بیماری سل چیست و چه علائمی دارد

بیماری سل به انگلیسی Tuberculosis یکی از 10 عامل مهم مرگ و میر در سرتاسر جهان می‌باشد. بیماری سل، یک بیماری عفونی شایع، و در بسیاری از موارد مرگبار است. این بیماری توسط گونه‌های مختلف مایکوباکتریا، به‌طور معمول «مایکوباکتریوم توبرکلوزیس» ایجاد می‌شود. سل معمولا به شش‌ها حمله می‌کند، اما بر قسمت‌های دیگر بدن نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد.

وقتی افرادی که عفونت سلی فعال دارند سرفه، عطسه، یا بزاق خود را از طریق هوا منتقل می‌کنند بیماری سل از طریق هوا پخش می‌شود. خطر سل برای سالمندان بسیار بالاتر از سنین دیگر می‌باشد. همچنین نگهداری و بهبود این بیماران بسیار حساس است.

علائم بیماری سل

بیماری سل به عنوان یکی از بیماری‌های عفونی مزمن، دارای علائم متعددی است که ممکن است به تدریج ظاهر شوند. برخی از علائم اصلی این بیماری عبارتند از:

1. سرفه: ممکن است خشک یا همراه با خلط باشد و گاهی به خلط خونی تبدیل شود.
2. تب: معمولاً تب خفیف و مداوم که شب‌ها افزایش می‌یابد.
3. کاهش اشتها: کاهش میل به غذا و در نتیجه کاهش وزن غیرمنتظره.
4. خستگی: احساس خستگی و ضعف عمومی بدن.
5. تعریق شبانه: تعریق شدید در هنگام خواب که لباس و ملحفه‌ها را خیس می‌کند.
6. تنگی‌نفس و گرفتگی صدا: مشکلات تنفسی و تغییر صدا.
7. درد قفسه سینه و ستون فقرات: درد در ناحیه قفسه سینه که با تنفس یا سرفه تشدید می‌شود و گاهی اوقات درد در ستون فقرات.

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مانند مبتلایان به HIV، سوء تغذیه، دیابت یا کسانی که از دخانیات استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سل هستند. هنگامی که فردی به سل فعال مبتلا می‌شود، علائم بیماری ممکن است در مراحل اولیه خفیف باشد و همین امر منجر به تأخیر در تشخیص و شروع درمان می‌شود. افراد مبتلا به سل فعال می‌توانند در طی یک سال 5-15 نفر دیگر را از طریق تماس نزدیک آلوده کنند. بدون درمان مناسب، 45٪ از افراد HIV منفی با سل و تقریباً همه افراد HIV مثبت با سل می‌میرند.

مهمترین علائم بیماری سل چیست؟

• سرفه مداوم بیش از سه هفته: سرفه‌ای که طولانی شده و بهبود نیافته است ممکن است که یکی از دلایل اصلی بیماری سل باشد.
• سرفه همراه با خون: وجود خون در خلط یکی از عوامل خطرناکی است که باید به آن توجه شود.
• درد قفسه سینه: درد در ناحیه قفسه سینه که با تنفس یا سرفه تشدید می‌شود.
• کاهش وزن غیرمترقبه: لاغری بدون علت مشخص می‌تواند یکی از اصلی‌ترین دلایل بیماری سل باشد.
• خستگی مزمن: احساس خستگی و ضعف بی‌دلیل نیز یکی از دلایل بیماری سل است.
• تب و لرز: تب مداوم همراه با لرز طولانی نیز یکی از دلایل بیماری سل می‌باشد.
• تعریق شبانه: تعریق شدید شبانه بی دلیل نیز از علائم بیماری سل است.
• کاهش اشتها: کاهش میل به غذا به مدت طولانی نیز یکی از اصلی ترین علاوم بیماری سل است.

تشخیص و درمان به موقع سل، نه تنها برای سلامت فرد بلکه برای جلوگیری از گسترش این بیماری عفونی به دیگران حیاتی است. اگر هر یک از این علائم را دارید، به پزشک مراجعه کنید تا تحت آزمایش و درمان مناسب قرار بگیرید. موارد گفته شده از مهمترین علائم بیماری سل می‌باشد اگر که شما هر یک از موارد بالا را برخوردار بودید سریعا به نزدیک ترین دکتر و بیمارستان مراجعه کرده و شرایط خود را با دکتر در میان بگذارید و یا از خدمات پرستار بیمار استفاده نمایید.

آیا بیماری سل خطرناک است؟

بیماری سل همانطور که در بالا به آن اشاره داشتیم یکی از بیماری‌های نسبتا خطرناک در جامعه محسوب می‌شود که در ادامه به بررسی دقیق‌تری از آن خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید. بیماری سل یکی از بیماری‌های عفونی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود و می‌تواند بسیار خطرناک باشد. این بیماری عمدتاً ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند سایر اعضای بدن مانند کبد، کلیه و مغز را نیز مبتلا کند. علائم رایج سل شامل سرفه‌های طولانی‌مدت، خلط خونی، تب، تعریق شبانه و کاهش وزن است.

در صورت عدم درمان به موقع، سل می‌تواند به شدت پیشرفته و کشنده باشد. این بیماری از طریق هوای آلوده به ذرات کوچک حاوی باکتری منتقل می‌شود و به همین دلیل پیشگیری و درمان به موقع آن اهمیت ویژه‌ای دارد. با توجه به مقاوم شدن برخی گونه‌های باکتری به داروهای موجود، کنترل و درمان این بیماری چالش‌برانگیز شده است.

انواع سل

بیماری سل دارای دو نوع مختلف است. اگرچه بدن شما ممکن است باکتریهای عامل سل را در خود جای دهد، اما سیستم ایمنی بدن شما معمولاً می‌تواند مانع بیماری شما شود. به همین دلیل، پزشکان سل را به دو نوع تقسیم می‌نمایند:

1. سل نهفته
2. سل فعال

در ادامه توضیح کامل‌تری درباره این موارد می‌پردازیم. باید توجه داشته باشید که بیماری سل از دسته بیماری‌های خطرناک می‌باشد و ممکن است برای مریض و بیمار بسیار دردناک واقع شود. بیماری سل را هرچه زودتر باید تشخیص دهید و اقدام به درمان بیماری سل کنید.

سل نهفته

سل نهفته وضعیتی است که در آن فرد به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده شده، اما علائم بیماری را نشان نمی‌دهد و بیماری به صورت فعال در بدن وجود ندارد. در این حالت، سیستم ایمنی بدن موفق به کنترل باکتری‌ها شده و آنها را در حالت غیر فعال نگه می‌دارد. افرادی که به سل نهفته مبتلا هستند، احساس بیماری نمی‌کنند و قادر به انتقال بیماری به دیگران نیستند. با این حال، در صورتی که سیستم ایمنی ضعیف شود، احتمال فعال شدن باکتری و تبدیل شدن به سل فعال وجود دارد. برای پیشگیری از تبدیل سل نهفته به سل فعال، تشخیص به موقع و درمان پیشگیرانه اهمیت بسیاری دارد. آزمایش‌های خاصی مانند تست پوست توبرکولین و آزمایش خون می‌تواند به تشخیص این وضعیت کمک کند.

سل فعال

سل فعال نوعی بیماری عفونی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود و علائم بالینی مشخصی دارد. این بیماری معمولاً ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند سایر اعضای بدن را نیز درگیر کند. علائم بیماری سل فعال شامل سرفه‌های طولانی‌مدت، خلط خونی، درد قفسه سینه، تب، تعریق شبانه و کاهش وزن غیرقابل توضیح است. افراد مبتلا به سل فعال می‌توانند بیماری را از طریق قطرات معلق در هوا به دیگران منتقل کنند. بنابراین، تشخیص و درمان به موقع سل فعال بسیار حیاتی است تا از انتشار بیماری و عوارض جدی آن جلوگیری شود. درمان سل فعال شامل مصرف داروهای ضد سل به مدت طولانی است که باید تحت نظارت پزشک انجام شود.

تشخیص بیماری سل

تشخیص بیماری سل به مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و ارزیابی‌های بالینی نیاز دارد تا حضور باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در بدن تأیید شود. اولین گام در تشخیص، بررسی علائم بالینی مانند سرفه‌های طولانی‌مدت، تب، کاهش وزن، و تعریق شبانه است. اگر پزشک به سل مشکوک شود، آزمایش‌های تشخیصی خاصی انجام می‌گیرد. تست پوست توبرکولین (Mantoux) یکی از روش‌های اولیه برای تشخیص سل نهفته است که در آن مقدار کمی آنتی‌ژن توبرکولین به پوست تزریق می‌شود و پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت واکنش پوست بررسی می‌شود.

آزمایش خلط

آزمایش خلط یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی برای شناسایی بیماری سل فعال است. این آزمایش به تشخیص حضور باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در نمونه خلط کمک می‌کند و معمولاً در چند مرحله انجام می‌شود. برای این آزمایش، از بیمار خواسته می‌شود تا نمونه‌های خلط خود را در طی چند روز متوالی جمع‌آوری کند، زیرا احتمال شناسایی باکتری در چند نمونه بیشتر است.

اولین مرحله، بررسی میکروسکوپی خلط با استفاده از رنگ‌آمیزی زیل-نیلسن یا فلورسنت است که می‌تواند وجود باکتری‌های اسیدفست را نشان دهد. با این حال، این روش همیشه دقیق نیست و ممکن است نتایج منفی کاذب یا مثبت کاذب ایجاد کند. به همین دلیل، کشت خلط نیز انجام می‌شود که دقت بالاتری دارد، اگرچه ممکن است چند هفته زمان ببرد تا نتایج آن مشخص شود.

تست‌های مولکولی مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) نیز می‌توانند برای شناسایی DNA باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در نمونه خلط مورد استفاده قرار گیرند. این تست‌ها سریع‌تر هستند و دقت بالایی دارند، اما ممکن است هزینه بیشتری داشته باشند. به طور کلی، آزمایش خلط نقش حیاتی در تشخیص سل دارد و به پزشکان کمک می‌کند تا درمان مناسب را به موقع آغاز کنند و از انتشار بیماری جلوگیری نمایند.

آزمایش خون

آزمایش خون نیز می‌تواند برای تشخیص عفونت بیماری سل مورد استفاده قرار گیرد، که یکی از معروف‌ترین آنها آزمایش گاما اینترفرون (IGRA) است. در مواردی که سل فعال مشکوک است، نمونه‌های خلط از بیمار گرفته و به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا وجود باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس از طریق کشت خلط یا تست‌های مولکولی مانند PCR تأیید شود. همچنین، عکس‌برداری از قفسه سینه با اشعه ایکس می‌تواند ناهنجاری‌های موجود در ریه‌ها را نشان دهد و به تشخیص کمک کند. تشخیص به موقع و دقیق سل اهمیت زیادی دارد، چرا که درمان مؤثر آن نیازمند مصرف داروهای مناسب در یک دوره طولانی‌مدت است.

تصویربرداری از ریه

تصویربرداری از ریه، به ویژه با استفاده از اشعه ایکس (X-ray)، یکی از ابزارهای مهم در تشخیص بیماری سل فعال است. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا ناهنجاری‌ها و آسیب‌های موجود در ریه‌ها را که ممکن است ناشی از عفونت سل باشد، شناسایی کنند. در تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه، مناطقی که به باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس آلوده شده‌اند، ممکن است به صورت سایه‌ها یا نقاط سفید بر روی فیلم دیده شوند.

در برخی موارد، برای دقت بیشتر و بررسی جزئیات دقیق‌تر، از سی‌تی اسکن (CT Scan) ریه‌ها استفاده می‌شود. سی‌تی اسکن می‌تواند تصاویر مقطعی و سه‌بعدی از ریه‌ها ارائه دهد و به تشخیص دقیق‌تر کمک کند.

تست سل

در نهایت یکی از اصلی‌ترین روش ها برای تشخیص بیماری سل، تست سل می‌باشد. توجه داشته باشید که این تست را در بیمارستان ها و یا آزمایشگاه ها در سراسر کشور می‌توان آن را انجام داد. تست بیماری سل دقیق مشخص می‌کند که شما دچار بیماری سل هستید و یا خیر.

درمان بیماری سل؛ آیا بیماری سل درمان دارد؟

بیماری سل درمان دارد و با استفاده از داروهای خاصی که بر روی باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس اثرگذار هستند، قابل درمان است. درمان سل معمولاً شامل یک دوره طولانی‌مدت از مصرف چندین دارو به صورت همزمان است تا از مقاومت باکتری به داروها جلوگیری شود و تمام باکتری‌ها از بین بروند. دوره درمان استاندارد برای سل فعال معمولاً 6 تا 9 ماه است و شامل چندین داروی اصلی مانند ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول و پیرازینامید می‌شود.

درمان سل نهفته

درمان سل نهفته به منظور جلوگیری از تبدیل آن به سل فعال انجام می‌شود، زیرا افراد با سل نهفته فاقد علائم بیماری هستند ولی باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در بدن آنها به صورت غیر فعال وجود دارد. درمان به موقع و مناسب سل نهفته می‌تواند از پیشرفت بیماری و انتشار آن به دیگران جلوگیری کند.

درمان سل نهفته برای کسانی که در معرض خطر بیشتری برای تبدیل به سل فعال قرار دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این افراد شامل بیماران با سیستم ایمنی ضعیف (مانند مبتلایان به HIV)، کسانی که اخیراً در تماس نزدیک با فرد مبتلا به سل فعال بوده‌اند، و افراد با بیماری‌های مزمن مانند دیابت هستند. پزشکان معمولاً بر اساس شرایط خاص هر بیمار، وضعیت سلامتی و تاریخچه پزشکی، بهترین روش درمانی را تعیین می‌کنند. پایبندی دقیق به دوره درمان تجویز شده توسط پزشک، برای اثربخشی درمان و جلوگیری از تبدیل سل نهفته به سل فعال ضروری است.

درمان سل فعال

درمان سل فعال نیازمند یک رویکرد جامع و پیوسته است تا اطمینان حاصل شود که باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به طور کامل از بدن بیمار حذف شده و از عود مجدد بیماری و گسترش آن به دیگران جلوگیری شود. درمان سل فعال معمولاً شامل مصرف چندین دارو به مدت طولانی است و به دو مرحله اصلی تقسیم می‌شود: مرحله اولیه (فاز انتشاری) و مرحله نگهدارنده (فاز تداومی).

با رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشکی و پایبندی به دوره درمان، سل فعال قابل درمان است و می‌توان از انتشار و عود آن جلوگیری کرد.

به گفته وبسایت WHO در رابطه با درمان مرض سل:

سل (TB) یک بیماری عفونی است که اغلب ریه ها را درگیر می کند و توسط نوعی باکتری ایجاد می شود. در هنگام سرفه، عطسه یا تف کردن افراد آلوده، از طریق هوا پخش می شود.

سل قابل پیشگیری و درمان است.

تخمین زده می شود که حدود یک چهارم جمعیت جهان به باکتری سل آلوده شده باشند. حدود 5 تا 10 درصد از افراد مبتلا به سل در نهایت علائم و بیماری سل را دریافت می کنند.

کسانی که مبتلا هستند اما (هنوز) به این بیماری مبتلا نشده اند، نمی توانند آن را منتقل کنند. بیماری سل معمولا با آنتی بیوتیک درمان می شود و بدون درمان می تواند کشنده باشد.

در برخی کشورها، واکسن Bacille Calmette-Guérin (BCG) برای پیشگیری از سل به نوزادان یا کودکان کوچک داده می شود. این واکسن از سل در خارج از ریه جلوگیری می کند اما نه در ریه.

پیشگیری از بیماری سل

اگر آزمایش شما برای عفونت سل نهفته مثبت شود، پزشک ممکن است توصیه کند داروهایی را برای کاهش خطر ابتلا به سل فعال مصرف کنید. تنها نوع سل که مسری است، سل فعال است. بنابراین اگر بتوانید از فعال شدن سل نهفته خود جلوگیری کنید، سل را به شخص دیگری منتقل نخواهید کرد. کادر متخصص و آموزش دیده این مرکز، شامل پرستار کودک، پرستار سالمند و پرستار بیمار، با تجارب ارزشمند در طی سال‌ها خدمت‌رسانی، همواره آماده حضور در کنار شما عزیزان است.

توصیه‌های مهم برای بیماران مبتلا به سل فعال

در خانه بمانید: در چند هفته اول درمان سل فعال، به محل کار یا مدرسه نروید و در اتاق مشترک با افراد دیگر نخوابید.
اتاق را تهویه کنید: میکروب‌های سل در فضاهای کوچک بسته که هوا حرکت نمی‌کند، به راحتی گسترش می‌یابند. اگر هوا خیلی سرد نیست، پنجره‌ها را باز کنید و با استفاده از یک فن، هوای داخل را بیرون بکشید.
دهان خود را بپوشانید: هر زمان که می‌خندید، عطسه می‌کنید یا سرفه می‌کنید، از یک دستمال برای پوشاندن دهان خود استفاده کنید. دستمال کاغذی را درون کیسه‌ای بریزید، آن را مهر و موم کرده و دور بیندازید.
ماسک بزنید: استفاده از ماسک جراحی در هنگام حضور در کنار افراد دیگر در طی سه هفته اول درمان، ممکن است به کاهش خطر انتقال کمک کند.

عوارض بیماری سل

عوارض بیماری سل می‌تواند بسیار جدی و گسترده باشد. این بیماری می‌تواند به سایر اعضای بدن نیز سرایت کند و مشکلات متعددی ایجاد کند. از جمله عوارض شایع سل می‌توان به آسیب‌های دائمی به ریه‌ها اشاره کرد که منجر به کاهش عملکرد تنفسی و مشکلات مزمن تنفسی می‌شود. همچنین، بیماری سل می‌تواند باعث ایجاد نارسایی کلیه، مننژیت (عفونت غشاءهای مغزی)، و بیماری‌های استخوانی مانند آرتریت سلّی شود. در موارد پیشرفته، بیماری می‌تواند به کبد و قلب نیز آسیب برساند و منجر به مشکلات جدی مانند هپاتیت و نارسایی قلبی شود. درمان به موقع و پیگیری دقیق پزشکی می‌تواند از بروز این عوارض جلوگیری کند.

آیا بیماری سل کشنده است؟

در سال 2018، حدود 1.5 میلیون نفر بر اثر بیماری سل فوت کردند که شامل 251,000 نفر از مبتلایان به HIV نیز می‌شود. در همان سال، حدود 10 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری سل مبتلا شدند که شامل 5.7 میلیون مرد، 3.2 میلیون زن و 1.1 میلیون کودک بودند. افراد مبتلا به این بیماری در همه کشورها و گروه‌های سنی مختلف وجود دارند. اما خوشبختانه بیماری سل هم مانند رماتیسم قابل درمان و پیشگیری است.

در سال 2018، 1.1 میلیون کودک در سراسر جهان به بیماری سل مبتلا شدند و 205,000 کودک در اثر سل جان باختند. سیستم‌های خدمات بهداشتی معمولاً سل کودکان و نوجوانان را دیر تشخیص می‌دهند که این موضوع باعث می‌شود درمان آن نیز دشوارتر شود. پایان دادن به اپیدمی سل تا سال 2030 یکی از اهداف بهداشتی اهداف توسعه پایدار جهانی است. در سال 2018، 30 کشور شاهد ظهور مبتلایان جدید بودند که هشت کشور از این تعداد شامل دو سوم کل مبتلایان جهان بودند. این کشورها شامل هند (پیشرو در شمار مبتلایان)، چین، اندونزی، فیلیپین، پاکستان، نیجریه، بنگلادش و آفریقای جنوبی هستند.

سل مقاوم به دارو (MDR-TB) همچنان یک بحران بهداشت عمومی و تهدیدی برای سلامت جهانی است. سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که 484,000 مورد مبتلا به این بیماری با مقاومت در برابر ریفامپیسین (موثرترین داروی درمان سل) وجود دارد. در سطح جهانی، میزان ابتلا به سل حدود 2٪ در سال در حال کاهش است. برای رسیدن به اهداف استراتژی پایان سل در سال 2020، نیاز به کاهش سالانه 4 تا 5 درصدی این بیماری داریم. بین سال‌های 2000 و 2018، حدود 58 میلیون نفر از طریق تشخیص و درمان سل نجات یافتند.

واکسن بیماری سل

در کشورهایی که بیماری سل شایع است، نوزادان غالباً با واکسن باسیلوس کالمت-گوئرین (BCG) واکسینه می‌شوند. این واکسن می‌تواند از سل شدید در کودکان جلوگیری کند. در ایالات متحده، استفاده از واکسن BCG برای عموم توصیه نمی‌شود زیرا در بزرگسالان چندان موثر نیست. در حال حاضر ده‌ها واکسن جدید سل در مراحل مختلف توسعه و آزمایش هستند.

سخن پایانی

مرکز پرستاری در منزل سلامت اول با داشتن مجوز رسمی از وزارت بهداشت و سال ها تجربه ارزشمند در ارائه خدمات مراقبت و پرستاری در منزل آمادگی دارد به صورت شبانه روزی به همشهریان گرامی ارائه خدمت نماید.

سوالات متداول

بیماری سل چیست؟

بیماری سل، یک بیماری عفونی شایع، و در بسیاری از موارد مرگبار است.

بهترین راه تشخیص بیماری سل چیست؟

انجام آزمایش خلط بهترین و کم هزینه ترین راه شناسایی بیماری سل در افراد مشکوک می‌باشد. نمونه خلط در این روش در سه نوبت در عرض ۲ تا ۳ روز جمع آوری و آزمایش می‌شود. در اغلب موارد در صورت ابتلا به سل ریوی میکروب سل در زیر میکروسکوپ مشاهده خواهـد شـد. اگر همچنان شک به بیماری در فرد وجود داشته باشد از آزمون‌های دقیق‌تری استفاده می‌شود.

مریضی سل چه علائمی دارد؟

سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر که می تواند با دفع خلط، عرق شبانه، کاهش وزن، تب خفیف، بی اشتهایی، خستگی و ضعف عمومی همراه باشد.

آیا بیماری سل واکسن دارد؟

بله! بیماری سل واکسن مخصوص به خود با نام BCG را داراست

بیماری سل واگیردار است؟

باه! بیماری سل در اکثر مواقع واگیر دار می‌باشد.

درمان بیماری سل چقدر زمان می‌برد؟

درمان بیماری سل، شش ماه طول می کشد و در صورت مصرف دقیق و منظم دارو، بهبودی کامل را در پی خواهد داشت.