غلط زدن، به تنهایی نشستن، چهاردست وپا حرکت کردن و به طور کلی حرکات که نوزادان به مرور توانایی انجام آن را پیدا می کنند.
- تاخیر در پیدا کردن مهارت صحبت کردن یا به دشواری صحبت کردن
- بیشتر کودکان درگیر با فلج مغزی متولد می شوند، اما ممکن است ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد تا اولین نشانه های عمده CP تظاهریابد و این اتفاق معمولا قبل از3 تا 4 سالگی رخ می دهد.
دلایل بروز فلج مغزی
دلایل بروز فلج مغزی به اختلالاتی منتهی می شود که موجب متوقف شدن رشد وتکامل قسمت های مختلف مغزی می گردد، علت هایی که منجربه فلج مغزی می شوند رامیتوان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
- علت های پیش از بارداری
- علت های حین بارداری
- علت های بعد از بارداری
علت هایی که به قبل از بارداری منتهی می شود، شامل موارد ذیل است:
1.مادری که سابقه تشنج و بیماری های تیروییدی داشته است.
2.مادری که سابقه سقط جنین داشته باشد.
3.وجود سابقه خانوادگی ذهنی و فلج مغزی در هر دو خانواده پدری ومادری هم از جمله این علت هاست.
مهم تر از همه، فاکتورهای خطر در حین بارداری است که شامل موارد ذیل است:
- وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین
- تشنج
- مسمومیت دوران بارداری(اکلامپسی)
- زایمان چند قلویی
- پلی هیدروآمنیوس
- رشد ناکافی جنین
- ابتلای مادر به عفونت هایی مانند سرخک آلمانی(سرخجه)
.پیشنهاد مطالعه: ملاحظات مراقبت از کودک مبتلا به اوتیسم
عواملی که بعد از تولد موجب بروز فلج مغزی یا فلج مغزی خواهد شد، شامل:
1.آسیفکسی یا اختناق نوزادان به معنای نرسیدن اکسیژن کافی به مغز جنین و هنگام وضع حمل
2.مبتلا شدن نوزاد به یرقان یا زردی مزمن
3.آسیب دیدگی سر بر اثر تصادف رانندگی، زمین یا رفتار خشونت آمیز با کودک
4.مسمومیت با سرب
5.مننژیت باکتریایی(التهاب و عفونت پرده مغزی به واسطه ورود باکتری به جریان خون)
6.اختلال در خونرسانی به مغز
7.تکان دادن نوزاد(سندروم کودکان تکان خورده)
8.تصادف رانندگی
عواملی وجود دارد که موجب مستعد شدن کودکان در ابتلا به فلج مغزی می گردد که به شرح زیراست:
- زایمان زودرس
- تولد نوزادان با وزن کم
- زایمان نوزادان دوقلو یا سه قلو
- نمره آپگار پایین:نمره ای که در بدو تولد وبا ارزیابی سلامت جسمانی نوزادان رخ می دهد.
- زایمان بریج: زایمان در حالتی که هنگام تولد، ابتدا پاها و باسن نوزاد بیرون می آیند.
- ناسازگاری Rh گروه خونی مادر با Rh گروه خونی جنین متفاوت باشد.
- قرارگرفتن مادرباردار در معرض ترکیبات سمی مانند متیل جیوه.
تشخیص فلج مغزی:
متخصص نورولوژی(متخصص اعصاب و عصب شناسی) جهت تشخیص یا فلج مغزی ،سوابق بیماری تاریخچه سلامت راکاملا بررسی می کند، همچنین معاینه دقیق که شامل معاینه اعصاب هم می شود، در دستور کار قرار می گیرد. روش های پاراکلینیک برای تشخیص فلج مغزی عبارتنداز:
۱.نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی که به اختصار EEG نامیده می شود:
این وسیله جهت ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز استفاده می شود. البته همینجا اشاره کنیم که نوار مغزی هنگام مشاهده نشانه صرع که سبب تشنج می شود، استفاده می شود.
۲.تصویربرداری MRI:در MRI که از مغناطیس و امواج رادیویی قدرتمند استفاده می شود، تصاویری با جزییات بالا در اختیار پزشک قرار می گیرد. هر گونه حالت غیرعادی یا آسیب دیدگی در مغز، بابررسی تصاویر حاصل از MRI قابل رویت خواهد بود.
۳.تصویربرداری سی تی اسکن: تصاویر مقطعی و واقعی از مغز را در اختیار پزشک متخصص قرار می دهد و امکان مشاهده آسیب دیدگی مغز را به پزشک خواهد داد.
۴.سونوگرافی جمجمه ای: روش نسبتا سریع و مقرون به صرفه ای است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری باکیفیت و مورد نیاز از مغز را در اختیار پزشک متخصص قرار خواهد داد.
پیشگیری از فلج مغزی:
جهت جلوگیری از بروز بیماری فلج مغزی، بهترین راه ممکن، به حداقل یا به صفررساندن احتمال هر گونه آسیب به مغز جنین در دوران بارداری و بعد از تولد است که لازم است مورد توجه مادر وخانواده باشد. واکسیناسیون موضوع مهم دیگری است که باید پیش از بارداری صورت پذیرد و در صورتی که علیه سرخجه که نوعی بیماری ویروسی است، واکسیناسیون انجام نداده اید، هرچه سریعتر اقدام نمایید. در نهایت باید طی روندی منظم به پزشک متخصص اطفال مراجعه نمایید تا اختلالاتی مثل تولد زودرس یا وزن کم و عفونت ها را به حداقل برسانید.
درمان فلج مغزی به همراه خدمات کمکی پرستاری:
هدف اصلی درمان فلج مغزی ، برطرف کردن محدودیت های کودک به حداقل مقدار ممکن وجلوگیری از بروز اختلال ها وناراحتی های دیگر است. علاوه بر این، بهره گیری از روش های کمک درمانی، همچون گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی در کنار مراقبت های پرستاری بسیار موثراست.
مرکز پرستاری سلامت اول، متشکل از متخصصان وپرستاران مجرب، دلسوز و با اطلاعات وآگاهی بالا بوده که شما را در مراقبت از کودک عزیزتان یاری خواهد داد. مرکز مراقبتی سلامت اول دربردارنده مواردی است که در ادامه اشاره خواهد شد:
- پرستار کودک اعزامی از مرکز مراقبتی سلامت اول ، کودک شما را در جلسات گفتاردرمانی، کاردرمانی وفیزیوتراپی همراهی خواهد نمود و به آرامی و قدم به قدم، کودک را در رسیدن به اهدافش یاری خواهد داد.
- زمینه تفریحی درمانی را که نیاز اصلی کودک در سنین رشد است، برای او ایجاد خواهد کرد ونیازهای روحی و جسمی او را همراه با آموزش مهارت های جدید، پوشش خواهد داد.
- مشاوران تغذیه ای مرکز سلامت اول رژیم غذایی کودک مبتلا به فلج مغزی رابرنامه ریزی کرده و برنامه رژیم غذایی کودک را به دقت مورد ارزیابی قرار خواهد داد. لازم است که این رژیم غنی از کلسیم و ویتامین دی و فسفر باشد تا به بهبود وضعیت رشد استخوان کودک کمک کند.
خبر خوش برای بیماران مبتلا به فلج مغزی این است که مسئله سلول های بنیادین به شدت در حال پیشرفت است و اگرچه تحقیقات در ابتدای راه است اما به زودی منتظر خبرهای خوش در حیطه درمان فلج مغزی خواهیم بود.
