تنبلی چشم در کودکان Lazy eye in children که به آمبلیوپیا معروف است، معمولاً در دوران کودکی آغاز شده و ممکن است به دلایل مختلفی مانند انحراف چشم (استرابیسم)، خطاهای انکساری (مثل دوربینی یا نزدیک‌بینی) یا مشکلات ساختاری در چشم ایجاد شود. والدین و پرستار کودک باید به علائم و نشانه‌های این اختلال آگاه باشند تا بتوانند به موقع به پزشک مراجعه کنند.
آگاهی از روش‌های پیشگیری و درمان این مشکل بسیار مهم است، زیرا درمان زودهنگام می‌تواند به بهبود چشمگیر بینایی کودک کمک کرده و از مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کند. در این راستا، شناخت علائم اولیه، انجام معاینات دوره‌ای بینایی و پیروی از توصیه‌های درمانی پزشک از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک و حفظ سلامت بینایی او کمک کند.
بیماری تنبلی چشم در کودکان چیست؟
تنبلی چشم در کودکان به معنای کاهش توانایی بینایی در یک یا هر دو چشم است که معمولاً به دلیل عدم توسعه صحیح عملکرد بینایی در دوران کودکی به وجود می‌آید. آمبلیوپی زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از چشم‌ها یا هر دو چشم نتوانند به طور صحیح و همزمان با یکدیگر عمل کنند و به تدریج مغز توانایی پردازش تصاویر واضح را از دست می‌دهد. دلایل مختلفی می‌تواند موجب تنبلی چشم بچه شود، از جمله انحراف چشم (استرابیسم)، اختلاف شدید در قدرت بینایی دو چشم (آنیسو متروپی) یا وجود مشکلاتی مانند آب مروارید در دوران نوزادی.
اگر این مشکلات به موقع تشخیص داده نشوند و درمان نشوند، می‌توانند منجر به کاهش دائمی بینایی شوند. درمان آمبلیوپی معمولاً شامل استفاده از چشم‌پوش و اصلاح مشکلات بینایی با عینک یا لنز و گاهی اوقات درمان‌های جراحی است. هدف اصلی درمان این است که بینایی در چشم ضعیفتر بهبود یابد و هر دو چشم بتوانند به طور هماهنگ با یکدیگر عمل کنند.
به نقل از وبسایت mayoclinic :
تنبلی چشم (آمبلیوپی) کاهش بینایی در یک چشم است که به دلیل رشد غیر طبیعی بینایی در اوایل زندگی ایجاد می شود. چشم ضعیفتر – یا تنبل – اغلب به سمت داخل یا بیرون سرگردان است.
آمبلیوپی معمولاً از بدو تولد تا 7 سالگی ایجاد می شود. علت اصلی کاهش بینایی در بین کودکان است. به ندرت تنبلی چشم هر دو چشم را درگیر می کند.
تشخیص و درمان به موقع می تواند به جلوگیری از مشکلات طولانی مدت بینایی کودک شما کمک کند. چشمی که بینایی ضعیف تری دارد معمولاً با عینک یا لنزهای تماسی یا پچ درمانی قابل اصلاح است.
علت تنبلی چشم در کودکان چیست؟
تنبلی چشم کودک یا “آمپلیوپی” یکی از مشکلات بینایی شایع در کودکان است که به طور معمول در دوران کودکی توسعه می‌یابد و اگر درمان نشود می‌تواند منجر به مشکلات بینایی دائمی شود. این وضعیت به علت اختلال در توسعه صحیح بینایی در یکی از چشم‌ها یا هر دو چشم به وجود می‌آید. دلایل اصلی تنبلی چشم عبارتند از:
- اختلالات انکساری
این اختلالات شامل عیوب انکساری مثل نزدیک‌بینی (میوپیا)، دوربینی (هایپروپیا) و آستیگماتیسم می‌شوند. در صورتی که این مشکلات در یکی از چشم‌ها به خوبی تصحیح نشوند، ممکن است آن چشم به دلیل عدم استفاده مناسب، تنبل شود. - استرابیسم (چشم‌زخم)
این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که چشم‌ها به طور نادرست به سمت‌های مختلف نگاه کنند، یعنی یکی از چشم‌ها ممکن است به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین منحرف شود. این عدم هماهنگی می‌تواند منجر به اختلال در پردازش تصاویر از چشم‌های مختلف شود و در نتیجه، یکی از چشم‌ها به تدریج دچار تنبلی میشود. - انسداد مسیر بینایی
اگر در مسیر بینایی (مانند پلک زدن) مانعی وجود داشته باشد، مانند آب مروارید (کاتاراکت) که در نوزادان و کودکان بسیار نادر است، می‌تواند مانع از رسیدن نور به شبکیه و در نتیجه موجب اختلال در توسعه بینایی طبیعی شود. - مشکلات ساختاری چشم
مشکلاتی مانند ناهنجاری‌های اناتومیک در چشم نیز می‌توانند موجب تنبلی چشم در کودکان شوند. به عنوان مثال، اختلالات در ساختار قرنیه یا لنز می‌تواند باعث عدم تمرکز مناسب نور روی شبکیه شود. - کمبود تحریک بینایی
اگر کودک از نظر بصری به اندازه کافی تحریک نشود، مثلاً اگر تنها از یک چشم استفاده کند یا به دلایلی نتواند از هر دو چشم به درستی استفاده کند، این ممکن است باعث شود که بینایی چشم دیگر به درستی توسعه نیابد و دچار تنبلی شود. - قرار گرفتن در معرض نور زیاد یا امواج
قرار گرفتن در معرض نور زیاد به مدت طولانی یا امواج چون مضرات امواج وای فای برای کودکان، می‌تواند به عصب‌های چشم آسیب بزند.
تشخیص و درمان زودهنگام تنبلی چشم اهمیت زیادی دارد. درمان معمولاً شامل تصحیح مشکلات انکساری با عینک یا لنزهای تماسی، استفاده از پوشش یا چشم‌بند برای تحریک چشم ضعیفتر و در برخی موارد جراحی برای اصلاح مشکلات ساختاری یا استرابیسم است. درمان هرچه زودتر آغاز شود، شانس موفقیت بالاتر است.
علائم تنبلی چشم در کودکان
علائم تنبلی چشم در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی چشم
کودک ممکن است بعد از مطالعه یا تماشای تلویزیون دچار خستگی چشم شود. همچنین با دیدن زیاد به صفحه گوشی، خشکی چشم در سالمندان ایجاد میشود. - تفاوت در حرکت چشم‌ها
چشم‌ها ممکن است در هماهنگی با یکدیگر مشکل داشته باشند. - مشکلات در تمرکز
کودک ممکن است در تمرکز بر روی اشیاء نزدیک یا دورو دچار مشکل باشد. - تنبلی در یکی از چشم‌ها
یکی از چشم‌ها ممکن است ضعیفتر به نظر برسد. - اشکال در دید دور یا نزدیک
کودک ممکن است شکایت از دید ضعیف برای اشیای نزدیک و دور داشته باشد. - درخواست مکرر برای نزدیک کردن اشیاء
کودک ممکن است اشیاء را بسیار نزدیک به چشمانش نگه دارد.
اگر چنین علائمی را در کودک مشاهده کردید، مشاوره با چشم‌پزشک می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین شما می توانید از خدمات پرستاری مجموعه سلامت اول برای مراقبت از کودکان نابینا نیز استفاده کنید.
تست تنبلی چشم بچه ها در خانه
تشخیص و درمان زودهنگام تنبلی چشم وضعیت بسیار مهم است. در اینجا چند روش برای تست تنبلی چشم در خانه آورده شده است، هرچند توصیه میشود در صورت شک به تنبلی چشم، به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
تست تنبلی چشم کودک با پوشاندن چشم‌ها
کودک را در فاصله مناسب از یک شیء با نویز (مثل کتاب یا علامت) قرار دهید سپس چشم راست او را بپوشانید و از او بخواهید که بگوید چه می‌بیند یا از او بخواهید شیء را دنبال کند. بعد از آن همین کار را با چشم چپ تکرار کنید. اگر کودک در پوشاندن یک چشم مشکل داشته باشد یا نتواند به درستی اشیاء را ببیند، ممکن است به تنبلی چشم دچار باشد.
تست دید دور و نزدیک تنبلی چشم کودکان
از کودک بخواهید که در فاصله مشخصی (مثل 6 متر) از یک علامت یا حروف بزرگ قرار گیرد و یکی از چشم‌ها را بپوشانید و از کودک بخواهید حروف یا علامت‌ها را بگوید. همین کار را با چشم دیگر تکرار کنید. تفاوت قابل توجه در توانایی دیدن با هر یک از چشم‌ها ممکن است نشان‌دهنده تنبلی چشم کودک باشد.
تست پیگیری حرکتی برای تنبلی چشم کودک
یک شیء متحرک (مثل قلم یا مداد) را در مقابل چشم کودک حرکت دهید سپس ببینید که آیا کودک می‌تواند شیء را با هر دو چشم دنبال کند و از کودک بخواهید به راحتی و بدون مشکل شیء را دنبال کند. اگر کودک در دنبال کردن شیء با یکی از چشم‌ها مشکل دارد، ممکن است به تنبلی چشم دچار باشد.
توجه داشته باشید این تست‌ها می‌توانند فقط نشان‌دهنده مشکلات بینایی اولیه باشند و به هیچ عنوان جایگزین معاینه حرفه‌ای توسط چشم‌پزشک نیستند و تنبلی چشم بچه ها به راحتی با درمان‌های مناسب قابل درمان است، بنابراین در صورت مشاهده هر گونه علامت، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. در صورت شک به تنبلی چشم نوزاد، تنها پزشک متخصص می‌تواند تشخیص دقیق و درمان مناسب را انجام دهد.
درمان تنبلی چشم کودک
تنبلی چشم یا آمبلیوپیا بچه ها، حالتی است که در آن یک یا هر دو چشم به درستی نمی‌بینند، حتی با استفاده از عینک یا لنزهای اصلاحی. درمان این حالت نیازمند اقدام به موقع و برنامه‌ریزی شده است. روش‌های درمان تنبلی چشم در کودکان شامل موارد زیر است:
- استفاده از عینک یا لنزهای اصلاحی: این روش به تصحیح خطاهای انکساری (مانند نزدیک‌بینی یا دوربینی) که ممکن است باعث تنبلی چشم شده باشد، کمک می‌کند.
- پوشاندن چشم سالم: در این روش، برای تحریک استفاده از چشم ضعیفتر، چشم سالم با چسب پوشانده میشود. این کار کمک می‌کند تا مغز به دیدن از طریق چشم ضعیفتر عادت کند.
- تمرینات چشم: برنامه‌های تمرینی خاصی وجود دارند که می‌توانند به تقویت بینایی چشم ضعیف کمک کنند. این تمرینات معمولاً تحت نظر یک متخصص چشم پزشکی انجام می‌شوند.
- درمان‌های دارویی: در برخی موارد، قطره‌های مخصوصی که برای کاهش بینایی چشم سالم استفاده می‌شوند، تجویز میشود تا چشم ضعیفتر مجبور به کار بیشتری شود.
- جراحی: در موارد خاصی که تنبلی چشم به دلیل مشکلات ساختاری مانند انحراف چشم یا مشکلات دیگر است، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
جراحی های تنبلی چشم کودکان
درمان تنبلی چشم در کودکان به‌ویژه در مراحل اولیه اهمیت دارد و می‌تواند شامل روش‌های مختلفی از جمله جراحی باشد. در اینجا توضیحات مفصل‌تری درباره جراحی‌های مرتبط با تنبلی چشم آورده شده است:
جراحی استرابیسیم (Strabismus Surgery)
استرابیسیم یا لوچی، وضعیتی است که در آن چشم‌ها به درستی هماهنگ نیستند. این وضعیت می‌تواند باعث تنبلی چشم شود. جراحی استرابیسیم برای تنظیم عضلات چشم انجام میشود تا چشم‌ها به حالت صحیح خود برگردند و بینایی بهتر شود. هدف از این جراحی، بهبود ظاهر و هماهنگی چشم‌ها است که می‌تواند به درمان تنبلی چشم کمک کند.
درمان تنبلی چشم کودکان با جراحی کاتاراکت (Cataract Surgery)
در بعضی از موارد، کاتاراکت (آب مروارید) در کودکان می‌تواند باعث تنبلی چشم شود. اگر کاتاراکت باعث کاهش بینایی شود و با سایر درمان‌ها قابل بهبود نباشد، جراحی برای برداشتن کاتاراکت و جایگزینی آن با لنز مصنوعی انجام میشود. این جراحی به بهبود بینایی و کاهش تنبلی چشم کمک می‌کند.
عوارض تنبلی چشم
درمان نشدن تنبلی چشم عوارض بسیاری را به دنبال خواهد داشت. بعد از سن پنج سالگی هرچه روند درمان تنبلی چشم به تعویق بیوفتد احتمال درمان قطعی بینایی کامل چشم سخت‌تر میشود و در بینایی تاثیر خواهد گذاشت. تنبلی چشم می‌تواند بینایی سه یعدی فرد را به خطر بیاندازند. به طورکلی عوارض تنبلی چشم شامل موارد زیر است:
- آب مروارید: این عارضه باعث تاری دید میشود. درسته که بیماری رایح در میانسالان است اما اگر از تنبلی چشم باشد در نوزادان و کودکان نیز امکان بروز آب مروارید است.
- عیوب انکساری چشم: این خطاها شامل آستیگماتیسم، نزدیک‌بینی و دوربینی میشود که با تشخیص درست و زود با لنز، عینک قابل درمان است.
راه های پیشگیری از تنبلی چشم کودک
درمان تنبلی چشم کودک و پیشگیری از تنبلی چشم بسیار مهم است و می‌توان با رعایت چندین نکته و اقدام، از آن جلوگیری کرد.
1. جلوگیری از تنبلی چشم کودکان با معاینه منظم چشم
معاینات منظم چشم برای کودکان از سنین اولیه زندگی بسیار مهم است. توصیه میشود که کودکان از سن ۶ ماهگی به بعد تحت معاینه چشم قرار گیرند و سپس در فواصل منظم معاینه شوند. معاینه‌های منظم می‌توانند مشکلات چشمی را در مراحل ابتدایی شناسایی کنند که به درمان سریع‌تر و مؤثرتر مشکلات منجر میشود.
2. آگاهی از علائم برای پیشگیری از تنبلی چشم بچه ها
والدین باید به علائم احتمالی تنبلی چشم مانند انحراف چشم، ناتوانی در تمرکز و مشکلات در دید نزدیک یا دور توجه داشته باشند. اگر چشم‌ها به طور هماهنگ حرکت نکنند یا یکی از چشم‌ها به طرفین منحرف شود، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
3. جلوگیری از تنبلی چشم کودکان با درمان فوری
اگر کودک نیاز به عینک دارد، استفاده منظم از آن ضروری است. عینک‌ها می‌توانند به تصحیح مشکلات بینایی و بهبود عملکرد چشم کمک کنند. در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند که چشم سالم بسته شود تا کودک مجبور شود از چشم تنبل استفاده کند و باعث تقویت آن شود. همچنین در موارد خاص، درمان‌های پزشکی یا حتی جراحی ممکن است لازم باشد، به ویژه در صورتی که انحراف چشم یا مشکلات ساختاری وجود داشته باشد.
4. ایجاد عادات صحیح و مناسب
مدت زمان استفاده از دستگاه‌های دیجیتال را محدود کرده و فاصله مناسب را رعایت کنید. همچنین اطمینان حاصل کنید که کودک در محیط‌های با نور مناسب مطالعه کند.
5. آموزش و آگاهی برای پیشگیری از تنبلی چشم فرزندان
آگاه کردن والدین از علائم و نیاز به معاینات منظم می‌تواند کمک زیادی به پیشگیری از تنبلی چشم کودک کند. معلمان نیز باید از علائم تنبلی چشم آگاه باشند تا در صورت مشاهده مشکلات، والدین را مطلع کنند.
6. توجه به مشکلات ژنتیکی تنبلی چشم بچه
اگر در خانواده سابقه مشکلات بینایی و علائم عفونت چشم نوزادان وجود دارد، لازم است که معاینات بیشتری انجام شود تا احتمال بروز مشکلات چشمی کاهش یابد. با رعایت این نکات و انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌توان به طور قابل توجهی خطر تنبلی چشم را کاهش داد و از بروز مشکلات بینایی در آینده جلوگیری کرد.
اقدامات لازم قبل از جراحی تنبلی چشم کودکان
پیش از انجام هرگونه جراحی، باید ارزیابی دقیقی از وضعیت چشم‌ها انجام شود. این شامل معاینات جامع بینایی، اندازه‌گیری زاویه استرابیسیم و بررسی وضعیت عمومی چشم‌ها است. همچنین قبل از تصمیم‌گیری برای جراحی، درمان‌های غیرجراحی مانند استفاده از عینک، پچ‌گذاری (پوشاندن چشم قوی‌تر برای تقویت چشم ضعیفتر) و تمرینات بینایی معمولاً امتحان میشود. این درمان‌ها می‌توانند در بسیاری از موارد مؤثر باشند.
اقدامات لازم بعد از جراحی تنبلی چشم کودکان
پس از جراحی، بیمار باید تحت مراقبت‌های ویژه‌ای قرار گیرد. این شامل استفاده از داروهای تجویزی، پیگیری منظم وضعیت چشم‌ها و احتمالاً ادامه درمان‌های غیرجراحی مانند پچ‌گذاری است. پیگیری منظم با متخصص چشم‌پزشکی برای ارزیابی عملکرد و پیشرفت درمان ضروری است. این پیگیری‌ها می‌تواند به شناسایی مشکلات احتمالی و درمان تنبلی چشم کودک و اجرای اقدامات لازم در زمان مناسب کمک کند.
جمع بندی
تنبلی چشم در کودکان، یا آمبلیوپی، وضعیتی است که در آن یکی از چشم‌ها به درستی عمل نمی‌کند و بینایی آن کمتر از حد نرمال است. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی مانند انحراف چشم، تاری دید یا مشکلات دیگر ایجاد شود و در صورت عدم درمان، می‌تواند به مشکلات بینایی دائمی منجر شود.
والدین و پرستاران باید با دقت به علائم این وضعیت توجه کنند و به محض مشاهده نشانه‌هایی مانند عدم تطابق چشم‌ها یا مشکل در دید، به پزشک متخصص مراجعه کنند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به بهبود بینایی کودک کمک کرده و از عوارض بلندمدت جلوگیری کند. با همکاری و توجه به توصیه‌های پزشکی، می‌توان گام‌های موثری در جهت حفظ سلامت بینایی کودک برداشت.
سوالات متداول
بیماری تنبلی چشم در کودکان چیست؟
بیماری تنبلی چشم که به آن “آمبلیوپی” نیز گفته میشود، یکی از مشکلات بینایی شایع در دوران کودکی است.
چرا مهم است که درمان تنبلی چشم در سنین پایین آغاز شود؟
زیرا هرچه درمان زودتر شروع شود، احتمال بهبود بینایی بیشتر است. توصیه میشود برای مشاوره و برنامه‌ریزی دقیق‌تر با یک چشم پزشک یا متخصص بینایی تماس بگیرید.
به‌طور کلی، جراحی برای درمان تنبلی چشم در کودکان معمولاً به چه عنوان است؟
به عنوان بخشی از یک رویکرد جامع درمانی است و باید به‌طور دقیق توسط یک متخصص چشم‌پزشک کودک برنامه‌ریزی و نظارت شود.
ایا تنبلی چشم در کودکان درمان قطعی دارد؟
بله، اگر به موقع این بیماری تشخیص داده شود به سرعت می‌توان بینایی را بهبود بخشید.
