از بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی افراد، می‌توان به سندروم شوگرن و سندروم غروب آفتاب است. تحقیقات در سال اخیر بیانگر این بوده که این بیماری، ۴۰۰ هزار نفر تا 5.3 میلیون نفر از افراد جهان را مبتلا کرده‌است. همچنین از شایع‌ترین علائم این بیماری می‌توان به خشکی دهان و چشم‌ها اشاره کرد. این سندرم بیشتر در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی در افراد بروز می‌کند و سبب ایجاد آسیب میشود. در ادامه مقاله به توضحیات بیشتر در زمینه این بیماری خواهیم پرداخت و روش‌های درمانی و جزئیات مربوط به این سندرم را شرح خواهیم داد.
سندرم شوگرن چیست؟
سندروم شوگرن و یا Sjogren’s syndrome، یک نوع بیماری با اختلال در سیستم ایمنی بشمار می‌رود و از طریق دو علامت شایع یعنی خشکی دهان و چشم شناخته میشود. این سندرم در اکثر موارد با سایر اختلالت سیستم ایمنی همچون آرتوئید روماتید و لوپوس همراه است. روند بیماری به این صورت است که در ابتدا غشای مخاطی و غددی که مسئول ترشح رطوبت چشم و دهان هستند، دچار آسیب می‌شوند. این امر سبب میشود تا از میزان اشک و بزاق افراد به میزان قابل توجه‌ای کاسته شود.
احتمال بروز این سندرم در هر سنی وجود دارد اما در اکثر موارد افرادی که با علائم ناشی از این سندرم مراجعه می‌کنند، سنی بالاتر از ۴۰ سال را دارند. همچنین این سندرم در میان زنان شایع‌تر از مردان است. برای درمان، بسیاری از متخصصان تلاش می‌کنند تا علائم ناشی از این بیماری را در افراد تسکین دهند.
تاریخچه سندرم شوگرن
یک پزشک سوئدی به نام هنری شوگرن در اوایل دهه ۱۹۰۰، به بررسی و انجام آزمایش برروی زنان مبتلا به آرتروز مزمن پرداخت. او کشف کرد که این بیماری در این زنان با خشکی دهان و چشم همراه است. بعد‌ها این بیماری با نام سندرم شوگرن در میان افراد شناخته شد و امروزه متخصصان مختلف از جمله روماتولوژیست‌ها در مورد این سندرم به اطلاعات بیشتری دست یافته‌اند.
روش‌های تشخیص سندرم شوگرن
باتوجه به اینکه نشانه‌ها و علائم بروز این سندرم از فردی به فردی دیگر متغیر است، تشخیص آن دشوار است. همچنین در برخی مواقع ممکن است علائم ناشی از بیماری شوگرن، به عنوان علائم سایر بیماری‌ها تلقی شود که موجب بروز مشکل در هنگام تشخیص آن خواهد شپ. علاوه براین، استفاده از برخی دارو‌ها سبب میشود تا علائمی همچون سندرم شوگرن در افراد بروز یابد.
طبق گفته های سایت mayoclinic :
سندرم شوگرن (SHOW-grins) یک اختلال در سیستم ایمنی شما است که با دو علامت رایج آن – خشکی چشم و خشکی دهان – شناسایی می شود.
این بیماری اغلب با سایر اختلالات سیستم ایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس همراه است. در سندرم شوگرن، غشاهای مخاطی و غدد ترشح کننده رطوبت چشم و دهان معمولاً در ابتدا تحت تأثیر قرار می گیرند و در نتیجه اشک و بزاق کاهش می یابد.
اگرچه ممکن است در هر سنی به سندرم شوگرن مبتلا شوید، اکثر افراد در زمان تشخیص بیش از 40 سال سن دارند. این بیماری در زنان بسیار شایع تر است. درمان بر تسکین علائم تمرکز دارد.
علائم سندرم شوگرن
در زمان بروز Sjogren’s syndrome، دو عارضه به عنوان شایع‌ترین علائم در افراد ایجاد میشود که عبارت است از:
- خشکی دهان: در این حالت افراد احساس می‌کنند که دهانشان پر از پنبه شده‌است و به دنبال آن ممکن است، در بلعیدن و یا تکلم دچار مشکل شوند.
- خشکی چشم: در این حالت افراد ممکن است احساس خشکی و یا سوزش زیادی را در چشمان خود داشته‌باشند. همچنین ممکن است در اثر خشکی چشم، ریزش اشک اتفاق افتد.
علاوه بر علائم شایع در این سندرم، ممکن است افراد علائم دیگری را نیز از خود بروز دهند که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- خستگی دراز مدت
- مشکلاتی در زمینه تمرکز و یا به خاطر سپردن
- سردرد
- بروز تغییراتی در چشایی و بویایی
- سرفه خشک به صورت مداوم
- تنگی نفس
- خشک شدن بینی
- خشک شدن واژن
- سوزش سردل و یا سوزش از ناحیه معده به سمت قفسه سینه
- ایجاد تورم در غدد بزاقی به خصوص غدد موجود در ناحیه پشت فک و جلوی گوش
- تورم، درد و سفتی در مفاصل
علل پیدایش سندرم شوگرن
سندروم شوگرن از جمله بیماری‌های خود ایمنی بشمار می‌رود. در بیماری‌های خود ایمنی در حقیقت خود بدن فرد، به سلول‌ها و بافت‌های موجود حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. این شرایط سبب میشود تا در روند کار سیستم‌های مختلف بدن اختلالاتی بوجود آید و موجب بروز بیماری‌های گوناگون همچون شوگرن شود.
تحقیقاتی که توسط دانشمندان مختلف بر روی این بیماری صورت گرفته‌است، نشان می‌دهد که در برخی موارد، دلیل دقیق و قطعی برای ابتلا افراد به Sjogren’s syndrome وجود ندارد. به طور کلی احتمال می‌رود که برخی ژن‌ها در افراد موجب بروز چنین بیماری می‌شوند. البته به نظر می‌رسد که این ژن‌ها نیز در اثر عوامل محرک همچون ویروس و یا عفونتی خاص، فعال می‌شوند.
از طرف دیگر، با توجه به اینکه احتمال بروز این بیماری در زنان بیشتر است، نظریه‌ای در زمینه استروژن نیز مطرح شده‌است. در واقع براساس این نظریه، رابطه‌ای میان هورمون استروژن در زنان و احتمال بروز این بیماری وجود دارد که البته هنوز این نظریه به اثبات نرسیده‌است.
در ابتدای بروز سندرم شوگرن، غدد بزاقی موجود در دهان و چشم توسط سیستم ایمنی مورد هدف قرار می‌گیرند و تخریب می‌شوند. پس از آن ممکن است سایر اعضای بدن نیز مورد هدف قرار گیرند و دچار آسیب شوند. اندامی همچون:
- اعصاب
- پوست
- ریه
- کبد
- کلیه
- غده تیروئید
- مفاصل
عوامل خطر سندرم شوگرن
این سندرم در بسیار از موارد در افرادی رخ می‌دهد که یک یا چند عامل خطر را داشته‌باشند. به عنوان مثال:
سن یکی از عوامل خطر برای Sjogren’s syndrome محسوب میشود. در واقع این سندرم در افرادی که سن بالای ۴۰ سال دارند، احتمال بروز بیشتری دارد. جنس نیز از جمله عوامل خطر بشمار می‌رود. زنان استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری را دارند. یکی دیگر از عوامل خطر در این زمینه، بروز یک بیماری روماتیسمی همراه با شوگرن است. در حقیقت افراد مبتلا به این سندرم به بیماری‌هایی همچون آتریت روماتویید و لوپوس نیز مبتلا هستند.
عوارض سندرم شوگرن
سندروم شوگرن انواع مختلفی از عوارض را به همراه خود دارد که شایع‌ترین آن، خشکی دهان و چشم است. سایر عوارض این سندروم عبارت است از:
- باتوجه به اینکه بزاق‌هایی که در داخل تنها ترشح می‌شوند، نقش حفاظتی برای دندان‌ها ایفا می‌کنند، در صورت آسیب، در اجرا این نقش دچار اختلال می‌شوند. به دنبال این رویداد، احتمال ایجاد حفره‌های دندانی و پوسیدگی دندان وجود دارد.
- افرادی که مبتلا به بیماری شوگرن می‌شوند بیشتر در معرض بروز برفک‌های دهانی هستند. این برفک‌ها در حقیقت، عفونتی از نوع مخمر بشمار می‌روند. در صورت ابتلا به این سندرم و خشکی چشم، احتمال بروز عوارضی در بینایی همچون تاری دید، حساسیت نسبت به نور و بروز آسیب در قرنیه وجود دارد.
- در بیماری شوگرن اگر فرد در معرض تابش مستقیم نور آفتاب قرار گیرد، احتمال بروز ضایعات پوستی و خشکی پوست وجود دارد. همچنین ممکن است لکه‌های خونی به نام پورپورا در سطح پوست ایجاد شود.
- یکی از عوارض این سندرم که شیوع کمتری دارد، بروز التهاب در ریه، کلیه و کبد است. این التهاب در ریه‌ها منجر به بروز بیماری ذات‌الریه میشود که به دنبال آن عوارضی همچون تنگی نفس، خلط زرد و سبز و… پدید می‌آید. همچنین التهاب در کبد موجب بروز سیروز کبدی و بیماری همچون هپاتیت میشود.
- تعداد کمی از افراد که به سندرم شوگرن مبتلا هستند، دچار سرطان غدد لنفاوی می‌شوند. این سرطان با نام لنفوم نیز شناخته میشود.
- یکی دیگر از عوارض غیر شایع این سندروم، نوروپاتی محیطی است. در این بیماری افراد در دست و یا پا‌های خود احساس سوزش می‌کنند. همچنین ممکن است که بی‌حسی و یا سوزن سوزن شدن را نیز تجربه کنند.
برای جلوگیری از عوارض این سندروم، باید به نکاتی توجه کنید. در ادامه به بررسی این توصیه‌ها خواهیم پرداخت:
تغییر سبک زندگی
یکی از راهکارهای اساسی جهت کنترل بیماری‌های مختلف از جمله بیماری شوگرن، تغییر سبک زندگی است. این روش کمک شایانی جهت تسریع روند بهبودی بیماری و کاهش عوارض ناشی از آن می‌کند. به عنوان مثال ترک سیگار، کاهش مصرف کافئین والکل تأثیر زیادی برروی این سندرم دارد.
از طرفی، کاهش مصرف مواد قندی، شیرینی‌جات، مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌ها با خواصی که دارند، می‌توانند بیماری را تحت کنترل در بیاورند. همچنین استفاده از آب کافی در طول روز، راهکار مؤثری جهت کاهش عوارص ناشی از این سندروم است. انجام فعالیت‌های ورزشی هچمون یوگا و پلاتیس نیز از بروز عوارضی ناشی از این سندروم جلوگیری می‌کند.
خشکی چشم
به منظور تسکین خشکی چشم، افراد می‌توانند از اشک‌های مصنوعی و یا روان‌کننده‌های چشم استفاده کنند. اشک مصنوعی به صورت قطره و روان‌کننده‌ها به صورت پماد، قطره و یا ژل در بازار عرضه می‌شوند. در حقیقت پماد‌های روان‌کننده با نام لوبریکانت شناخته می‌شوند. این روان‌کننده‌ها نسبت به اشک‌های مصنوعی از غلظت بالاتری برخوردار هستند. به همین دلیل، مصرف زیاد آن‌ها ممکن است منجر به تاری دید در افراد شود و یا روی مژه آنان تجمع یابد.
یکی دیگر از روش‌ها به منظور کاهش خشکی ناشی از سندرم شوگرن، افزایش میزان رطوبت‌رسانی به چشم است. به این منظور لازم است تا افراد در معرض هوای آزاد قرار نگیرند. به عبارتی در هنگام خروج از خانه از عینک آفتابی استفاده کنند و در معرض باد مستقیم وسایلی مانند کولر و پنکه نباشند. همچنین افراد می‌توانند از دستگاه‌های بخور به منظور رفع خشکی چشم و دهان و بینی استفاده کنند. این دستگاه‌ها تا حد زیادی به رفع این عارضه کمک می‌کنند.
خشکی دهان
به منظور کاهش میزان خشکی دهان، به افراد توصیه میشود تا از سیگار کشیدن خودداری کنند. زیرا سیگار موجب تحریک بیشتر دهان و خشکی آن میشود. لازم است تا جهت تسکین خشکی دهان، مایعات فراوانی در طول روز استفاده شود. همچنین افراد مبتلا به سندرم شوگرن باید از مصرف قهوه و الکل خودداری کنند. زیرا این مواد باعث تشدید میزان خشکی دهان میشود.
از طرفی دیگر، لازم است افراد مبتلا به این سندرم تا حد امکان از خوردن نوشابه‌های گازدار و یا مایعات این چنینی خودداری کنند. زیرا به دلیل کاهش ترشح بزاق و کاهش قدرت حفاظتی دندان‌ها در بیماری شوگرن، احتمال آسیب به مینای دندان افزایش می‌یابد.
به منظور تحریک جریان بزاق، افراد می‌توانند از آدامس‌های بدون قند و یا آبنبات با طعم ترش استفاده کنند. این کار به بهبود خشکی دهان کمک می‌کند. البته باید این نکته را در نظر داشت که در سندروم شوگرن به دلیل کاهش ترشح بزاق، احتمال ایجاد حفره‌های دندانی ناشی از اسید افزایش می‌یابد. بنابراین، افراد باید از استفاده بیش از اندازه شیرینی‌جات خودداری نمایند.
افراد می‌توانند جهت بهبود خشکی دهان، به جای آب از مواد حاوی بزاق مصنوعی استفاده کنند. این مواد به دلیل داشتن روان‌کننده و یا به اصطلاح لوبریکانتی، به مرطوب نگه داشتن دهان کمک می‌کنند. بزاق مصنوعی به صورت اسپری و قرص‌های لوزی شکل در بازار موجود هستند و به فروش می‌رسند.
یکی از دلایلی که منجر به خشکی دهان میشود، گرفتگی و خشکی راه بینی است که سبب میشود تا افراد نتوانند به راحتی از بینی تنفس کنند و به دنبال آن، هوا را از طریق دهان می‌بلعند. این امر موجب بروز خشکی در دهان میشود. به همین دلیل، استفاده از اسپری‌هایی به عنوان اسپری نمک بینی که منجر به پاکسازی و مرطوب کردن مجرای بینی میشود، می‌تواند کمک شایانی جهت تسکین خشکی دهان کند. همچنین استفاده از دهان‌شویه‌های مناسب، می‌تواند تا حد زیادی خشکی دهان را در سندروم شوگرن کاهش دهد.
مراقبت از دهان و دندان
همانطور که کمی پیشتر بیان شد، به دلیل کاهش جریان بزاق در بیماری شوگرن، احتمال ایجاد حفره‌های دندانی و به دنبال ان، آسیب به دندان‌ها وجود دارد. از این رو، لازم است تا نکاتی در زمینه بهداشت دهان و دندان در این شرایط رعایت شود:
- بعد مصرف هر وعده غذایی، نیاز است تا از مسواک استفاده نمایید تا احتمال آسیب را به حداقل برسانید.
- چکاپ‌های مربوط به دندان‌پزشکی را به طور منظم و هر شش ماه یک بار انجام دهید تا از سلامت دندان‌ها اطمینان کافی حاصل نمایید.
- بهتر است تا از درمان‌هایی همچون دهان‌شویه و فلوراید به صورت روزانه و به اندازه کافی استفاده نمایید.
بروز خشکی در مناطق دیگر
در سندروم شوگرن علاوه بر ایجاد خشکی در دهان و چشم، ممکن است در مناطق دیگر بدن نیز این خشکی بروز کند. یکی از این مناطق مستعد خشکی، پوست افراد است. برای کاهش میزان بروز این خشکی، از استفاده از حمام با آب گرم خودداری نمایید و هنگامیکه پوست کمی مرطوب است، از رطوبت‌رسان‌های مختلف استفاده نمایید. مثلا افراد می‌توانند به منظور رفع خشکی در واژن، از رطوب‌کننده‌ها و روان‌کننده‌های مخصوص واژن استفاده کنند.
درمان سندروم شوگرن
به منظور درمان سندروم شوگرن، باید به محل آسیب توجه شود. در واقع در بسیاری از موارد، افراد برای درمان علائمی همچون خشکی دهان و یا چشم، از قطره‌های موجود در این زمینه و بدون تجویز پزشک استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است که استفاده از مایعات موجب کاهش علائم شود. از طرفی دیگر، برخی افراد برای درمان این بیماری نیاز به تجویز دارو و یا حتی انجام عمل جراحی خواهند داشت.
دارو برای سندروم شوگرن
برای درمان سندروم شوگرن بوسیله دارو، پزشک متخصص احتمال دارد با توجه به علائم به افراد، دارو‌های مختلفی را پیشنهاد کند:
- در صورت بروز خشکی چشم به صورت متوسط تا شدید، متخصص چشم احتمال دارد قطره‌های چشمی همچون لیفتایتگراست و یا سیکلوسپرین را برای افراد تجویز کند.
- برخی دارو‌ها مانند پیلوکارپین و یا سولومون باعث افزایش ترشح بزاق و در مواردی افزایش اشک چشم میشود. به همین دلیل متخصصین برای رفع علائم، ممکن است این دارو‌ها را برای افراد تجویز کنند. البته باید این نکته را مدنظر داشت که استفاده از این دارو‌ها عوارض جانبی همچون درد شکم، گر گرفتگی، تعریق و افزایش ادرار را به همراه خواهد داشت.
- اگر در صورت ابتلا به این سندرم، علائم آرتروز نیز بروز پیدا کند، متخصصین ممکن است دارو‌های ضدالتهاب غیر استروئیدی را برای کاهش علائم آن‌ها تجویز نمایند.
- همچنین برای درمان برفک‌های دهانی ناشی از سندروم شوگرن، از دارو‌های ضد قارچی استفاده میشود.
- دارویی به نام هیدروکسی کلروکلین که برای درمان مالاریا مورد استفاده قرار می‌گیرد، این دارو جهت کاهش علائم ناشی از بیماری شوگرن اثر مثبت و مفیدی را به همراه دارد.
- دارو‌هایی همچون متوترکسات، به منظور سرکوب سیستم ایمنی نیز در برخی موارد تجویز میشود.
انواع سندروم شوگرن
به طور کلی، سندروم شوگرن در دو دسته اصلی طبقه‌بندی میشود:
سندروم شوگرن اولیه
این نوع از سندروم در افرادی بروز پیدا می‌کند که سابقه‌ای در بیماری‌های خود ایمنی و یا روماتیسمی ندارند.
سندروم شوگرن ثانویه
این نوع از سندرم در افرادی بوجود می‌اید که مبتلا به بیماری‌های روماتولوژیک همچون لوپوس، اریتماتوز سیستمیک و آرتریت روماتوئید هستند و به عنوان عوارض ناشی از این بیماری‌ها اتفاق می‌افتد.
آزمایش‌های سندرم شوگرن
به طور کلی، آزمایشاتی وجود دارند که افراد با استفاده از آن‌ها می‌توانند به تشخیص و درمان سندروم شوگرن بپردازند:
آزمایش خون
متخصصان برای تشخیص این سندرم و دستیابی به اطلاعات، انجام آزمایش خون را برای افراد درخواست می‌کنند. این اطلاعات عبارت است از:
- میزان انواع گوناگون سلول خونی
- وجود آنتی‌بادی‌های شایع در بیماری شوگرن
- وجود شرایط برای التهاب اندام‌های مختلف
- علائم نشان‌دهنده مشکلات کبدی و یا کلیه
آزمایش چشم
یکی دیگر از روش‌های تشخیصی برای سندروم شوگرن، انجام تستی به نام شیرمر است. در واقع این آزمایش برای بررسی میزان خشکی چشم افراد بکار می‌رود. در این روش، متخصص با استفاده از کاغذی سفید در زیر پلک، میزان تولید اشک را در چشم افراد مورد بررسی قرار می‌دهد. از سوی دیگر، متخصصین چشم برای بررسی مشکل، از دستگاهی با نام اسلیپ لمپ نیز استفاده می‌کنند. همچنین با بکار‌گیری قطره‌های مخصوص، احتماًل آسیب به قرنیه نیز مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
تصویر‌برداری
برخی آزمایشات در تصویر‌برداری، می‌توانند میزان عملکرد غدد بزاقی را در افراد مورد بررسی قرار دهند:
- سیالوگرام دستگاهی در زمینه تصویر‌برداری است که بوسیله اشعه ایکس می‌تواند رنگ تزریق شده به داخل بزاق جلوی گوش را تشخیص دهد. با استفاده از این روش میزان بزاق افراد مشخص میشود.
- یکی دیگر از روش‌های تصویر‌برداری مورد استفاده برای بررسی غدد بزاقی، تصویر‌برداری بزاقی است. در این روش با تزریق ایزوتوپ‌های رادیواکتیو به درون رگ، سرعت ورود ماده رادیواکتیو به همه غدد بزاقی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این فرایند در حدود یک ساعت به طول می‌انجامد.
نمونه‌برداری
یکی دیگر از آزمایشاتی که برای تشخیص بیماری شوگرن مورد استفاده قرار می‌گیرد، نمونه‌برداری از سلول‌های التهابی است. این نمونه‌گیری بیشتر از ناحیه لب صورت می‌گیرد. به این طریق که یک تکه از بافت غدد بزاقی در ناحیه لب برداشته میشود و در زیر میکروسکوپ به صورت دقیق مورد آزمایش و بررسی قرار می‌گیرد.
جراحی برای سندروم شوگرن
یکی از روش‌های درمانی برای سندروم شوگرن، استفاده از عمل جراحی کوچک بر روی مجاری اشک بسته شده‌است. طی این عمل جراحی، انسداد پانکتال و یا همان مجاری اشک، باز میشود تا ریزش اشک اتفاق بیفتد. طی این عمل، شاخه‌های سیلیکونی و یا کلاژنی در مجاری اشک قرار می‌گیرند تا اشک در افراد حفظ شود.
یکی از بیماری‌هایی که افراد مسن ممکن است به آن دچار شوند، سندروم شوگرن است. این بیماری با وجود علائم آزاردهنده، راه‌های درمانی مناسبی را به همراه دارد که در صورت اجرا مناسب آن‌ها، افراد قادرند تا به راحتی از این بیماری گذر کنند. سلامت اول، جهت آگاهی هر چه بیشتر افراد در زمینه‌های مختلف پزشکی، درمانی، بهداشتی، پرستاری و… در تلاش است تا افراد بتوانند با استفاده از این اطلاعات زندگی آسان‌تر و لذت‌بخش‌تری را تجربه نمایند. علاوه بر این، سلامت اول خدمات پرستاری از بیمار در منزل را نیز فراهم می‌آورد.
سوالات متداول
آیا درمان بیماری شوگرن امکان پذیر است؟
بله.این سندرم با استفاده از راهکارهای مختلف می‌تواند در مدت زمان نسبتا کوتاهی درمان شود و عوارض ناشی از آن کاهش یابد.
بیماری شوگرن چیست؟
این سندرم نوعی بیماری خودایمنی بشمار می‌رود که باعث بروز علائمی در افراد میشود که شایع‌ترین این علائم بروز خشکی در دهان و چشم است.
بیماری شوگرن در چه زمانی بروز می‌کند؟
سندروم شوگرن در هر سنی امکان بروز دارد اما به طور معمول افرادی که بالاتر از ۴۰ سال سن دارند، برای این بیماری مستعدتر هستند.
