علائم و درمان پوکی استخوان در سالمندان

مشکلات راج سالمندان، پوکی استخوان یا Osteoporosis است. ضعف استخوان‌ها، شکستگی آن‌ها و تاخیر زیاد در ترمیم شکستگی‌ها از جمله رایج‌ترین مشکلات دوران سالمندی است. در واقع باید گفت که افزایش سن در انسان‌ باعث کاهش میزان هورمون‌ها در بدن شده و عوارضی را با خود به همراه دارد که یکی از آن‌ها بیماری خاموش پوکی استخوان می‌باشد. این بیماری از آن جهت یک بیماری خاموش نامیده می‌شود که ممکن است شخص تا مدت‌ها و بروز علائم خاص همچون درد شدید و ایجاد شکستگی متوجه آن نشود. با توجه به آن چه که در مورد پوکی استخوان گفتیم، واضح است که آشنایی با این بیماری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود.

پوکی استخوان چیست؟

همانند دیگر سلول‌های بدن، سلول‌های استخوانی نیز در طول زندگی انسان‌ها بارها جایگزین شده و استخوان‌های جدید جایگزین بافت استخوانی قدیمی می‌شوند. مشکل از جایی شروع می‌شود که این سلول‌ها دیگر جایگزینی نداشته باشند یا روند جایگزینی آن‌ها با بافت سلولی زنده بسیار با کندی انجام شود. بیماری پوکی استخوان در سالمندان که در زبان یونانی به آن استخوان متخلخل، نیز گفته می‌شود، یک اختلال اسکلتی است که باعث تخریب استخوان‌های شخص می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که به طور معمول، زنان 4 برابر مردان در معرض ابتلای به این بیماری هستند.

این بیماری شایع‌ترین بیماری دوران سالمندی پس از سن 60 سالگی می‌باشد که علایم اولیه روشنی برای تشخیص و درمان از خود نشان نمی‌دهد. معمولا افراد وقتی متوجه بیماری پوکی استخوان در سالمندشان می‌شوند که با یک بار زمین خوردن به راحتی دچار شکستگی استخوان شوند. بیماری پوکی استخوان با توجه به نوع ابتلای به آن در 4 نوع مختلف پوکی استخوان اولیه، ثانویه، پوکی استخوان ناکامل و ایدیوپاتیک نوجوانان شناسایی شده است.

به نقل از mayoclinic.org :

استخوان‌های شما در حالت نوسازی دائمی هستند – استخوان جدید ساخته می‌شود و استخوان قدیمی شکسته می‌شود. وقتی جوان هستید، بدن شما سریعتر از اینکه استخوان قدیمی را تجزیه کند، استخوان جدید می سازد و توده استخوانی شما افزایش می یابد. پس از اوایل دهه 20، این روند کند می شود و اکثر افراد در سن 30 سالگی به اوج توده استخوانی خود می رسند. با افزایش سن، توده استخوانی سریعتر از آنچه که ایجاد می شود از بین می رود.

یکی از عوامل مهم در پیشگیری از پوکی استخوان، تامین مقدار کافی کلسیم و ویتامین D از طریق رژیم غذایی است. مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم مانند شیر، ماست، کره، برگ‌های سبز و ماهی می‌تواند به بهبود چگالی استخوان‌ها کمک کند. ویتامین D همچنین از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا برای جذب کلسیم به استخوان‌ها لازم است. بعضی از منابع ویتامین D شامل نور خورشید و محصولات لبنی می‌شوند. همچنین استفاده از خدمات پرستار سالمند برای تشخیص به‌موقع این بیماری مفید است.

ورزش نیز به عنوان یکی دیگر از عوامل مهم در پیشگیری از پوکی استخوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. فعالیت‌های ورزشی مانند پیاده‌روی، شنا، تنیس، و ورزش‌های مقاومتی می‌توانند به تقویت استخوان‌ها و افزایش چگالی آن‌ها کمک کنند.

علائم پوکی استخوان

از بدترین خصلت‌های بیماری پوکی استخوان این است که این بیماری در مراحل اولیه خاموش بوده و علائم مشخصی ندارد. به‌همین خاطر است که پزشکان همواره توصیه می‌کنند که چکاپ سالانه و آزمایش تراکم استخوان به‌خصوص برای افراد مسن و به‌خصوص خانم‌ها جدی گرفته شود. از مهم‌ترین علائم پوکی استخوان سالمندان عبارت‌اند از:

• کاهش قدرت دست‌ها
• عقب رفتن لثه‌ها
• شکننده شدن ناخن‌ها
• احساس درد در بخش‌های مختلف بدن به خصوص مفاصل
• کوتاه شدن قد سالمندان
• گرفتگی ناگهانی عضلات 
• درد گردن یا ستون فقرات برای علائم پوکی استخوان سالمندان
• خمیده شدن کمر سالمند و در هم فرو رفتن مهره‌ها
• اختلال در حرکات مختلف بدن
• شکستگی‌هایی که با ضربه‌های جزئی و کوچک ایجاد شده باشند.

علت پوکی استخوان در سالمندان

شاید تا اینجای مقاله از خودتان پرسیده باشید که علت پوکی استخوان در سالمندان چیست؟ یا این که عوامل موثر در ابتلا به پوکی استخوان چیست؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که علاوه بر افزایش سن، عوامل دیگری نیز در ابتلا سالمندان به این بیماری نقش دارند که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:

• سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان
• عدم فعالیت بدنی و ورزش
• جراحی لاغری و کاهش وزن شدید
• بیماری‌های خونی همچون سلول داسی شکل
• ابتلا به بیماری سلیاک
• ابتلا به بیماری ایدز یا HIV
• مصرف داروهای ضدتشنج
• تزریق داروهای شیمی درمانی
• هورمون درمانی در بیماری‌های سرطان سینه و پروستات
• مصرف داروهای آنتی اسید حاوی آلومینیوم
• مصرف مشروبات الکلی و دخانیات
• کمبود مصرف کلسیم در برنامه غذایی روزانه

در نتیجه، پیشگیری از پوکی استخوان در سالمندان شامل مصرف مناسب ویتامین D و کلسیم، حفظ فعالیت بدنی منظم، و مشاوره با پزشک برای نظارت بر سلامت استخوان‌ها و در صورت لزوم، تجویز درمان‌های مناسب می‌شود.

تشخیص پوکی استخوان

برای تشخیص این بیماری آزمایش‌های تراکم مواد معدنی استخوان (BMD)، از رایج‌ترین آزمایش‌هایی هستند که انجام می‌شوند. برای تشخیص تراکم استخوان، اشعه ایکس در مقدار کم به استخوان تابانده می‌شود تا میزان محکم بودن استخوا‌ن‌ها مشخص شود. این روش در پوکی استخوان خفیف کارساز نیست و تنها پوکی استخوان‌های پیشرفته را تشخیص می‌دهد. توصیه می‌شود که تمام خانم‌هایی که بیش از 65 سال سن دارند؛ مرتب چکاپ اندازه‌گیری تراکم استخوان را انجام دهند. علت پوکی استخوان در خانم‌های مسن، نوسانات شدید هورمونی است. راهکار های افزایش تراکم استخوان نیز می تواند مفید باشد.

عوارض پوکی استخوان

بدون توجه به علت پوکی استخوان درهرصورت پوکی استخوان عوارض متعددی دارد. این عوارض به‌مرورزمان خودشان را نشان داده و برای فرد دردسر و مشکلاتی ایجاد می‌کنند. دردسرهای بیماری پوکی استخوان به‌اندازه‌ای است که گاهی می‌تواند باعث زمین‌گیر شدن فرد بشود. دقت کنید که بیشترین عوارض این بیماری زمانی خودشان را نشان می‌دهند که این بیماری پیشرفت کرده باشد و شدت گرفته باشد. درحالی‌که با چکاپ‌های به‌موقع می‌توانید از بروز این بیماری جلوگیری کنید. از عوارض پوکی استخوان این است که قد فرد به‌تدریج کمتر و کوتاه‌تر شده و بی‌خوابی‌های ناگهانی به سراغ فرد می‌آیند. معمولا دردهای استخوانی و عضلاتی و گرفتگی‌های شبانه پا باعث بیدار شدن فرد از خواب شبانه می‌شوند. بیماری‌های لثه و شل شدن دندان‌ها هم از جمله عوارض این بیماری است. بیماری پاژه استخوان هم به شدت متاثر از پوکی استخوان است.

از مهم‌ترین عوارض بیماری پوکی استخوان، شکستگی‌های ناخواسته لگن است. این شکستگی‌ها معمولا اولین نشانه این بیماری هستند. به‌طوری که افراد تا زمانی که دچار شکستگی‌های استخوان نشوند؛ متوجه بروز این بیماری نمی‌شود. بیشترین عوارض پوکی استخوان متوجه ناحیه کمر، لگن و پاها می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث ترک خوردن استخوان‌ها شود. این شکستگی‌ها نشانه شروع پروسه از دست دادن توده استخوانی هستند. شکنندگی ناخن از دیگر عوارض این بیماری است. اگر در سنین بالا ناخن‌های خشک و شکننده دارید که مدام ترک خورده و پوسته می‌شوند و نازک می‌مانند؛ این از عوارض بیماری پوکی استخوان است.

لنگ زدن در راه رفتن از دیگر عوارض این بیماری است. این بیماری ممکن است تا مدت‌ها هیچ نشانه‌ای نداشته باشد؛ اما به‌مرور زمان به پوکی استخوان پا و لنگ زدن بیمار منجر شود. ایجاد شکستگی در ناحیه لگن، ستون فقرات و مچ دست‌ها از جمله رایج‌ترین عوارض ابتلا به بیماری پوکی استخوان می‌باشد. طبق تحقیقات میدانی انجام شده در میان سالمندان مبتلا به پوکی استخوان که دچار شکستگی استخوان لگن شده‌اند، حدود 50 درصد از این افراد بهبود یافته‌اند. نکته قابل توجه در میان این بیماران افزایش مرگ و میر در میان آن‌ها بوده است. در چنین مواردی میتوانید از وسایل کمکی راه رفتن سالمندان استفاده کنید.

آمارها نشان می‌دهند که 50 درصد از این افراد که دچار شکستگی در استخوان لگن شده‌اند برای همیشه از کار افتاده شده‌اند. علاوه بر این 25 درصد از این افراد به مدت یک سال یا بیشتر تحت مراقبت در مراکز مراقبت از سالمندان قرار گرفته‌اند که همین اتفاق باعث افزایش آمار افسردگی و ناتوانی در میان سالمندان شده است.

درمان پوکی استخوان

برای درمان پوکی استخوان، ابتدا باید در خصوص علت پوکی استخوان تحقیق کرد. حدود نیمی از سالمندان با این عارضه دست و پنجه نرم می‌کنند. رایج‌ترین عوارض این بیماری در بین سالمندان، شکستگی لگن است که مشکلات و درد زیادی برای سالمندان ایجاد می‌کند.

تفاوتی ندارد که علت پوکی استخوان چیست. متاسفانه پوکی استخوان درمان قطعی ندارد و تنها می‌توان با رعایت برخی از نکات در دوران جوانی از ابتلا به آن پیشگیری کرد؛ اما درصورتی‌که سالمندان دچار این بیماری شده باشند؛ می‌توان با رعایت برخی از نکات از عوارض شدید این بیماری پیشگیری کرد. همچنین برخی از روش‌های درمانی پیشرفت بیماری را کاهش داده و آن را متوقف می‌کنند:

درمان‌های دارویی از رایج‌ترین روش‌های کنترل بیماری پوکی استخوان است. در این روش از داروهای فسفونات، استروژن، تری پاراتید، کلسی تونین و دنوروماب استفاده می‌شود.

از دیگر روش‌های کنترل بیماری پوکی استخوان، انجام ورزش‌های مخصوص است. بدون توجه به علت پوکی استخوان این حرکات می‌توانند شامل حرکات کشی، حرکات تقویتی، یوگا، پیاده‌روی و غیره است. برای درمان و کنترل علائم سالمندانی که دچار پوکی استخوان می‌شوند؛ توانبخشی گزینه خوبی است. فیزیوتراپی و توانبخشی سالمندان برای تسکین درد و کاهش عوارض پوکی استخوان مفید است. توانبخشی می‌تواند شامل اوزون تراپی، مگنت تراپی و ورزش درمانی باشد. افرادی که از دوران کودکی مواد غذایی برای نرمی استخوان در کودکان را بیشتر مصرف کرده اند در کهن سالی کمتر دچار این عارضه می شوند.

همانطور که قبلا نیز به آن اشاره کردیم، مهم‌ترین علت شایع ابتلا به پوکی استخوان کمبودهای تغذیه‌ای مخصوصا کمبود موادغذایی حاوی کلسیم در برنامه غذایی است. برای درمان پوکی استخوان در سالمندان مهم‌ترین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید، تغییر برنامه غذایی متناسب با شرایط بیمار است. نکات دیگری که علاوه بر اصلاح روش تغذیه باید در نظر داشته باشید، شامل موارد زیر است:

• انجام منظم ورزش‌های هوازی و تقویت عضلات بدن
• ترک کامل مصرف دخانیات
• انجام مرتب آزمایشات مربوط به تراکم استخوان با تجویز پزشک
• انجام مرتب فیزیوتراپی و فعالیت‌های توانبخشی لازم برای بهبود وضعیت بیمار

علاوه بر مواردی که برای درمان و بهبود عوارض ناشی از پوکی استخوان در سالمندان بیان کردیم، متخصصان طب سنتی داروهای گیاهی برای پوکی استخوان را نیز توصیه کرده‌اند.

از جمله داروهای گیاهی موثر در بهبود و درمان پوکی استخوان در سالمندان می‌توان به مصرف دمنوش‌های گیاهانی همچون گزنه، تخم گشنیز و همچنین مصرف شیربادام، معجون کنجد، کال جوش، ماهی ساردین و همچنین چهار مغز اشاره کرد.

جلوگیری از پوکی استخوان

گذشته از آگاه شدن از علت پوکی استخوان در سالمندان، لازم است که در هر دوره سنی، راهکارهای جلوگیری از این بیماری را شناخته و رعایت کنید. از مهم‌ترین راهکارهای جلوگیری از پوکی استخوان شامل موارد زیر هستند:

• سیگار نکشید: سیگار باعث شکننده شدن استخوان شده و احتمال بروز پوکی استخوان در سالمندان را بیشتر می‌کند.
• مصرف الکل را محدود کنید: مصرف بیش از اندازه الکل می‌تواند علت پوکی استخوان آسیب به استخوان‌ها باشد. بهتر است اعتدال در مصرف الکل را رعایت کنید یا به هیچ عنوان از مشروبات الکلی استفاده نکنید.
• وزش کنید: ورزش‌های قدرتی که باعث می‌شوند فشار و وزن بیشتری به بدن و استخوان‌ها تحمیل شود؛ به قوی‌تر شدن استخوان‌ها و جلوگیری از بروز پوکی استخوان کمک می‌کنند. ورزش‌هایی مانند تمرینات قدرتی، پیاده‌روی، دویدن، بالا رفتن از پله‌ها، رقص و تنیس از جمله این ورزش‌ها هستند. این ورزش‌ها به تقویت استخوان‌ها و ساخت توده استخوانی جدید کمک می‌کند.
• رژیم غذایی مناسبی داشته باشید: با تنظیم رژیم غذایی می‌توانید تا اندازه زیادی از بیماری پوکی استخوان جلوگیری کنید. علت پوکی استخوان معمولا کمبود مواد غذایی مانند کلسیم، ویتامین D و پروتئین است. با مصرف لبنیات، سبزیجات سبز، ماهی، آب‌میوه‌های غنی شده و غلات می‌توانید کلسیم مورد نیاز بدن‌تان را تامین کنید. درصورتی‌که سطح ویتامین D بدن شما پایین است؛ بهتر است با پزشک مشورت کنید و خیلی زود راهی برای تامین آن پیدا کنید.
• وزن متعادل داشته باشید: تناسب اندام و داشتن وزن متعادل برای پیشگیری از پوکی استخوان بسیار مهم است. خانم‌هایی که کمبود وزن دارند؛ خیلی زود دچار بیماری پوکی استخوان می‌شوند. از طرفی چربی شکم احتمال ابتلا به بیماری پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. معمولا بالا رفتن چربی احشایی، رابطه مستقیمی با کاهش تراکم استخوان دارد.
• افسردگی را درمان کنید: مطالعات نشان می‌دهند که رابطه مستقیمی بین افسردگی و کاهش تراکم استخوان وجود دارد. به‌عبارتی افسردگی می‌تواند علت پوکی استخوان باشد. تراکم استخوان در خانم‌هایی که تاریخچه افسردگی دارند؛ کمتر است؛ چرا که میزان هورمون کورتیزول در آن‌ها بیشتر است.
• چای بنوشید: مصرف چای برای محکم‌تر شدن استخوان‌ها مفید است. مصرف روزانه 2 تا 3 فنجان چای خطر شکستگی لگن را تا 37 درصد کاهش می‌دهد. به‌نظر می‌رسد که ترکیبات شیمیایی موجود در چای به تقویت استخوان‌ها کمک می کند. فلوراید، کلسیم و دیگر مواد معدنی موجود در چای باعث متراکم‌تر شدن و محکم‌تر شدن استخوان‌ها می‌شود.

یکی از مهمترین اقدامات برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان در سالمندان، مصرف منابع غنی از ویتامین D و کلسیم است. ویتامین D به جذب کلسیم در استخوان‌ها کمک می‌کند و برای سالمندان بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر این، تمرینات ورزشی با وزن مقاومتی و تمرین‌های مقاومتی منظم نیز می‌توانند به تقویت استخوان‌ها کمک کنند.

در موارد خاص، پزشک ممکن است داروهایی مانند دنسیتوم‌آب یا ریسیدرونات، را به سالمندان تجویز کند تا پوکی استخوان را کنترل کرده و خطر شکستگی را کاهش دهد. همچنین، مهم است که سالمندان به رژیم غذایی غنی از مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز بپردازند و از مصرف سیگار و مصرف مفرط الکل خودداری کنند، زیرا این عوامل می‌توانند پوکی استخوان در سالمندان را تشدید کنند.

برای پوکی استخوان چی خوبه

تغذیه از مهم‌ترین عوامل برای جلوگیری از پوکی استخوان در سالمندان است. با داشتن تغذیه مناسب می‌توانید نیازهای استخوان را تامین کرده و به سلامت استخوان‌ها کمک کنید. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف مقدار کافی کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوا‌ن‌ها ضروری هستند. این دو ماده مغذی در مواد غذایی و مکمل‌های انرژی وجود دارند. مصرف هرچه بیشتر میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، لوبیا و آجیل، مرغ و ماهی و محصولات لبنی به سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند.

کلسیم برای درمان پوکی استخوان

علت پوکی استخوان در بسیاری از موارد کمبود کلسیم است. کلسیم باری حفظ سلامت استخوان‌ها واجب است و به استحکام هرچه بیشتر آن‌ها کمک می‌کند و توصیه می‌شود که افراد بزرگسال حدود 1000 میلی‌گرم کلسیم در روز دریافت کنند. این میزان برای خانم‌های بالا50 سال و مردان بیشتر از 70 سال به 1200 میلی‌گرم در روز می‌رسد. بهترین منابع غذایی حاوی کلسیم عبارت‌اند از:

• آبمیوه‌ و شیرهای گیاهی غنی شده با کلسیم
• محصولات لبنی از جمله شیر، پنیر، خامه و ماست
• کنسرو ماهی و ساردین و ماهی قزل‌آلا
• سبزیجات دارای برگ سبز تیره، کلم، کلم‌پیچ، شلغم

ویتامین D به جذب کلسیم بیشتر کمک می‌کند

ویتامین D برای جذب هرچه بیشتر کلسیم و عملکرد سلول‌های استخوانی حیاتی است. پزشکان توصیه می‌کنند که افراد بزرگسال در طول روز ساعاتی را در معرض نور خورشید بمانند. افراد به روزانه 600 واحد ویتامین D نیاز دارند. این میزان برای افراد بزرگ‌تر از 70 سال به 800 واحد در روز افزایش پیدا می‌کند. شما همچنین می‌توانید برای جلوگیری از علائم کمبود ویتامین D از منابع غذایی مانند ماهی‌های چرب از جمله سالمون یا اره‌ماهی، نوشیدنی‌های غنی شده با ویتامین D مانند شیر گاو، و شیرهای گیاهی، زرده تخم‌مرغ، چگر گاو و پنیر دریافت کنید. گاهی بدن قادر به دریافت ویتامین D از منابع غذایی و آفتاب نیست. در این مواقع بهتر است که با پزشک خود درخصوص این مشکل مشورت کنید.

پروتئین به استخوان‌ها شکل می‌دهد

کلسیم به سخت‌تر و مقاوم‌تر شدن استخوان‌ها کمک می‌کند؛ اما پروتئین ساختار و بیس اصلی استخوان را تشکیل می‌دهند. برای سال‌های متمادی محققان تصور می‌کردند که رژیم‌های غذایی با پروتئین زیاد می‌تواند میزان کلسیم استخوان‌ها را کاهش دهد؛ اما بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که این ادعا قابل اثبات نیست و شواهد کمی برای آن وجود دارد. مواد غذایی مانند گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، محصولات لبنی، و مانند پنیر از منابع مهم پروتئین هستند. همچنین منابع گیاهی مانند لوبیا، آجیل، کره‌بادام‌زمینی، کره بادام و تخمه آفتابگردان نیز سرشار از پروتئین هستند.

در این مقاله از سایت سلامت اول در مورد پوکی استخوان در سالمندان صحبت کردیم. گفتیم که این بیماری که نوعی اختلال اسکلتی به شمار می‌آید، جزو شایع‌ترین بیماری سالمندان بالای 60 سال به شمار می‌رود. مهم‌ترین عامل ابتلا به این بیماری کمبود کلسیم در رژیم غذایی است که یکی از روش‌های درمانی آن داشتن برنامه غذایی سرشار از کلسیم با توجه به وضعیت سلامت سالمند می‌باشد. در پایان این مقاله نیز تمام کارهایی که برای بهبود و درمان این بیماری در سالمندان لازم است را بیان کرده و داروهای گیاهی موثر در درمان پوکی استخوان را معرفی کردیم.

پیشگیری از پوکی استخوان در سالمندان

سالمندان برای پیشگیری از مبتلا نشدن به پوکی استخوان در سالمندان باید برنامه غذایی و ورزش سبک را در برنامه خود قرار دهند و متناسب با شرایط بدنی خود یک روتین منظمی را اجرا کنند تا تقویت استخوان های سالمندان روند بهتری بگیرد. پرستار سالمند می‌تواند در اجرایی شدن این روند به سالمند کمک ویژه‌ای کند و با مراقبت‌های لازم درصدد خطرات احتمالی مانند سرامیک‌های لیز و سر، سطح ناصاف و قالیچه‌های کوچک مانع زمین خوردن سالمند شود.

سوالات متداول

پوکی استخوان چه تاثیری بر سالمندان دارد؟

پوکی استخوان می توانند توانایی راه رفتن فرد را به خطر بیندازند، باعث بدشکلی و از دست دادن قد شوند و کیفیت زندگی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند.

آیا ویتامین D برای پوکی استخوان سالمندان مفید است؟

بله، پوکی استخوان قابل برگشت نیست، اما مصرف کلسیم و ویتامین D می تواند به کاهش عوارض احتمالی مانند شکستگی استخوان کمک کند.

بهترین درمان پوکی استخوان در سالمندان چیست؟

از بهترین درمان‌های پوکی استخوان سالمندان دارودرمانی و انجام ورزش‌های مخصوص است.