بیماری دیابت سبب می‌شود که بدن نتواند انرژی مورد نیاز خود را از گلوکز غذاها تامین کند. طی این بیماری اختلالاتی در ترشح یا به‌کارگیری هورمون انسولین ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند زندگی فرد را با مشکلات زیادی مواجه کند. معمولا اصلاح عادات غلط زندگی و داشتن رژیم غذایی سالم، در کنترل و پیشگیری از این بیماری مفید است.
دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری رایج است که خیلی از افراد به آن دچار هستند. این بیماری روند متابولیسم بدن را تحت تأثیر قرار داده و باعث می‌شود که بدن ما توانایی تامین انرژی از مواد غذایی را نداشته باشد. پروسه متابولیسم مواد غذایی را به قند و گلوکز می‌شکند و از آنها انرژی مورد نیاز ما را تامین می‌کند. درصورتی‌که گلوکز مواد غذایی وارد سلول‌ها نشوند و در جریان خون باقی بمانند؛ میزان قند خون بالا رفته و فرد به دیابت مبتلا می‌شود. نبود هورمون انسولین در خون باعث اختلال در جذب گلوکز می‌شود. انسولین از لوزالمعده ترشح شده و ترتیبی می‌دهد که قند به سلول‌ها وارد شوند.
به‌عبارتی یکی از علت‌های دیابت، کمبود انسولین در بدن است. دیابت شامل دو نوع دیابت نوع اول و دیابت نوع 2 می‌شود. علائم هر دو این بیماری‌ها تقریبا یکسان هستند. تفاوت نوع یک و دو این بیماری در شیوه و علت ابتلا به آن است.
پیشگیری از دیابت
دیابت ناشی از سبک زندگی غلط و عادت‌های غلط است. در نتیجه اگر قصد پیشگیری از این بیماری را دارید؛ کافی است رژیم غذایی سالم و تحرک کافی داشته باشید. همچنین استرس و اضطراب می‌تواند بستری برای ابتلا به انواع بیماری‌ها ایجاد کند؛ بنابراین با درمان و کاهش استرس خودتان را از ابتلا به انواع بیماری‌ها مصون بدارید. البته بد نیست که با میوه های انسولین ساز نیز آشنا شوید. برای پیشگیری از این بیماری، موارد زیر را مد نظر قرار دهید:
- پیشگیری غذایی از ابتلا به دیابت: برای پیشگیری از ابتلا به دیابت کافی است توصیه‌های غذایی در خصوص مصون ماندن از این بیماری را رعایت کنید. کافی است مواد مغذی را به‌اندازه مصرف کنید و از دریافت کالری بیش از حد پرهیز کنید. در مصرف مواد غذایی تعادل را حفظ کنید و تلاش کنید که میزان کالری مصرفی روزانه و میزان دریافت مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و پروتئین را محاسبه کنید.
- خرده‌خوری نکنید: برای پیشگیری از بیماری دیابت، لازم است که سه وعده غذایی در روز مصرف کنید و در بین وعده‌ها، خوراکی مصرف نکنید.
- چای مفید بنوشید: در حین مصرف چای از خوردن قند و شیرینی خودداری کنید و به‌جای آن از شیرینی‌های طبیعی مانند توت یا کشمش استفاده کنید.
- غذای سالم مصرف کنید: از خوردن غذاهای فست‌فود پرهیز کرده و به سالم‌خواری بپردازید. بهتر است غذاهای گیاهی و سرخ نشده و کم کالری مصرف کنید. حتی غذاهای پرادویه باید کمتر مصرف شود و از سس‌های صنعتی استفاده نکنید. فیبر غذایی خود را از راههای طبیعی مانند برنج‌ها یا میوه‌ها تامین کنید.
- تحرک داشته باشید: به جز ورودی کالری، به میزان مصرف کالری و سوزاندن آن هم باید توجه داشته باشید. ورزش به سوزاندن کالری و خارج شدن سموم خطرناک از بدن کمک می‌کند. ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی یا دویدن یا ورزش‌های هوازی و ورزش‌های آرام و شنا و ورزش‌های توپی و رزمی برای بدن و دیابت مفید هستند. حتما سه بار در هفته فعالیت‌های بدنی انجام دهید. این رژیم ورزشی به پیشگیری از دیابت کمک کرده و برای داشتن بدنی سالم‌تر مفید است.
- مصرف نوشیدنی‌های شیرین را کاهش دهید: نوشیدنی‌های شیرین باعث بالا رفتن سریع قند خون می‌شوند. مصرف این نوشیدنی‌ها از جمله آبمیوه، نوشابه و نوشیدنی‌های شیرین شده را به حداقل برسانید.
- وزن کم کنید. کاهش وزن احتمال ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد.
- مصرف دخانیات را حذف کنید.
- روزانه به‌اندازه کافی آب بنوشید.
- مراقب کاهش ویتامین D باشید.
- به‌اندازه کافی قهوه و چای بنوشید.
- حجم وعده‌های غذایی را کاهش دهید.
انواع دیابت
به‌نسبت منشا و دلیل ابتلا به بیماری دیابت، دو نوع دیابت وجود دارد. دیابت مزمن و طولانی مدت شامل دیابت نوع 1 و نوع 2 است. همچنین یک نوع بیماری قابل برگشت دیابت وجود دارد که به‌عنوان مرحله پیش دیابت شناخته می‌شود. در این مرحله سطح قند خون فرد کمی بیشتر از حد عادی است؛ اما این میزان به‌اندازه‌ای نیست که به‌عنوان بیماری دیابت قلمداد شود.
همچنین نوع دیگری از دیابت وجود دارد که به‌عنوان دیابت بارداری شناخته می‌شود. این نوع دیابت در دوران بارداری ایجاد می‌شود. در بسیاری از کیس‌ها با تولد نوزاد این بیماری هم از بین می‌رود. علت دیابت در انواع مختلف متفاوت است در کل می‌توان گفت که چهار نوع اصلی دیابت وجود دارد
دیابت نوع 1
دیابت نوع یک ممکن است در هر سنی ایجاد شود؛ اما بیشترین مبتلایان به این بیماری، کودان و نوجوان هستند. بدن طی این بیماری تولید انسولین را تا اندازه زیادی کاهش می‌دهد. در مواقعی حتی بدن به‌کل توانایی تولید انسولین را از دست می‌دهد. در برخی از کیس‌ها بیمار مجبور می‌شود برای کنترل سطح گلوکز خون روزانه تزریق انسولین انجام دهد.
این بیماری به‌نام دیابت نوجوانان هم شناخته می‌شود. زمانی این بیماری ایجاد می‌شود که بدن دیگر توانایی تولید انسولین را نداشته باشد. علت ایجاد دیابت نوع یک این است که سیستم ایمنی بدن بیمار، آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های التهابی تولید می‌کند که به بافت‌های بدن انسان آسیب وارد می‌کنند. در افرادی که به این بیماری مبتلا هستند؛ سلول‌های بتای پانکراس که مسئولیت تولید انسولین را برعهده دارند؛ به‌اشتباه توسط سیستم ایمنی بدن مورد حمله قرار گرفته و تخریب می‌شوند.
این عامل درنهایت سبب می‌شود که بدن توانایی تولید انسولین را از دست بدهد. در دیابت نوع 1 برخی از آنتی‌بادی‌ها ضدسلولی، آنتی‌بادی‌های ضدانسولین و آنتی‌بادی‌های ضدکلوتامین دکربوکسیلاز دیده می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهند که عامل ایجاد این بیماری زمینه ژنتیکی در کنار عوامل محیطی است.
اضافه وزن و چاقی ارتباطی به ابتلا به این بیماری ندارد. دیابت نوع 1 را به‌عنوان دیابت وابسته به انسولین هم می‌شناسند. به این معنی که فرد باید روزانه انسولین مصنوعی دریافت کند. عوامل مخرب در بروز این بیماری عبارت‌اند از:
- جغرافیا و محل زندگی
- وجود پروتئین‌های سیستم ایمنی بدن
- بیماری‌های پانکراس و غدد داخلی بدن
- فاکتورهای محیطی
- سابقه خانوادگی
درمان این بیماری به‌طورقطع هنوز کشف نشده است و تنها می‌توان علائم این بیماری را با تزریق انسولین، چک قند خون و شمارش کربوهیدرات کنترل کرد. همچنین درصورتی‌که به انسولین دسترسی نداشته باشید؛ می‌توان با مصرف قند میوه‌ها و رژیم غذایی مناسب، به‌طور موقت علائم این بیماری را کنترل کرد.
به نقل از who.int :
دیابت نوع 1 (که قبلاً به عنوان وابسته به انسولین، نوجوانی یا شروع دوران کودکی شناخته می شد) با کمبود تولید انسولین مشخص می شود و نیاز به تجویز روزانه انسولین دارد. در سال 2017، 9 میلیون نفر مبتلا به دیابت نوع 1 بودند. اکثریت آنها در کشورهای با درآمد بالا زندگی می کنند. نه علت آن و نه راه های پیشگیری از آن مشخص نیست.
دیابت نوع 2
این دیابت بیشتر در افراد بزرگسال رایج است. همچنین 90 درصد افراد مبتلا به این بیمار، دچار نوع دوم دیابت هستند. در نوع 2 این بیماری بدن بیمار انسولین کافی تولید می‌کند؛ اما بدن امکان استفاده از این انسولین را ندارد. در این نوع دیابت سلول‌های بدن توانایی دریافت انسولین را نداشته و درحالی که هنوز پانکراس به درستی انسولین تولید می‌کند؛ سلول ها نمی‌توانند به طور موثر از این انسولین بهره ببرند. به‌این ترتیب گلوکز به سلول‌های بدن ترابری نشده و در جریان خون باقی می‌ماند.
دلیل ابتلا به این نوع بیماری هنوز مشخص نشده است. هرچند در این بیماری هم به‌احتمال زیادی عوامل ژنتیکی و محیطی دخیل هستند. بیشترین کسانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند؛ اضافه ون دارند. هرچند داشتن اضافه‌وزن شرط اصلی ابتلا به این بیماری نیست و در بین بیماران افرادی هستند که چاق نیستند؛ اما دچار دیابت می‌شوند. موارد زیر احتمال ابتلا به نوع دوم این بیماری را افزایش می‌دهد:
- ژنتیک
- نژاد
- بالا رفتن سن
- چاقی یا اضافه وزن
- کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت
- سطح غیرطبیعی کلسترول و تری‌گلیسرید
- فشار خون بالا
- سندروم تخمدان پلی‌کیستیک
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری
دیابت بارداری
دوران بارداری با نوسانات شدید هورمون‌ها همراه است. در این دوران معمولا فرد به‌واسطه این نوسانات هورمونی دچار عارضه‌های سلامتی مختلفی می‌شود. یکی از این بیماری‌های دیابت بارداری است. این دیابت قند خون بدن بالا رفته و مادر و چنین را تهدید می‌کند. از مهم‌ترین مواردی که در خصوص این بیماری وجود دارد این است که خیلی زود تشخیص داده شود. درصورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، ممکن است مادر و جنین هر دو در آینده مبتلا به دیابت نوع دو شوند. درصورت درمان این شانس وجود دارد که این بیماری بعد از زایمان به‌کل از بین برود. علائم دیابت بارداری عبارت‌اند از:
- اضافه وزن پیش از حاملگی
- سن بیشتر از 25 سال
- سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری
- نژاد: معمولا نژادهای آمریکایی، هندی، آسیایی، اسپانیایی بیشتر دچار دیابت بارداری می‌شوند.
پیش دیابت
از دیگر انواع دیابت که شاید زیاد به آن اشاره نشود؛ شرایطی از بیماری است که علائم دیابت مشخص شده است؛ اما هنوز به‌اندازه‌ای شدت نگرفته است که بتوان روی آن اسم بیماری دیابت را گذاشت. این بیماری معمولا در کسانی که والدین دیابتی داشته‌اند؛ به چشم می‌خورد. همچنین خانواده‌هایی که لایف استایل و رژیم غذایی نامناسب دارند؛ در معرض ابتلا به پیش‌دیابت هستند.
درمان دیابت
برای درمان دیابت روش‌های متعددی وجود دارد که در ادامه می‌خوانیم:
انسولین درمانی
درمان بیمارانی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند؛ انسولین درمانی لازم است. انسولین اولین راهکار برای درمان این بیماری است. هیپوگلیسمی یا کاهش مداوم قند خون از عوارض جانبی مصرف انسولین است. روش تزریق انسولین به بیماری فرد بستگی دارد.
داروی متفورمین
متفورمین اولین دارویی است که برای درمان دیابت نوع 2 تجویز می‌شود. این دارو سبب می‌شود که سطح گلوکز در کبد بیمار کم شده و بدن به شیوه بهتری بتواند از آن استفاده کند. هرچند این دارو می‌تواند باعث ایجاد حالت تهوع و بیرون‌روی شدید در بیمار شود. پزشکان معمولا توصیه می‌کنند که این دارو بعد از وعده‌های غذایی مصرف شود تا بدن راحت‌تر آن را هضم کند. مواردی که داروی متفورمین کارساز نباشد؛ از داروهای دیگر استفاده می‌کنند.
داروی سولفونیل
سولفونیل اوره یک نیروی محرکه مکمل است که انسولین خون را افزایش داده و ترتیبی می‌دهد که بدن بتواند مقدار انسولین بیشتری ترشح کند. از رایج‌ترین نمونه‌های این دارو گلیبوراید، گلیپیزید و گلیمپیرید هستند. کاهش وزن و کاهش ناگهانی قند خون از عوارض جانبی احتمالی این دارو هستند.
داروی Meglitinides
Meglitinides هم مانند سولفونیل اوره عمل می‌کند؛ اما تأثیرگذاری سریع‌تری دارد و ماندگاری آن کوتاه‌تر است. عوارض این دارو هم مانند عوارض جانبی سولفونیل است. همچنین کاهش فشار خون ناگهانی هم در مصرف کنندگان این دارو گزارش شده است.
داروی بازدارنده‌های DPP-4
رایج‌ترین داروهای این دسته سیتاگلیپتین، ساکساگلیپتین و لیناگلیپتین هستند که به کاهش سطح قند خون کمک کرده و تاثیرگذاری بسیار کمی دارند. این داروها باعث کاهش وزن نمی‌شوند؛ اما عوارض جانبی آنها معمولا شامل درد مفصلی و خطر پانکراس است.
هر کدام از این داروها توسط پزشک تجویز می‌شوند. تجویز نوع و دوز دارو به‌شدت بیماری فرد بستگی دارد. گذشته از درمان‌های کلی، برای درمان هر کدام از انواع دیابت توصیه‌های ویژه‌ای وجود دارد.
درمان دیابت نوع 1
- تجویز دارو: دارودرمانی اولین روش درمان دیابت نوع 1 است. معمولا برای درمان این بیماری از دوزهای مختلف انسولین در بازه‌های زمانی کوتاه مدت استفاه می‌شود. این درمان معمولا به شیوه تزریقی استفاده می‌شود و تنها درصورت رعایت تمام نکات، موثر خواهد بود. در کنار دارودرمانی، معمولا پزشکان توصیه‌های دیگری هم برای بیماران دارند.
- تغییر سبک زندگی: در کنار دارودرمانی معمولا از بیمار خواسته می‌شود که سبک و طریقه زندگی خود را تغییر دهد. شیوه زندگی باید به‌گونه تغییر کند که مصرف و دریافت قند خون تا اندازه زیادی کاهش یابد.
- جراحی: گاهی در موارد حاد پزشک جراحی پیوند پانکراس را پیشنهاد می‌کند. با جراحی پیوند پانکراس در این روش معمولا سلول‌های جدید توانایی لازم برای کنترل انسولین و قند خون را دارند؛ اما در کنار روش جراحی، لازم است که روش‌های دارودرمانی هم به کار گرفته شوند.
درمان دیابت نوع 2
ابتلا به دیابت نوع 2، ارتباط مستقیمی با شیوه زندگی فرد دارد. به‌همین دلیل است که با تغییر شیوه زندگی می‌توان تا اندازه زیادی این بیماری را کنترل کرد
تغییر سبک زندگی و تغذیه: اصلاح الگوی غذایی و کم کردن مصرف قند و کربوهیدرات، یا حذف آن در موارد شدید بیماری، اولین مرحله برای درمان دیابت نوع 2 است. رژیم غذایی فردی که به این بیماری مبتلا است؛ باید سرشار از سبزیجات و پروتئین‌ها باشد و کمترین مصرف قند و کربوهیدرات را داشته باشد. درصورتی‌که این رژیم غذایی را رعایت کنید؛ می‌توانید این بیماری خاموش و خطرناک را درمان کنید.
ورزش: داشتن تحرک زیاد و فعالیت کافی برای درمان دیابت مفید است.
دارودرمانی: در موادی که با رژیم غذایی یا ورزش نتوانید به بیماری غلبه کنید؛ دارودرمانی مفید خواهد بود. در این مرحله پزشک داروهایی مانند انسولین و دیگر داروها را تجویز می‌کنند و در کنار تغییر سبک زندگی، دارودرمانی هم آغاز می‌شود. کسانی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند؛ معمولا باید مصرف قند خون را کنترل کنند.
درمان سنتی و گیاهی دیابت
دیابت بیماری است که با رعایت برخی از نکات در خصوص لایف‌استایل و همچنین تغییر رژیم غذایی می‌توان به درمان آن کمک کرد. همچنین برخی از داروهای گیاهی و روش‌های سنتی هم می‌توانند به درمان این بیماری کمک کنند. البته درمان دیابت در کودکان بسیار متفاوت از بزرگسالان است.
- مصرف سبزیجاتی مانند ریحان: مصرف ریحان به‌صورت خام یا دمنوش برای کم کردن قند خون مفید است.
- دمنوش بابونه: چای بابونه در حین اینکه آرامش‌بخش است و به کاهش استرس هم کمک می‌کند؛ برای تنظیم و کنترل قند خون نیز مفید است.
- مصرف دارچین و زردچوبه: دارچین و زردچوبه خاصیت چربی‌سوزی و آنتی‌اکسیدانی داشته و برای کنترل قند خون مفید هستند.
- گیاهان دارویی: مصرف گیاهان دارویی از جمله عرق خارمریم، گیاه گزنه، هندوانه ابوجهل، سماق، سیاه‌دانه، آلوئه‌ورا، و چای سبز در کنار رژیم غذایی به کنترل قند خون کمک می‌کنند.
تشخیص دیابت بدون آزمایش
هرچند علائم دیابت نوع 1 و نوع 2 گاهی خیلی دیر خودشان را نشان می‌دهند. در مواردی که فرد ژنتیک ابتلا به این بیماری را دارد یا در شرایطی که فرد سبک زندگی سالمی ندارد؛ بهتر است به‌صورت مرتب چکاپ شود. همچنین نوشیدن بیش از اندازه آب یا تکرر ادرار، گرسنگی، تشنگی و خشکی دهان از اولین نشانه‌های ابتلا به دیابت هستند.
شدت گرفتن گرسنگی و تشنگی‌های تکراری، تکرر ادرار و بی‌اختیاری در ادرار، خستگی و تحریک‌پذیری، عفونت‌های مکرر همچنین خوب نشدن زخم‌ها به‌خصوص درناحیه انگشتان دست‌وپا از نشانه‌های رایج این بیماری است. با بروز علائمی مانند احساس گیجی یا سردرگمی ادرار بیش از حد، تاری دید و احساس فشار در چشم‌ها، زخم‌هایی که خوب نمی‌شوند، تورم دست و پا و درد در قفسه سینه و بازو و فک از علائم هشدار دهنده این بیماری هستند که در صورت مشاهده بهتر است خیلی سریع به پزشک مراجعه کنید.
همچنین اگر کربوهیدرات و مواد قندی زیادی مصرف می‌کنید و تحرک کمی دارید؛ بهتر است هربار برای معاینه و آزمایش قند خون اقدام کنید.
برای تشخیص این بیماری علاوه بر بررسی و توجه به علائم، می‌توانید از روش چک کردن قند خون هم استفاده کنید. با توجه به اینکه علائم دیابت به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند؛ بهتر است همواره چکاپ دیابت را انجام دهید. تشخیص این بیماری به‌صورت تشخیص در خانه یا تشخیص بدون آزمایش هم امکان‌پذیر است. افرادی که بیش از 25 سال دارند و دارای اضافه وزن هستند؛ بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. همچنین توصیه می‌کنیم:
- خانم‌هایی که سابقه دیابت بارداری را داشته‌اند؛ هر 3 سال یکبار از نظر ابتلا به این بیماری غربالگری شوند.
- هر کس که در مرحله پیش دیابت است؛ هرساله سطح قند خون را چک کند.
دیابت شیرین
دیابت شیرین نام نوعی از دیابت است که طی آن بدن نمی‌تواند به‌درستی از انرژی مواد غذایی استفاده کند. این دیابت زمانی رخ می‌دهد که لوزالمعده توانایی تولید انسولین برای تامین انرژی بدن را ندارد. یا اینکه اصلا هیچ انسولینی تولید نمی‌شود. گاهی نیز بدن انسولین تولید می‌کند؛ اما کیفیت این انسولین پایین است. به این وضعیت مقاومت به انسولین گفته می‌شود. در این بیماری بعد از مصرف غذا گلوکز وارد رگ‌های وریدی می‌شوند؛ اما انسولین برای رساندن گلوکز به سلول‌ها وجود ندارد و قند خون در رگ‌ها باقی می‌مانند.
سخن آخر
دیابت بیماری است که طی آن بدن فرد انسولین کمتری تولید می‌کند یا سلول‌ها قادر به جذب و استفاده از انسولین نیستند. به‌این‌ترتیب سلول‌های بدن گلوکز را برای تامین انرژی دریافت نکرده و گلوکز در خون بیمار باقی می‌ماند. این بیماری شامل دو نوع اول و دوم است. همچنین ابتلا به بیماری پیش‌دیابت و دیابت بارداری هم رایج است. ابتلا به این بیماری به نوع آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی در کنترل قند خون موثر است. در موارد شدیدتر دارودرمانی و حتی جراحی پیوند پانکراس هم می‌تواند کارساز باشد.
سوالات متداول
میزان ابتلا به دیابت در ایران چقدر است؟
آمارها نشان می‌دهند که 15 درصد از جمعیت بزرگسال در ایران به این بیماری دچار هستند. بیماری پیش دیابت هم آمار 25 درصدی در جعیت ایرانی‌ها دارد. اضافه وزن و رژیم غلط غذایی از عوامل مهم ابتلا به این بیماری است.
آیا مصرف مخدر به درمان دیابت کمک می‌کند؟
مرسوم است که به افراد دیابتی مصرف تریاک توصیه شود. تریاک می‌تواند به‌صورت موقتی باعث کاهش قند خون شود؛ اما بلافاصله باعث ایجاد سرگیجه و ضعف شده و در عرض چند ساعت بعد سطح قند خون نیز به حالت عادی بازمی‌گردد. در نتیجه این روش کمکی به بهبود زندگی روتین بیمار نمی‌کند.
ارتباط دیابت و ناتوانی‌های جنسی چیست؟
مردان دیابتی به‌واسطه دیابت نوع 2 معمولا دچار اختلال نعوظ می‌شوند. اختلال نعوظ یا عدم نعوظ برای مدت طولانی روی کلیت روابط جنسی تاثیر خواهد گذاشت.
بهترین میوه‌ها برای درمان دیابت کدام هستند؟
انواع توت‌ها و مرکبات، گیلاس، آلو، گریپ‌فروت، هلو و سیب بهترین میوه‌هایی هستند که می‌توانند به کاهش سریع قند خون کمک کنند.
