دیابت در کودکان؛ انواع، علائم و درمان دیابت نوزادان و کودکان

متاسفانه میزان ابتلا به بیماری دیابت در کودکان Diabetes in children و نوجوانان در حال افزایش است. این یعنی تشخیص و درمان زودهنگام، سلامت و تندرستی را در این افراد بهبود می‌بخشد. با توجه به آمار و ارقام موجود، شیوع دیابت نوع 1 در کودکان بیشتر از دیابت نوع 2 است.

در سال 2015 حدود 18 هزار دیابت نوع 1 در جهان به ثبت رسید که اصلا آمار کمی نیست. همچنین موسسه ملی بهداشت گزارش می‌دهد که نرخ دیابت نوع 1 در کودکان و نوجوانان هر ساله به مقدار 1.8 درصد افزایش می‌یابد و باید با روش‌های درمان و پیشگیری به همراه امکان استفاده از خدمات پرستاری کودک آشنا باشید. مطالب موجود در این مقاله، راهنمای مناسبی برای شما خواهد بود.

علت دیابت در کودکان چیست؟

دیابت کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که سطح گلوکز بیش از حد در خون افزایش یابد. بدن برای تامین انرژی خود همواره به گلوکز نیاز دارد. مشابه با بزرگسالان، این بیماری برای کودکان و نوجوانان نیز به دو دسته دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 تقسیم می‌شود. دیابت نوع 1 اغلب حاصل اختلالات ژنتیکی است. یعنی حتی اگر فرد در طی زندگی خود مراعات زیادی کند، باز هم احتمال ابتلا به آن وجود دارد.

این نوع دیابت از همان دوران کودکی شایع است که طی آن غده لوزالمعده دیگر نمی‌تواند هورمون انسولین را به مقدار کافی تولید نماید. انسولین وظیفه هدایت گلوکز به سلول‌های بدن را به عهده دارد. زمانی که انسولی در بدن نباشد، گلوکز نیز در اختیار سلول‌ها نیست و در خون جمع می‌شود. به این ترتیب دیابت نوع 1 یا مرض قند در کودک بروز پیدا می‌کند.

دیابت نوع 2 بیشتر به نام دیابت در سالمندان و  بزرگسالان نیز شناخته می‌شود که البته این نام کمی گمراه‌کننده است؛ زیرا آثار آن در برخی کودکان و نوجوانان نیز مشاهده می‌‎شود. این بیماری به خاطر چاقی و تحرک کم در کودکان به وجود آمده رژیم غذایی به کمک آن‌ها می‌آید. به صورت کلی میزان ابتلا به دیابت نوع 2 بیشتر از نوع 1 است. نوع 2 به خاطر رژیم غذایی و سبک نادرست زندگی ایجاد می‌شود و با انجام راهکارهایی قابل پیشگیری خواهد بود.

دیابت در کودکان از چه سنی شروع میشود؟

بسیاری از افراد در این مورد کنجکاو هستند که دیابت در کودکان از چه سنی آغاز می‌گردد؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال، باید به نوع دیابت هم توجه داشت که در دو نوع 1 و 2 تفاوت دارد. برای نمونه دیابت نوع 1 اغلب در کودکان، نوجوانان و جوانان تشخیص داده می‌شود. امکان ابتلا به این نوع دیابت در هر سنی وجود دارد، اما بیشترین بازه سنی آن بین 4 تا 7 سالگی و همچنین بین 10 تا 14 سالگی است.

در بالا نیز به این موضوع اشاره شد که دیابت نوع 2 عمدتا در بزرگسالان به چشم می‌خورد، اما این آمار بیشتر به زمان قدیم مربوط می‌شود. دلیل آن را هم باید چاقی و کم‌تحرکی کودکان امروزی نسبت به سال‌های گذشته عنوان کرد. متاسفانه دیابت نوع 2 نیز در دوره نوجوانی و به ویژه دوران بلوغ وجود دارد که ممکن است در سنین پایین‌تر نیز رخ دهد. در بین میوه ها اینکه چه میوه هایی برای قند بد است برای دیابت کودک اهمیت بالایی دارد. زیرا قند میوه می تواند در بدن کودکان به سرعت جذب شود.

ناگفته نماند که احتمال ابتلای برخی نوزادان به دیابت وجود دارد. با وجود این که دیابت نوزادی بسیار نادر است، اما والدین باید تمام تلاش خود را برای پیشگیری انجام دهند؛ زیرا این بیماری تاثیرات منفی بیشتری روی نوزادان می‌گذارد. این بیماری بیشتر در 6 ماه نخست نوزادی دیده شده و انواع دائم و موقت را شامل می‌شود. نوزاد در این حالت به مراقبت پزشکی تخصصی نیاز خواهد داشت.

به نقل از وبسایت www.medicalnewstoday.com :

دیابت نوع 1 در کودکان که قبلاً دیابت نوجوانان نامیده می شد، زمانی رخ می دهد که پانکراس قادر به تولید انسولین نباشد.

بدون انسولین، قند نمی تواند از خون به سلول ها حرکت کند و سطح قند خون بالا می تواند رخ دهد.

افراد می توانند در هر سنی، از اوایل کودکی تا بزرگسالی، به دیابت نوع 1 مبتلا شوند، اما میانگین سنی در هنگام تشخیص 13 سال است. تخمین زده می شود که 85٪ منبع مورد اعتماد همه تشخیص های نوع 1 در افراد زیر 20 سال اتفاق می افتد.

درمان شامل استفاده مادام‌العمر انسولین و نظارت بر قند خون و همچنین مدیریت رژیم غذایی و ورزش است تا به حفظ سطح قند خون در محدوده هدف کمک کند.

دیابت نوع 2
دیابت نوع 2 در کودکان خردسال کمتر شایع است، اما زمانی رخ می دهد که انسولین به درستی کار نمی کند. بدون انسولین کافی، گلوکز می تواند در جریان خون انباشته شود.

احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 با افزایش سن افزایش می یابد، اما کودکان نیز می توانند به آن مبتلا شوند.

نرخ دیابت نوع 2 همراه با افزایش چاقی کودکان در حال افزایش است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) گزارش می دهد که چاقی در حدود 18.5٪ از کودکان و نوجوانان 2 تا 19 ساله در ایالات متحده در سال های 2015-2016 تحت تاثیر قرار گرفته است.

انواع دیابت در کودک

دیابت کودکان به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و نیازهای درمانی متفاوتی دارند که در ادامه تمامی اطلاعات این دو مورد و تفاوت های آنها را به صورت تخصصی و کامل در اختیار شما عزیزان قرار داده ایم:

دیابت نوع 1 نوزادان

شایع‌ترین نوع دیابت، نوع 1 است که به خاطر نقص در سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد. در این نوع از دیابت به سلول‌های تولیدکننده انسولین در بدن حمله شده و نمی‌توانند مانند سابق به فعالیت‌های خود ادامه دهند. از علائم آن می‌توان تشنگی زیاد، ادرار مکرر، کاهش وزن ناگهانی کودک، افزایش گرسنگی یا خستگی را عنوان کرد. با تزریق منظم انسولین و رعایت رژیم غذایی به همراه فعالیت ورزشی می‌توان از بروز عوارض بدتر پیشگیری کرد.

دیابت کودکان نوع 2

این دیابت رواج کمتری در میان کودکان دارد؛ به شرط این که سبک زندگی مناسبی شامل تغذیه و فعالیت‌های بدنی داشته باشند. در این نوع دیابت نیز بدن در استفاده درست از انسولین ناتوان است. علائم این بیماری تقریبا مانند نوع 1، اما خفیف‌تر است و شاید به تدرج ظاهر شود. با تغییرات در سبک زندگی و استفاده از داروهای خوراکی یا انسولین می‌توان از بروز اتفاقات ناگوار پیشگیری کرد.

اضافه وزن در کودکان باعث شده تا بچه بیشتر در معرض خطر قرار دارند. همچنین داشتن سابقه دیابت نوع 2 در خانواده خطر ابتلا به این بیماری را در فرزندان افزایش می‌دهد. کودکان باید تا حد ممکن از غذاهای ناسالم مانند فست‌فود و نوشیدنی‌های شیرین دوری کنند.

علائم دیابت در کودکان

علائم دیابت کودک می‌تواند به سرعت بروز کرده یا حتی ممکن است به تدریج شاهد آن‌ها باشیم. این علائم با توجه به نوع بیماری شامل 1 و 2 کمی متفاوت هستند، اما علائم مشترک عبارتند از:

• کودک ممکن است به صورت مداوم احساس تشنگی کرده و به نوشیدن مقادیر زیادی آب نیاز داشته باشد.
• کودک شاید به طور ناگهانی وزن کم کند؛ حتی اگر اشتهای خوبی داشته باشد.
• همچنین احتمال افزایش گرسنگی و اشتهای کودک یا نوجوان نیز وجود دارد.
• مشکلات بینایی مانند تاری دید، یکی دیگر از علائم این بیماری را شامل می‌شود.
• برخی عفونت‌های پوستی یا عفونت‌های قارچی ممکن است در این کودکان دیده شود.
• اگر دیدید زخم‌ها و بریدگی‌های پوست کودک به سختی و کند بهبود می‌یابند، می‌تواند علامت دیابت باشد.
• کودک شاید به صورت غیرعادی به ادرار کردن نیاز داشته باشد؛ به خصوص در شب‌ها
• کودک ممکن است به طور مداوم احساس خستگی، بی‌حالی و خواب‌آلودگی کند؛ حتی بعد از خواب کافی.

به طور کلی علائم دیابت نوع 2 نسبت به نوع 1 خفیف‌تر بوده و به تدریج ظاهر می‌شوند. علاوه‌ بر تمام موارد گفته شده، کودک یا نوجوان مبتلا به دیابت نوع 2 ممکن است علائمی مانند تیرگی پوست به خصوص در نواحی چین خورده مانند زیربغل و گردن نیز داشته باشد.

راه های تشخیص دیابت در کودکان

برای تشخیص قطعی دیابت کودکان می‌توان از چندین آزمایش خون استفاده کرد مهم‌ترین آن‌ها را در این بخش آورده‌ایم:

آزمایش قند خون ناشتا برای دیابت نوزادان

کودک در این روش باید حداقل 8 ساعت ناشتا باشد که اغلب به شب تا صبح مربوط است. سطح قند خون نرمال در این حال باید کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. اگر این عدد بیش از 126 باشد، به طور قطعی می‌‎توان گفت که کودک یا نوجوان به این بیماری دچار است. البته بهتر است این آزمایش در 2 نوبت مجزا انجام گیرد.

تشخیص دیابت کودکان با آزمایش گلوکز خوراکی

پس از اتمام یک شب ناشتا که معمولا 8 ساعت است، کودک باید محلولی شامل گلوکز را نوشیده و پزشک سطح قند خون را 2 ساعت بعد از آن اندازه بگیرد. سطح قند خون نرمال در این حال کمتر از 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.

آزمایش هموگلوبین (A1C) برای تشخیص دیابت در کودکان

این آزمایش میانگین سطح قند خون را در 2 الی 3 ماه گذشته اندازه می‌گیرد که سطح نرمال باید از 5.7 درصد کمتر باشد. اگر سطح قند خون از 6.5 درصد بیشتر شود، وجود دیابت قطعی خواهد بود.

تشخیص دیابت بچه ها با آزمایش قند خون تصادفی

سطح قند خون در این روش در هر زمانی از روز قابل اندازه‌گیری بوده و نیازی به ناشتایی هم نیست. دیابت 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بالاتر همراه با علائمی مانند تشنگی، تکرر ادرار و خستگی نشان‌دهنده دیابت است.

درمان قطعی دیابت در کودک و نوزادان

تفاوتی ندارد این بیماری کودکان را درگیر کند یا بزرگسالان؛ در هر صورت، درمان قطعی برای آن وجود ندارد. اما خبر خوب این که انواع دیابت کودکان شامل موارد گفته شده قابل کنترل بوده و فرد مبتلا می‌تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. البته این به شرطی است که سبک زندگی مناسب و سالمی را برای خود انتخاب کرده باشد. کودک در دیابت نوع 1 باید انسولین تزریقی دریافت کند.

اگر خودتان به روش تزریق مسلط نیستید، بد نیست از پرستار یا فردی متخصص کمک بگیرید. استفاده از انسولین خوراکی هرگز پیشنهاد نمی‌شود و در بسیاری از کشورها نیز ممنوع شده است؛ زیرا منجر به از بین رفتن شیره معده در کودک می‌شود. انسولین استنشاقی نیز راه مفید دیگری است که البته باید بعد از تست ریه با غذا مصرف شود.

با این وجود، استفاده از تزریق زیرپوستی انسولین حتی بعد از سال‌ها به عنوان بهترین روش برای کنترل این بیماری شناخته می‌شود. با وجود این که دیدن چنین شرایطی برای کودک دشوار و تلخ است، اما باید از عهده پیشگیری بر بیایید. پیشنهاد می‌شود در قدم اول از متخصص این حوزه کمک گرفته و لیستی از اقدامات ضروری را برای زندگی بهتر فرزند تهیه کنید.

درمان دیابت کودکان و نوزادان با پایین آوردن قند خون

با استفاده از راه‌های مختلفی می‌توان به کنترل دیابت کودک پرداخت و قند خون را پایین آورد. در صورتی که قند خون بچه بعد از اندازه گیری با دستگاه قند خون بالا بود، شما می توانید از طریق روش های موثر زیر جهت کنترل دیابت بچه ها اقدام نمایید.

• استفاده از انسولین برای کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 و برخی کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 ضروری است. انسولین اغلب به صورت تزریقی تجویز می‌شود که البته می‌توان از پمپ انسولین نیز استفاده کرد.
• اجرای رژیم غذایی مناسب، راه دیگری برای پایین آوردن قند خون است. کودک باید از کربوهیدرات‌هایی مانند نان‌های سبوس‌‎دار، حبوبات و سبزیحات استفاده کند. همچنین خودداری از مصرف قندهای ساده و مصرف میان وعده‌های سالم نیز پیشنهاد می‌شود.
• برخی فعالیت‌های بدنی مانند دویدن، شنا و بازی‌های فعال در پیشگیری موثر هستند.
• تمرین تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق باعث مدیریت استرس می‌شود. فراموش نکنید استرس از عوامل تشدیدکننده قند خون در بدن است.
• با استفاده از گلوکومتر یا دستگاه‌های قند باید سطح قند خون کودک را به طور منظم بررسی کرد.
• در صورت نیاز و تحت نظر پزشک می‌توان از داروهای خوراکی برای کنترل قند خون استفاده کرد.
• بد نیست آموزش‌های لازم در مورد دیابت و روش‌های کنترل آن در اختیار والدین و اعضای خانواده قرار بگیرد تا نسبت به پیشگیری این بیماری در کودکان آگاه باشند.

پیشگیری از دیابت در کودکان

پیشگیری از دیابت در کودکان به خصوص دیابت نوع 2 که به سبک زندگی و عوامل محیطی مربوط است، باید با عادات و رفتارهای سالم همراه باشد. در این بخش نگاهی به چند روش رایج جهت پیشگیری از بروز این بیماری به ویژه در کودکان و نوجوانان داریم. اجرای این چند روش اصلا کار دشواری نیست و چالشی برای اعضای خانواده به دنبال ندارد.

• کودک باید به داشتن عادات غذایی سالم ترغیب شود. متاسفانه بسیاری از والدین از روش‌های پیشگیری بی‌خبر بوده و هیچ توجهی به تغذیه فرزندان خود ندارند. نتیجه آن نیز عوارضی مانند بیماری دیابت است. با کاهش مصرف قند و کربوهیدارت‌های تصفیه شده به همراه کنترل وزن مناسب می‌توان از این بیماری در امان بود.
• کودکان باید زمان نشستن خود را کم کنند. معمولا نشستن پای تلویزیون یا انجام بازی‌های کامپیوتری، وزن آن‌ها را بیشتر کرده و در نتیجه خطر ابتلا به بیماری نوع 2 وجود دارد.
• داشتن فعالیت بدنی و تحرک کافی به همراه ورزش منظم را از یاد نبرید. اگر کودک شما دائم در حال بازی با گوشی یا کامپیوتر است، تغییرات را در زندگی او ایجاد کنید.
• اگر کودک دچار کاهش وزن شده است، با تغذیه و پرورش عادات غذایی اصولی می‌توانید برای افزایش وزن سالم او اقدام نمایید.

جلوگیری از دیابت کودکان با رژیم غذایی مناسب

رژیم غذایی مناسب برای دیابت کودک باید حاوی کربوهیدرات، پروتئین و چربی به اندازه کافی باشد زیرا تاثیر زیادی روی کنترل سطح قند خون خواهند داشت. این رژیم باید تمام نیازهای رشد و توسعه کودک را برآورده سازد.

• نان‌های سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دو سر و حبوبات غنی از کربوهیدارت و فیبر هستند. بد نیست از سبزیجات غیرنشاسته‌ای مانند بروکلی، اسفناج و هویج نیز استفاده کنید.
• گوشت‌های کم چرب، ماهی، تخم مرغ، پنیر کم چرب ماست یونانی از منابع پروتئینی هستند. حبوباتی مانند نخود و عدس نیز پروتئین بدن کودکان را فراهم می‌کنند.
• چربی‌های غیراشباع موجود در روغن زیتون، روغن کانولا، آووکادو و مغزهای بادام و گردو از جمله چربی‌های سالم هستند. مصرف ماهی‌های چرب حاوی امگا 3 مانند سالمون و تن برای بدن فایده دارند.
• به یاد داشته باشید وعده‌های غذایی کوچک و مکرر موجب کنترل بهتر سطح قند خون می‌شود.
• مصرف آب و نوشیدنی‌های بدون قند نیز نباید برای حفظ هیدراتاسیون بدن فراموش شوند.

کودکان مبتلا به دیابت به طور کلی می‌توانند 6 وعده غذایی در روز مصرف کنند که 3 تا از آن‌ها اصلی و 3 تای دیگر فرعی هستند. این وعده‌ها شامل صبحانه، میان‌وعده صبح، نهار، میان‌وعده عصر، شام و میان‌وعده شب است.

عوارض دیابت در کودکان چیست؟

پایین نگه داشتن سطح قند خون در کودکان می‌تواند از عوارض بسیاری جلوگیری کند. مهم‌ترین عوارض ناشی دیابت در کودکان عبارتند از:

• دیابت خطر ابتلای کودک به بیماری‌هایی مانند تنگی عروق خونی، فشار خون بالا، بیماری و ناراحتی قلبی و حتی سکته را افزایش می‌دهد.
• قند اضافی در طولانی‌مدت به دیواره رگ‌های خونی مغذی اعصاب کودک آسیب می‌رساند که علائم آن با سوزش، درد و بی‌حسی همراه است.
• دیابت می‌تواند تراکم مواد معدنی استخوان را کم کرده و خطر پوکی استخوان را در دوران بزرگسالی افزایش دهد.
• این بیماری می‌تواند رگ‌های خونی تصفیه‌کننده در کلیه‌های کودکان را دچار اختلال کند.
• در نهایت باید گفت دیابت ممکن است به رگ‌های خونی شبکیه چشم و بینایی کودک آسیب برساند.
• از عوارض روانی این بیماری نیز نباید به سادگی گذشت که استرس و اضطراب از جمله آن هستند. نگرانی‌های مربوط به این بیماری و ترس از عوارض، گاهی اوقات وضعیت روحی کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین ممکن است کودک در محیط مدرسه یا میان همسالان خود با چالش‌هایی مواجه شود.
• آسیب به کلیه‌ها می‌تواند منجر به نارسایی و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه شود و متاسفانه این مورد حتی در کودکان نیز مشاهده می‌شود که به نفروپاتی دیابتی معروف است.

همان‌‎طور که گفته شد، میزان شیوع دیابت کودکان بنا به دلایل مختلفی مانند عدم تحرک کافی و مصرف غذاهای ناسالم نسبت به گذشته افزایش یافته است. متاسفانه علی‌رغم پیشرفت‌های علم پزشکی، هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و باید به پیشگیری و کنترل آن پرداخت. در این مطلب از سلامت اول بررسی کردیم که دیابت دو نوع اصلی نوع 1 و نوع 2 را شامل می‌‌شود و ژنتیک نیز یکی از عوامل موثر در بروز آن است. دیابت در نوزادی نیز در 6 ماه نخست زندگی انسان رخ می‌دهد که نسبت به موارد دیگر نادرتر است. همچنین در ماه هایی خاص از سال مانند ماه رمضان باید به رژیم غذایی توجه ویژه ای شود چون دیابت در ماه رمضان بسیار شایع است.

سوالات متداول

علت بروز دیابت در کودکان چیست؟

با کاهش میزان انسولین خون، مقدار گلوکز خون بچه های افزایش بافته که همین امر سبب ابتلا به انواع دیابت در کودکان و نوزادان می شود.

انواع دیابت در نوزادان چیست؟

دیابت در نوزادان و کودکان به دو دسته دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 تقسیم می شوند.

آیا دیابت در کودکان خطرناک است؟

تحقیقات نشان می‌دهد خطر ابتلا به بیماری‌های مختلفی در کودکان دیابتی وجود دارد. این بیماری به مرور زمان به قلب، عروق خونی، کلیه‌ها، چشم‌ها و عصب‌ها آسیب می‌رساند.

آیا دیابت کودک ارثی است؟

دیابت از نوع 1 به عنوان یک بیماری ارثی شناخته شده که از راه ژنتیک والدین به فرزند انتقال می‌یابد.

علائم دیابت در کودکان زیر 3 سال چیست؟

علائم دیابت در کودکان زیر 3 سال شامل تشنگی زیاد، ادرار مکرر، کاهش وزن غیرقابل توضیح و خستگی است.