درمان بیش فعالی با نوروفیدبک

بیش فعالی یکی از رایج‌ترین اختلالات عصبی در کودکان به‌شمار می‌رود که تاثیر زیادی بر رفتار و زندگی روزمره آن‌ها دارد. روش‌های معمول درمان بیش فعالی کودکان شامل تغییر در سبک زندگی، مصرف داروها و روان درمانی است که با توجه به شرایط و سطح مشکل تجویز می‌شوند. در این میان، درمان بیش فعالی با نوروفیدبک از روش‌های درمانی غیرتهاجمی محسوب می‌شود که در اکثر مواقع نتایج مطلوبی در درمان کودکان بیش فعال دارد. تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی با عوارضی بسیار کمی همراه است که این فاکتور از مهم‌ترین مزیت‌های این روش شناخته می‌شود. این مطلب برای کسانی که می‌خواهند به‌خوبی با درمان بیش فعالی کودکان با نوروفیدبک آشنا شوند و یا وظیفه پرستاری بیمار این گونه را دارند، راهنمای مناسبی خواهد بود.

نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک نوعی آموزش مستقیم مغز است که این ناحیه مهم از بدن را برای رسیدن به عملکرد بهتر، آموزش می‌دهد. در روش درمانی نوروفیدبک که با اصطلاح بیوفیدبک تراپی نیز شناخته می‌شود، عملکرد مغز به‌صورت مداوم بررسی و اطلاعاتی از آن دریافت می‌شود. با استفاده از این اطلاعات، در زمان تغییر رفتار مطلوب مغز به آن پاداش‌هایی داده می‌شود تا به یک الگوی مناسب‌تر رفتاری دست پیدا کند. از این روش می‌توان برای تمام مشکلات و جوانب مغز که امکان اندازه‌گیری آن وجود دارد، استفاده کرد.

نوروفیدبک یا neurofeedback نوعی درمان غیر تهاجمی برای درمان اختلالات امواج مغزی است که در درمان کودک‌مان مبتلا به بیش فعالی نیز کاربرد دارد. نوروفیدبک و بیش فعالی رابطه مستقیمی باهم دارند. اختلال بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD) نوعی اختلال رشد عصبی در دوران کودکی است. طبق منبع معتبر مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، حدود 11 درصد از کودکان در ایالات متحده با ADHD تشخیص داده شده‌اند. تشخیص ADHD ممکن است دشوار باشد. این یک اختلال پیچیده است که می تواند بسیاری از جنبه های زندگی روزمره و رفتار کودک شما را تحت تأثیر قرار دهد.

درمان‌های رایج برای کودکان مبتلا به ADHD شامل دارو، روان درمانی و تغییر سبک زندگی است، اما این موارد برای همه مفید نیست. برخی از رویکردها به ویژه داروها می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. در یک فرد مبتلا به ADHD مغز ممکن است الگوهای مشخصی از رفتار، به ویژه در لوب پیشانی را نشان دهد. این حوزه با شخصیت، رفتار و یادگیری ارتباط دارد. عملکرد مغز و رفتار فرد با هم مرتبط هستند. هدف نوروفیدبک تغییر رفتار فرد با تغییر مغز است. مغز سیگنال های الکتریکی قابل اندازه گیری یا امواج تولید می‌کند. یک متخصص نوروفیدبک این امواج را اندازه‌گیری می‌کند، معمولاً با دستگاهی به نام الکتروانسفالوگراف (EEG) این کار را انجام می‌دهد.

به نقل از سایت ncbi:

نوروفیدبک مفهوم جدیدی نیست. چندین دهه است که موضوع مطالعه محققان بوده است. نوروفیدبک روشی است که به آزمودنی ها کمک می کند تا امواج مغزی خود را آگاهانه کنترل کنند. در واقع، الکتروانسفالوگرافی (EEG) در طول درمان نوروفیدبک ثبت می شود. سپس اجزای مختلف آن با استفاده از حلقه بازخورد آنلاین به صورت صوتی، تصویری یا ترکیبی از آنها استخراج و به آزمودنی ها داده می شود. بر این اساس، اجزای الکتروفیزیولوژیک به طور جداگانه نشان داده شده است. به عنوان یک مثال، قدرت یک سیگنال در یک باند فرکانس را می توان با یک نمودار میله ای متفاوت نشان داد. در طی این روش، آزمودنی از تغییراتی که در طول تمرین رخ می دهد آگاه می شود و می تواند پیشرفت خود را برای دستیابی به عملکرد مطلوب ارزیابی کند. به عنوان مثال، سوژه سعی می کند الگوهای مغز را بر اساس تغییراتی که در صدا یا فیلم رخ می دهد، بهبود بخشد. پروتکل‌های درمان نوروفیدبک عمدتاً بر درمان آلفا، بتا، دلتا، تتا و گاما یا ترکیبی از آنها مانند نسبت آلفا/تتا، نسبت بتا/تتا و غیره تمرکز دارند.

کاربرد استفاده از نوروفیدبک تراپی

آلفا، بتا، گاما ، دلتا و تتا هر کدام فرکانس متفاوتی دارند که EEG می‌تواند آن را اندازه‌گیری کند. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به ADHD امواج تتا بیشتر و امواج بتا کمتری نسبت به افراد بدون این اختلال دارند. از نظر تئوری، نوروفیدبک اصلاح این تفاوت را هدف قرار می‌دهد.

درمان نوروفیدبک غیر تهاجمی است و شامل دارو نمی‌شود. برخی از پزشکان معتقدند که می‌تواند به مدیریت علائم ADHD کمک کند. نام های دیگر این درمان بیوفیدبک و نوروتراپی است. کودک شما ممکن است با اتخاذ تغییرات ساده رفتاری که زندگی او را آسان تر می کند، یاد بگیرد که با ADHD کنار بیاید. تغییر در محیط روزانه آنها می‌تواند به کاهش سطح تحریک آنها و کاهش علائم مربوط به ADHD کمک کند.

در برخی موارد، کودک شما ممکن است به درمان قوی‌تر و هدفمندتری نیاز داشته باشد. پزشک آنها ممکن است داروهای محرک تجویز کند. به عنوان مثال ، آنها ممکن است دکستروآمفتامین (Adderall)، متیل فنیدیت (ریتالین) یا سایر داروها را برای درمان علائم کودک شما تجویز کنند. این داروها در واقع به کودکان کمک می‌کنند تا بتوانند ذهن خود را متمرکز کنند.

همان‌طور که اشاره شد، نوروفیدبک برای درمان مشکلات مربوط به بی‌ثباتی مغز کاربرد دارد. از جمله اختلالاتی دیگری که با این روش قابل درمان است، عبارت است از:

• طیف‌های مختلف اضطراب
• طیف‌های مختلف افسردگی
• مشکلات مربوط به توجه و تمرکز
• اختلالات و مسائل‌های رفتاری در کودکان
• اختلالات خواب
• تشنج
• بیش فعالی
• فلج مغزی
• سردرد
• میگرن
• طیف‌های مختلف اوتیسم
• سندروم پیش از قاعدگی
• اختلالات یادگیری

بیماری بیش فعالی یا ADHD

زمانی که ترشح هورمونی به‌نام دفامین یا آدرنالین در قسمت جلویی مغز، از حد طبیعی کمتر باشد، فرد با اختلال بیش فعالی مواجه خواهد بود. علائم بیش فعالی در کودکان در سطوح مختلفی بروز پیدا می‌کند؛ اما علائم شدید آن ممکن است به‌طرز قابل توجهی کیفیت زندگی و ارتباطات اجتماعی او را به‌خطر بیندازد.

به‌طور کلی می‌توان اختلال بیش فعالی را نوعی عدم تکامل سیستم عصبی معرفی کرد که در برخی موارد تا سنین بزرگسالی با فرد مبتلا به آن، همراه است. برخی از علائم و نشانه‌های ADHD در کودکان به شرح زیر است:

• انرژی و تحرک بسیار بالا
• عدم احساس خستگی
• بی‌قراری مداوم
• عدم توجه
• ایجاد سروصدای زیاد
• ضعف در گوش دادن به دیگران
• توانایی پایین در برقراری ارتباط با اطرافیان
• اختلال در خواب
• لجبازی

درمان بیش فعالی با روش نوروفیدبک

درمان بیش فعالی با نوروفیدبک یکی از بهترین روش‌های درمانی شناخته شده برای این نوع اختلال مغزی است که فرد مبتلا را از عوارض ناشی از مصرف داروها در امان نگه می‌دارد. درمان نوروفیدبک با تغییر در الگوهای مغز ازطریق آموزش آرام و مداوم، به‌تدریج رفتار فرد مبتلا به بیش فعالی را نیز تغییر می‌دهد. از آنجایی که سیگنال‌های الکتریکی و امواج تولید شده توسط مغز، قابل اندازه‌گیری هستند، در این روش درمانی از ابزاری به‌نام EEG برای اندازه‌گیری این امواج برای درمان بیش فعالی استفاده می‌شود.

درمان نوروفیدبک غیر تهاجمی است و شامل دارو نمی‌شود. نوروفیدبک ممکن است به کودک شما کمک کند تا یاد بگیرد چگونه فعالیت مغز خود را تنظیم کند، این به او کمک می‌کند تمرکز بیشتری در مدرسه یا محل کار داشته باشد. در بیشتر افراد، تمرکز روی یک کار به سرعت بخشیدن به فعالیت مغز کمک می‌کند. این باعث کارآیی بیشتر مغز می‌شود. عکس این مسئله در مورد کودکان مبتلا به ADHD وجود دارد. اگر کودک شما به این شرایط مبتلا است، عملکرد تمرکز می‌تواند او را در برابر حواس پرتی آسیب پذیر کرده و از کارایی کمتری برخوردار شود. آموزش نوروفیدبک ممکن است به کودک شما کمک کند یاد بگیرد مغز خود را در صورت لزوم بیشتر مورد توجه قرار دهد.

در طول جلسه نوروفیدبک، پزشک یا درمانگر کودک شما سنسورهایی را به سر او وصل می کند. آنها این سنسورها را به یک مانیتور متصل می کنند و به کودک شما اجازه می دهند الگوهای موج مغزی خود را ببیند. سپس پزشک یا درمانگر آن‌ها به شما دستور می دهند که روی بعضی از کارها تمرکز کند.

نحوه کار نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی

پیش از بهره‌مندی از مزایای نوروفیدبک برای کودکان بیش فعال، بهتر است با طرز کار این روش درمانی آشنا شوید. در درمان بیش فعالی کودکان با نوروفیدبک این مراحل پیش‌روی فرد مبتلا قرار دارد:

• ابتدا پزشک سوالاتی درباره نحوه زندگی، علائم و سوابق پزشکی بیمار می‌پرسد. این سوالات در ابتدای هر جلسه درمان مطرح می‌شود تا روند کاهش یا پیشرفت علائم بیش فعالی بررسی و کنترل شود.
• در جلسه درمان، الکترودهایی متصل به دستگاه EEG، روی سر فرد قرار می‌گیرد تا بتوان فعالیت‌ها و عملکرد مغز را اندازه‌گیری کرد. نگران نباشید؛ چراکه هیچ گونه درد، ناراحتی یا وارد شدن جریان الکتریکی به بدن را احساس نخواهید کرد.
• در حین جلسه درمان، تصویر زنده از امواج مغزی برروی یک نمایشگر مشاهد می‌شود تا به این شکل، پزشک به تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌های مغزی بپردازد.
• در این میان، مغز فرد به یکسری محرک‌ها واکنش نشان می‌دهد که این فیدبک‎ها بررسی اختلال، تغییرات و فعالیت‌های مغزی را امکان‌پذیر می‌کند.
• این روند در هر جلسه از درمان انجام می‌شود و اطلاعات دریافت شده از مغز با جلسات بعدی متفاوت خواهد بود.
• این روش با تغییر تدریجی امواج مغز به کاهش علائم بیش فعالی منجر می‌شود.

میزان تأثیر نوفیدبک در درمان بیش فعالی ILF

در بررسی تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی، تحقیقات زیادی انجام شده است. متا آنالیزی که در سال 2009 در زمینه تاثیرات نوروفیدبک برای کودکان بیش فعال انجام شده است با این داده‌ها همراه بوده است:

• این روش در بهبود بی‌توجهی و تکانش‌گری در مقیاس بسیار بزرگ تاثیر دارد.
• این روش در زمینه درمان بیش فعالی، پیشرفت‌های متوسط ارائه کرده است.

بررسی‌ها و مطالعات دیگری در سال 2014 انجام شد که نتایج حاصل از آن نشان دهنده این موضوع است که نوروفیدبک می‌توان به بهبود نشانه‌ها و علائم بیش فعالی کمک کند.

عوارض نوروفیدبک ‌

بسیاری از والدین درباره عوارض درمان بیش فعالی کودکان با نوروفیدبک، نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی دارند که آن‌ها را نسبت به پیگیری این روش درمانی دچار تردید می‌کند. باید بدانید که درمان بیش فعالی با نوروفیدبک، روشی ایمن، غیرتهاجمی و کم عوارض است؛ اما درعین حال باید این را بپذیرید که هر نوع درمانی با برخی عوارض از خفیف تا شدید همراه است. با کمک پرستار کودک می‌توانید دوره درمان کودکان مبتلا به بیش فعالی را راحت‌تر و بی‌دردسرتر پشت‌سر بگذارید. برخی از عوارض درمان نوروفیدبک به شرح زیر است:

• حالت تهوع
• احساس خستگی ذهنی
• کاهش اشتها
• داشتن مشکل در افزایش وزن و حفظ وزن
• تجربه مشکلات در خواب و احساس گیجی
• حساسیت به نور(به‌ویژه در افراد دارای سابقه ضربه به سر)

در موارد بسیار نادر، کودک شما در اثر عوارض جانبی داروهای محرک، دچار ضربان قلب غیر طبیعی شود. پزشک آن‌ها می تواند به شما کمک کند تا مزایا و خطرات احتمالی استفاده از داروها برای درمان بیماری آنها را بسنجید. در برخی موارد، آن‌ها ممکن است علاوه بر داروها، راهکارهای درمانی جایگزینی را نیز توصیه کنند.

مزایای نوروفیدبک ILF بر درمان بیش فعالی

بدون شک، نوروفیدبک کودکان بیش فعال با مزایایی همراه است که این روش درمانی را با استقبال و توجه زیادی روبه‌رو کرده است. برخی از مزایای درمان بیش فعالی کودکان با نوروفیدبک به شرح زیر است:

• به بهبود عملکرد شناختی ذهن و افزایش سازگاری مغز در پذیرش تغییر کمک می‌کند.
• سرعت پردازش شناختی را در افراد میانسال افزایش می‌دهد.
• در افزایش کیفیت خواب و کاهش استرس، اضطراب، تشویش و افسردگی موثر است.
• اختلالات یادگیری را از بین برده و به فرد در بهبود و ارتقا مهارت‌ها کمک می‌کند.
• آسیب مغزی را تا حد قابل توجهی برطرف می‌کند.
• به تقویت حافظه بلند مدت و کوتاه مدت و همچنین ازبین رفتن مشکلات مربوط به توجه، کمک می‌کند.
• درمان بیش فعالی با نوروفیدبک، راهکار عالی برای حذف اختلالات شناختی به‌شمار می‌رود.

معایب درمان با نوروفیدبک 

محققان اظهار داشتند که نوروفیدبک ممکن است درمانی “کارآمد و خاص” برای علائم ADHD باشد. در حالی که برخی از مطالعات نتایج امیدوار کننده‌ای را نشان داده‌اند، منتقدان اشاره می‌کنند که چندین مورد از این مطالعات دارای نقص بوده‌اند. نقص در یک مطالعه می‌تواند اثبات موثر بودن یک تکنیک را دشوار کند.

برخی از محققان نوروفیدبک را به عنوان کلاهبرداری در زمینه پول سازی انتقاد کرده‌اند، در حالی که دیگران نگرانی از عدم وجود دستورالعمل‌ها را ابراز داشته‌اند. نویسندگان یک مطالعه در سال 2016 خاطر نشان کردند، گرچه نوروفیدبک غیرتهاجمی است، اما شواهد موجود اثربخشی آن را اثبات نکرده است. علاوه بر این نوروفیدبک گران قیمت، وقت گیر است و فواید آن طولانی مدت نیست. همچنین، ممکن است ماه ها طول بکشد تا پیشرفت‌های مورد نظر را نشان دهد.

تعداد جلسات نوروفیدبک در درمان بیش فعالی

یکی از رایج‌ترین سوالات درباره تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی این است که با چند جلسه درمان می‌توان تغییرات و کاهش علائم بیش فعالی را مشاهده کرد. پاسخ دقیق و مشخص به این سوال، کمی سخت و غیرممکن است؛ چراکه تعداد جلسات درمان با توجه به چالش‌ها و نشانه‌های فرد مبتلا متفاوت خواهد بود. همان‌طور که اشاره شد، روش درمانی نوروفیدبک، نوعی آموزش مغز است که مسیری آرام و پیوسته را طی می‌کند، به همین دلیل برای رسیدن به نتایج مطلوب درمانی باید صبر و حوصله زیادی را به‌خرج دهید.

به‌طور معمول، با توجه به شرایط کودک، تعداد جلسات این نوع درمان از 10 الی 80 جلسه متغیر است؛ اما اکثر کودکان بیش فعال به 20 الی 40 جلسه درمان نیاز خواهند داشت. همچنین هر جلسه درمان نیز 30 الی 50 دقیقه زمان نیاز دارد.

هزینه درمان بیش فعالی با روش نوروفیدبک

بدون شک درکنار اعتبار و تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی، این سوال ذهن شما را به خود مشغول کرده است که هزینه‌های این درمان چقدر است. هزینه‌های لازم برای انجام این روش درمانی نیز همانند تعداد جلسات آن، متغیر بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد. به این معنی که مشخص کردن یک هزینه ثابت و تعیین شده برای درمان نوروفیدبک برای کودکان بیش فعال کمی سخت است؛ چراکه تمام این فاکتورها در این زمینه دخیل و موثر هستند:

• تعداد جلسات درمان
• مدت زمان هر جلسه
• میزان مهارت و سابقه کاری درمانگر
• مرکز درمانی برای انجام نوروفیدک
• علت و سطح بیماری
• استفاده یا عدم استفاده از بیمه‌های درمانی

جمع بندی

در این مطلب به بررسی تمام آن چیزی که باید درباره درمان بیش فعالی با نوروفیدبک کودکان بدانید، پرداختیم. نوروفیدبک ازجمله روش‌های درمانی غیرتهاجمی، ایمنی و بدون عوارض است که به‌ویژه در درمان بیش فعالی نتایج مطلوبی را به‌همراه دارد. در سال‌های اخیر و با مشاهده اعتبار و تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی، از این روش استقبال زیادی شده است. از آنجایی که پروسه درمان بیش فعالی ازطریق آموزش مغز، کمی طولانی و آرام پیش می‌رود، باید با صبر و حوصله زیادی در این مسیر گام بردارید و به کودکتان برای رسیدن به سلامت روحی و لذت بردن از یک زندگی نرمال کمک کنید.

سوالات متداول

1. نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک نوعی آموزش مستقیم مغز است که این ناحیه مهم از بدن را برای رسیدن به عملکرد بهتر، آموزش می‌دهد.

2. کاربردهای درمانی نوروفیدبک کدام است؟

از این روش در درمان طیف‌های مختلف اضطراب، افسردگی و مشکلات توجه استفاده می‌شود و روش مطلوبی برای درمان اختلالات رفتاری، اختلالات خواب، تشنج، بیش فعالی، فلج مغزی، میگرن، اوتیسم و سندروم پیش از قاعدگی به‌شمار می‌رود.

3. عوارض درمان بیش فعالی با نوروفیدبک چیست؟

حالت تهوع، احساس خستگی ذهنی، احساس گیجی و حساسیت به نور از رایج‌ترین عوارض درمان بیش فعالی کودکان با نوروفیدبک است.

4. آیا نوروفیدبک را می توان به صورت مجازی انجام داد؟

بله، درمان نوروفیدبک از راه دور امکان دریافت درمان را تقریباً از هر جایی فراهم می کند. فرآیند نوروفیدبک از راه دور بسیار شبیه به تجربیات حضوری است.

5. آیا می توان نوروفیدبک را در خانه انجام داد؟

نوروفیدبک را می توان در کلینیک و همچنین در خانه با راهنمایی یک فرد متخصص انجام داد.

6. آیا نوروفیدبک درمان قطعی بیش فعالی است؟

مجموعه تحقیقات ذکر شده نشان می دهد که نوروفیدبک درمان امیدوارکننده ای برای ADHD است، اما باید به جای یک درمان مستقل، مکملی برای درمان دارویی و/یا رفتار درمانی در نظر گرفته شود.

7. آیا می‌توانید هر روز نوروفیدبک انجام دهید؟

هنگام شروع تمرین نوروفیدبک، بهتر است که جلسات منظم و مکرر در دو یا سه جلسه در هفته باشد. امکان انجام بیش از یک جلسه در روز و یا برگزاری جلسات در دو یا سه روز متوالی وجود دارد.

8. آیا نوروفیدبک خطر دارد؟

خیر، طبق گفته‌های بسیاری از محققین تاثیر نوروفیدبک بر بیش فعالی و اختلالات دیگر روی کودکان کاملا بی‌خطر است.