بیماری زونا در سالمندان یک بیماری ویروسی محسوب می‌شود و از آنجایی که هدف ما در مجموعه بزرگ خدمات پرستاری سلامت اول بهبود کیفیت زندگی و ارتقای سطح سلامت جامعه است، در این نوشته به بیماری زونا در سالمندان می‌پردازیم و با اعزام پرستار در منزل، در کنترل بهتر این بیماری به شما عزیزان کمک می‌کنیم.
ویروس‌ها مرز بین دنیای زنده و غیرزنده هستند که در انواع گوناگون می‌توانند سلامت انسان و دیگر جانداران را تهدید کنند. یکی از ویروس‌های به شدت آزاردهنده و مخرب برای انسان، ویروس واریسلا زوستر است. ویروسی که در دوره‌های مختلف سنی مشکلات عجیب و غریبی برای بدن ایجاد می‌کند و ریشه‌کن کردن آن تا حدی دور از انتظار می‌باشد! وقتی شرایط برای جلوه این ویروس مهیا باشد، خود را به شکل بیماری دردناک و آزاردهنده نشان می‌دهد که زونا نام دارد و اگرچه کشنده نیست. اما درد شدیدی برای سالمندان ایجاد می‌کند.
به احتمال زیاد خود شما هم وجود چنین ویروسی را با ابتلا به آبله مرغان تجربه کرده‌اید! منتها برخلاف چیزی که فکر می‌کنید، با بهبودی آبله مرغان این ویروس از بدنتان خارج نشده؛ فقط جایی در گوشه و کنار سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) پنهان شده است! ویروس واریسلا زوستری که با آبله مرغان خود را نشان می‌دهد، پس از بهبودی بیماری، به صورت غیر فعال و خاموش به زندگی خود در سیستم عصبی ادامه می‌دهد.
علائم بیماری زونا در سالمندان چیست؟
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره داشتیم، علت بیماری زونا در پیری، ویروس واریسلا زوستر است که موجب بروز آبله مرغان در کودکان می‌شود. این ویروس با بهبود آبله مرغان از بدن خارج نمی‌شود. بلکه برای گذران دوره خاموشی یا کمون، در حوالی CNS (سیستم عصبی مرکزی) جای می‌گیرد و برای سال‌ها، به صورت غیر فعال اما زنده در آنجا زندگی می‌کند.
وقتی استرس بالا رفته و سیستم ایمنی ضعیف می‌شود (مثل شرایطی که با افزایش سن ایجاد می‌شود)، ویروس فرصت پیدا می‌کند که خود را باری دیگر نشان دهد و به شکلی دردناکتر از قبل، و از طریق ضایعات پوستی خطی و قرمز رنگ، قدرت‌نمایی کند. پس از طرف دیگر علت بیماری زونا در پیری، سیستم ایمنی تضعیف شده نیز هست که به ویروس میدان می‌دهد! کمک گرفتن از یک پرستار سالمند ماهر می‌تواند روند درمان را سرعت و سهولت ببخشد و روحیه از دست رفته را به بیمار و خانواده بازگرداند.
در ادامه مواردی را که می‌توان به عنوان علت‌های بروز مریضی زونا دانست را باهم مورد بررسی قرار خواهیم داد. این موارد عبارت اند از :
- سالخوردگی: با افزایش سن ممکن است از ایمنی بدن کاسته شده و زونا معمولا در افراد بالای 70 سال دیده می شود.
- استرس: در هنگام بروز استرس، آزاد شدن برخی مواد شیمیایی می تواند از عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن جلوگیری کند.
- بیماری ایدز: افراد مبتلا به اچ آی وی یا ایدز بسیار بیشتر از سایر افراد به بیماری زونا دچار می شوند زیرا سیستم ایمنی بدن آن ها ضعیف تر از سایرین است.
- پیوند مغز استخوان: در صورتی که شخص، جراحی پیوند مغز استخوان را به تازگی انجام داده باشد، سیستم ایمنی بدن او به دلیل شرایط قبل از جراحی دچار ضعف خواهد بود.
- پیوند اعضای بدن: در زمان جراحی پیوند اعضای بدن ممکن است لازم باشد به جهت سرکوب سیستم ایمنی بدن، داروهایی مصرف شود تا بدن شخص، عضو پیوندی را پس نزند که این امر سبب ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن خواهد شد.
- شیمی درمانی: داروهای شیمی درمانی که اغلب برای درمان انواع مختلف سرطان استفاده می شود، می تواند به طور موقت، باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن گردد.
چه کسانی در معرض ابتلا به زونا هستند؟
حال که با علت ایجاد بیماری زونا در سالمندان آشنا شدیم، سوالی که مطرح می‌شود، این است که آیا همه افرادی که در دوره‌ای از زندگی آبله مرغان را تجربه کرده‌اند، زونا می‌گیرند؟ قطعا خیر، تنها برخی افراد به زونا مبتلا می‌شوند و احتمال ابتلا در ۵۰، ۶۰ سالگی بیشتر است می توان گفت این بیماری جزء بیماری های سالمندان است. آیا واکسنی کارآمد برای جلوگیری از زونا وجود دارد؟ واکسن زونا برای سالمندان بسیار مفید و کارآمد واقع می‌شود. اما این واکسن معمولا نمی‌تواند از ابتلا به بیماری جلوگیری کند. بلکه سبب می‌شود بیماری به صورت خفیف بروز کند و درد کمتری را برای فرد به همراه داشته باشد.
درواقع سازوکار سیستم ایمنی بدن، چیزی شبیه حرف U انگلیسی است. این سیستم در کودکی و سالمندی در اوج تنش و ضعف خود قرار دارد و دوره جوانی را با سهولت و نهایت قدرت پشت سر می‌گذارد. همین سبب می‌شود، کودکان بیشتر به آبله مرغان مبتلا شوند و سن اصلی بیماری زونا در سالمندان، بازه ۵۰، ۶۰ سال باشد. همینطور بانوان بارداری که تا به‌حال به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند، مستعد ابتلا به زونا هستند. توجه داشته باشید که با استفاده از خدمات پرستاری بیمار می توانید مانع بروز بیماری زونا در سالمندان شوید.
به نقل از سایت msdmanuals:
دردهای لانسیناسیون، دیستتیک یا سایر دردها در ناحیه درگیر ایجاد می‌شود که معمولاً در عرض 2 تا 3 روز با یک بثورات، معمولاً وزیکول‌های روی یک پایه اریتماتوز دنبال می‌شود. محل معمولاً یک یا چند درماتوم مجاور در ناحیه قفسه سینه یا کمر است، اگرچه ممکن است چند ضایعه ماهواره ای نیز ظاهر شود. ضایعات معمولا یک طرفه هستند و از خط وسط بدن عبور نمی کنند. این محل معمولاً بیش از حد زیبایی است و درد ممکن است شدید باشد. ضایعات معمولاً حدود 3 تا 5 روز به شکل گیری ادامه می دهند.
بیماری زونا تا چه مدت واگیردار است؟
یکی از دغدغه‌های اصلی اطرافیان سالمندی که به زونا مبتلا شده، این است که مریضی زونا تا چه مدت واگیردار است؟ در واقع مشابه چیزی که در مورد آبله مرغان وجود دارد، شیوه سرایت و انتقال زونا نیز، تماس پوست فرد با محل زخم باز زونا بیمار است. زخم زونا به صورت خطی و در برخی نواحی سینه، شکم و یا پشت ظاهر می‌شود و زمانیکه تاول‌های متورم آن حالت زخم و التهاب پیدا کنند، می‌تواند مسری باشد.
اما نکته عجیب تر ماجرا این است که در اثر تماس پوستی با فرد مبتلا، فرد زونا نمی‌گیرد. بلکه در صورت عدم مقاومت نسبت به آبله مرغان، به این بیماری مبتلا خواهد شد. چراکه ویروس واریسلا زوستر منشا هر دو این بیماری‌ها است و برحسب شرایط به اشکال مختلفی نمود پیدا می‌کند.
جلوگیری از شیوع بیماری زونا در سالمند
در صورتی که شخص مبتلا به بیماری زونا باشد، تا زمانی که آخرین تاول خشک نشود، می تواند دیگران را نیز مبتلا به ویروس کند. برای جلوگیری از انتقال ویروس، از به اشتراک گذاشتن حوله و سایر وسایل شخصی خود اکیدا پرهیز کنید. در صورتی که بثورات روی پوست، دارای ترشحاتی باشد، بهتر است از حضور در اجتماع و فعالیت های جمعی خودداری کنید زیرا ابتلا به آبله مرغان و اگزما در سالمندان می تواند برای برخی از افراد بسیار خطرناک باشد.
عوارض بعد از بیماری زونا چیست؟
به‌طورکلی زونا بیماری کشنده نیست. اما در برخی افراد می‌تواند با عوارض جدی همراه باشد. عوارض بعد از بیماری زونا عبارتند از:
- دردهای شدید عصبی که به صورت مزمن یا دوره‌ای احساس می‌شوند. و این دردها گاها به حدی شدت دارند که منجر به مشکلات حرکتی و ناراحتی‌های روحی می‌شوند.
- التهاب پوست، خارش، سوزش و آلرژی
- بروز زونا در صورت می‌تواند عواقب بد و جبران‌ناپذیری برای گوش، دهان و دیگر اجزای صورت داشته باشد. به عنوان مثال سوت کشیدن گوش، سرگیجه، کم شنوایی و گوش درد از جمله علائم این عارضه هستند.
- زخم زونا در پیرامون چشم، پیشانی و بینی احتمال نابینایی را با خود به همراه دارد.
- درصورتیکه تاول‌ها به موقع برطرف نشوند، عفونت‌های دردآور و خطرناک فرد را تهدید می‌کنند که می‌توانند زمینه‌ساز ذات‌الریه و التهاب مغز شوند.
- درصورتیکه بانو بارداری تابه‌حال به آبله مرغان مبتلا نشده و واکسن زونا را نزده باشد، احتمال ابتلا به زونا و نقص مادرزادی جنین وجود دارد.
درمان خانگی بیماری زونا
خوشبختانه با تمام این اوصاف، امکان درمان بیماری زونا در سالمندان وجود دارد همچنین واکسن آن یکی از مهم ترین واکسن های ضروری بزرگسالان می باشد. با مراجعه به موقع به پزشک می‌توان از بسیاری عوارض بیماری جلوگیری کرد. داروهای ضد ویروسی، مسکن‌ها و آنتی هیستامین‌ها، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد صرع و انواع پماد برای درمان بیماری زونا در سالمندان تجویز می‌شوند. بهترین پماد برای زونا پماد آسیکلوویر ۵ درصد است که به همراه لوسیون‌ها، نه تنها درد بیماری را کاهش می‌دهد؛ بلکه موجب رفع خارش پوست نیز می‌شود. توجه داشته باشید که خاراندن پوست، هیچ دردی را از شما دوا نمی‌کند و بدتر به شدت زخم‌ها خواهد افزود.
- یکی از مؤثرترین روش‌های درمان خانگی زونا استفاده از کمپرس آب سرد است. کمپرس آب سرد می‌تواند به کاهش التهاب و تسکین درد کمک کند. کافی است یک حوله‌ی تمیز را در آب سرد خیس کنید و روی ناحیه‌ی مبتلا قرار دهید. تکرار این کار چند بار در روز می‌تواند از میزان درد بیمار بکاهد.
- استفاده از بلغور جو دو سر می‌تواند خارش و تحریک پوست را کاهش دهد. برای انجام این کار، یک فنجان بلغور جو دو سر را به یک لیوان آب گرم اضافه کنید و به مدت 15 تا 20 دقیقه آن را به نواحی بمالید. این روش نیز به آرامش پوست و کاهش خارش بسیار کمک می‌کند.
- مصرف مکمل‌هایی مثل ویتامین سی و ویتامین ای نیز می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن و تسریع فرآیند بهبود بیمار کمک کند. ویتامین C به عنوان یک آنتی‌اکسیدان بسیار قوی شناخته شده که می‌تواند به دفاع بدن با عفونت‌ها کمک کند، در حالی که ویتامین E به بهبود پوست و کاهش حجم زخم‌های بیمار کمک می‌کند. مصرف مواد غذایی غنی از این ویتامین‌ها مانند مرکبات، کیوی، بادام و اسفناج نیز توصیه می‌شود.
- استفاده از عصاره‌ی سیر نیز به عنوان یک روش طبیعی دیگر برای درمان بیماری زونا شناخته شده است. سیر خواص ضدویروسی و ضدباکتریایی دارد که می‌تواند به کاهش علائم این مریضی بسیار کمک کند. می‌توانید چند حبه سیر را خرد کرده و با کمی روغن زیتون مخلوط کنید و روی ناحیه‌ی مبتلا بمالید. این روش را دو بار در روز تکرار کنید.
- مصرف چای سبز نیز می‌تواند به کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی بدن بیمار کمک کند. چای سبز حاوی آنتی‌اکسیدان‌های بسیار قوی است که به بهبود سریع‌تر بیماری زونا کمک می‌کند. نوشیدن چند فنجان چای سبز در روز می‌تواند مؤثر باشد.
سخن آخر
در نهایت، مراقبت از پوست و جلوگیری از خارش مداوم نیز اهمیت دارد. استفاده از لباس‌های نخی و گشاد به کاهش تحریک پوست کمک می‌کند و از پمادهای مخصوص زونا که توسط پزشک تجویز می‌شود نیز می‌توان بهره برد. هرچند این روش‌های خانگی می‌توانند در کاهش علائم مؤثر باشند، اما مهم است که افراد مسن با مشاهده‌ی علائم زونا و یا حتی اگزما به پزشک مراجعه کنند تا درمان‌های مناسب تجویز شود و از پیشرفت بیماری جلوگیری شود. رعایت بهداشت، تقویت سیستم ایمنی و استفاده از روش‌های طبیعی می‌تواند به مدیریت بهتر این بیماری کمک کند.
سوالات متداول
1. آیا بیماری زونا واگیردار است؟
اگر شخصی دارای بیماری زونا باشد و فردی سطح زخم‌های باز را لمس کند احتمال ابتلا آن شخص به بیماری زونا وجود دارد.
2. آیا بیماری زونا برای سالمندان است؟
بیشترین مبتلایان بیماری زونا عمدتا بین 50 الی 60 سال سن دارند.
3. آیا پایه آبله مرغان و زونا یکی است؟
لازم به ذکر است هر دو این بیماری‌ها از یک نوع ویروس تشکیل شده اند.
