علل انسداد مجرای اشکی و درمان آن

انسداد مجرای اشکی بیماری است که مسیر تخلیه اشک به بینی به طور جزئی یا کاملا مسدود شده است و منجر به مشکل در تخلیه اشک از غدد اشکی می‌شود. انسداد مجرای اشکی در نوزادان شایع است، از هر 10 نوزاد شش نفر را درگیر می‌کند و معمولاً در این موارد خود به خود برطرف می‌شود در کودکان، مجرای اشک ممکن است در بدو تولد کاملاً رشد نکرده باشد و یا توسط یک لایه نازک پوشانده شود، که باعث انسداد جزئی می‌شود. همچنین در بزرگسالان نیز ممکن است مجرای اشکی دچار انسداد و گرفتگی باشد. بزرگسالان دارای مجرای اشک مسدود شده نیاز به کمک چشم پزشک و پرستار بیمار دارند. در این موارد، مجرا ممکن است در اثر عفونت، آسیب یا تومور آسیب دیده باشد.

انسداد مجرای اشکی چیست؟

در ابتدا برای اینکه بدانیم انسداد مجرای اشکی دقیقا چیست و چگونه اینجاد می‌شود باید ساختار چشم را بررسی کرد. یکی از اعضای چشم غده اشکی آن است که وظیفه تولید اشک را برعهده دارد. اشک نه تنها چشم ها را مرطوب می‌کند بلکه از هرنوع عفونت جلوگیری می‌کند. حال اگر مجموعه‌ای از اشک‌ها در چشم جمع شدند اما نتوانستند سرازیر شوند سبب سوزش و آبریزش می‌گردد. این وظیفه خروج اساسی توسط دو مجرای در پلک بالا و پایین چشم به نام کانالیکول بر عهده دارد.

انسداد مجرای اشکی وقتی خودش را نشان می‌دهد که چشم نتواند چشم جمع شده را خارج کند. این عارضه نوزاد و بزرگسال نمیشناسد اما می‌توان گفت در نوازادان معمولا امری طبیعی است و بدن خود به خود بهبود پیدا می‌کند اما در بزرگسالان در صورت ادامه دار شدن این موضوع باید با چشم پزشک مطرح نمود.

علائم بسته شدن مجرای اشکی

اشک به طور معمول از طریق مجرای بینی که لوله های کوچکی هستند که از چشم به داخل بینی کشیده می‌شوند از چشم خارج می‌شود. اگر مجرای اشک مسدود شود یا باز نشود، اشک نمی‌تواند به درستی از چشم تخلیه شود. سپس مجرا ممکن است از مایع پر شده و متورم، ملتهب و گاهاً عفونی شود.

علامت اصلی افزایش میزان اشک ریزش (اپی فورا) است که باعث سرازیر شدن اشک روی صورت یا گونه می‌شود. بعضی اوقات، ممکن است اندازه قطرات اشک بزرگتر به نظر برسد. همچنین چشم ها نیز ممکن است خشک شوند. علائم انسداد مجرای اشک ممکن است بعد از عفونت های سرماخوردگی یا سینوس بدتر شود. همچنین ممکن است پس از قرار گرفتن در معرض سرما، باد یا نور خورشید بدتر شود.

علائم عفونت انسداد مجرای اشکی

با مسدود شدن مجرای اشک، باکتری‌های محبوس شده در کیسه بینی می‌توانند منجر به عفونتی به نام داكریوسیستیت شوند. در موارد شدید، عفونت می‌تواند به پلک ها منتقل شود.

• التهاب، حساسیت و قرمزی گوشه داخلی چشم یا اطراف چشم و بینی
• عفونت های مکرر چشم
• ترشحات مخاط چشم
• مژه های پوسته دار
• تاری دید
• اشک‌های خون آلود
• تب

در صورت مشاهده علائم عفونت، لازم است برای تشخیص و درمان با چشم پزشک تماس بگیرید.

علل انسداد مجرای اشکی

در بزرگسالان، انسداد مجرای اشکی ممکن است به دلیل آسیب دیدگی استخوان ها یا بافت های اطراف چشم یا اختلالات دیگری ایجاد شود.دلایل اضلی  انسداد مجرای اشک در بزرگسالان عبارتند از:

1. رشد غیرطبیعی جمجمه یا صورت
2. ضربه و آسیب های محیطی
3. پولیپ های بینی
4. تومورها
5. تغییرات مربوط به سن
6. ورم ملتحمه چشم
7. ارثی بودن ژنتیک
8. سرطان و عوارض روند درمان آن
9. مصرف دارو

در ادامه به توضیح کامل تری از این موارد می‌پردازیم.

1. رشد غیرطبیعی جمجمه یا صورت

کسانی که دارای ناهنجاری هایی مانند سندرم داون هستنند، بیشتر تحت تأثیر انسداد مجرای اشکی قرار می‌گیرند.

2. ضربه و آسیب های محیطی

در آسیب های بینی مانند شکستگی بینی، بافت اسکار می تواند مجرای اشک را مسدود کند. هم‌چنین زخم‌ها، شکستگی در استخوان، مفصل و یا جراحت‌هایی باعث بسته شدن مجرای اشکی خواهد شد.

3. پولیپ های بینی

پولیپ ناشی از رشد پوشش بینی است (برخی از افراد مبتلا به آلرژی بینی به پولیپ مبتلا هستند)، که می‌تواند سبب انسداد مجرای اشکی شود.

4. تومورها

تومورها در بینی یا در هرجایی از بدن ممکن است به خود مجرای اشک فشار وارد کرده و از تخلیه اشک جلوگیری کنند.

5. تغییرات مربوط به سن

متاسفانه همه چیز با بالا رفتن سن سخت‌تر می‌شود. تغییراتی مانند باریک شدن سوراخ های کوچک در پلک داخلی، می تواند باعث مسدود شدن مجرای اشک شود.

6. ورم ملتحمه

بیماری ناشی از التهاب ملتحمه است. هر نوع عفونت و التهابی در چشم در بعضی موارد مانند، التهاب ملتحمه به دلیل التهاب ممکن است علاوه بر عفونت باعث پارگی مجرای اشک شود.

7. ارثی بودن ژنتیک

عامل ارثی بودن در اکثر بیماری ها عامل بسیار مهمی تلقی می‌شود. وراثت و عوامل رشد نارس جنین، عوامل ژنتیکی در او پرده ای نازک مقابل چشم ایجاد می‌کند که باعث جلوگیری از خروج در چشمان می‌شود.

8. سرطان و عوارض روند درمان آن

یکی از اصلی‌ترین روش های درمان سرطان شیمی درمانی و پرتو درمانی است. همه می‌دانیم که عوارض این دو ریزش موهای بدن، ضعف جسمی و حالت تهوح‌های شدید است. باید گفت بسته شدن مجرای اشکی نیز از عوارض این روند درمان است.

9.مصرف دارو

مصرف داروهای طولانی مدت مخصوصا داروهای چشمی ‌می‌تواند آسیب جدی در خروج اشک و انسداد مجرای اشکی باشد. برای اینکه مصرف دارو را کاهش دهیم بهتر است بدانیم کمبود چه ویتامینی باعث ضعیفی چشم میشود.

عوارض انسداد مجرای اشکی

اگر بسته شدن مجرای اشکی به‌موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند عوارض بسیاری را به جا بگذارد که موارد زیر شامل آن‌ها خواهد بود:

1. خشک شدن چشم‌ها: خشکی چشم باعث تاری، قرمزی، تورم و خارش چشم می‌شود.
2. اختلالات در ظاهر و زیبایی: خروج چرک‌های زیاد از چشم و اشک بیش از حد زیبایی چهره فرد را از بین خواهد برد.
3. آسیب رسانی به چشم: عفونت و التهاب پیوسته‌ای که به چشم وارد می‌شود باعث از دست دادن بینایی خواهد شد.
4. عفونت‌های چشمی: از آنجایی که اشک به‌صورت راکد در چشم وجود دارد محلی برای رشد باکتری و عفونت‌ها خواهد شد. این موضوع باعث بروز ورم ملتحمه، کیسه اشکی و بلفاریت خواهد شد.

درمان انسداد مجرای اشکی

بسته به اینکه علت مسدود شدن مجرای اشکی چیست روش درمان متفاوت خواهد بود. اگر انسداد به دلیل آسیب دیدگی صورت ایجاد شده باشد، سیستم تخلیه اشک چند ماه پس از آسیب مجدداً به طور خودکار دوباره شروع به کار می‌کند و هیچ درمان اضافی لازم نیست. در موارد دیگر، پزشک ممکن است داروهای تجویز نماید یا جراحی را توصیه کند مانند:

1. آنتی بیوتیک ها
2. گشاد کردن، شستشو
3. اتساع سوند بالونی
4. استنت گذاری
5. عمل جراحی

در ادامه به توضیح کامل تری از این موارد می‌پردازیم.

آنتی بیوتیک ها

اگر مشکوک به عفونت باشید، پزشک آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. در موارد شدید، افراد مبتلا به عفونت مجرای اشک ممکن است به آنتی بیوتیک های داخل وریدی و بستری در بیمارستان نیاز داشته باشند. در بعضی موارد ممکن است پماد آنتی بیوتیک چشم یا قطره چشم تجویز شود. از داروهای بدون نسخه که حاوی آنتی بیوتیک است و به طور خاص برای استفاده در چشم فرموله نشده است، به چشم یا ناحیه اطراف آن استفاده نکنید زیرا برای استفاده در چشم ساخته نشده اند و ممکن است مواد تحریک کننده داشته باشند.

گشاد کردن، شستشو

برای بزرگسالانی که دارای مجرای نیمه مسدود شده یا باریک شدن جزئی سوراخ هستند، ممکن است از این روش استفاده شود. از ابزاری به اسم پروپ برای بزرگ کردن دهانه های سوراخ استفاده می شود و یک لوله باریک از طریق سوراخ مجرا به سیستم تخلیه اشک هدایت می‌شود، سپس از طریق دهانه بینی برداشته شود. مجرای اشک با محلول نمکی شسته می شود تا انسداد باقی مانده از بین برود.

اتساع سوند بالونی

در این روش اتساع یک سوند بالونی سبب باز شدن مجرای تخلیه اشک می‌شود که در اثر زخم یا التهاب باریک شده یا مسدود شده است. پزشک یک سوند به عرض حدود 2-3 میلی متر با یک بادکنک باد شده روی نوک آن را از طریق مجرای اشک مسدود شده عبور می‌دهد. سپس پزشک چندین بار بادکنک کوچک را باد کرده و تخلیه می‌کند تا انسداد سیستم مجرای اشک باز شود. این کار با بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

هم‌چنین به نقل از سایت clevelandclinic :

اتساع بالون

در مواردی که اتساع ساده، پروب و آبیاری کافی نیست، ممکن است نوع پیشرفته تری از اتساع لازم باشد. در این حالت، متخصص مراقبت از چشم کودک شما از ابزاری استفاده می کند که یک بالون کوچک روی آن قرار دارد. آنها بالون را به آرامی و به آرامی در مناطق باریک باد می کنند. فشار دادن به این شکل از داخل اغلب می تواند مجرای را گشاد کرده و مشکل را حل کند

استنت گذاری

با استفاده از این روش که لوله گذاری نیز نامیده می‌شود، از لوله های کوچک برای باز کردن انسداد و باز شدن سیستم تخلیه اشک استفاده می‌شود. پزشک یک لوله فلزی (استنت) را از طریق یک یا هر دو سوراخ گوشه چشم وارد می‌نماید و در آن باقی می‌گذارد و گرچه قابل مشاهده است، اما معمولاً آزار دهنده نیست. این لوله ها به طور کلی برای سه تا چهار ماه در داخل مجرا باقی مانده و سپس خارج می‌شوند. این روش هم‌چنین به بیهوشی عمومی نیاز دارد.

عمل جراحی

اگر گزینه های درمانی فوق برای باز کردن مجرای اشک مسدود شده کافی نباشد، پزشک جراحی را توصیه می‌کند، معمولاً داکریوسیستورینوستومی نام دارد. این روش با ایجاد ارتباط جدید بین کیسه اشکی و بینی، مسیر جدیدی برای تخلیه اشک از طریق بینی به طور عادی ایجاد می کند. مراحل این روش بسته به نوع انسداد مجرای اشکی متفاوت خواهد بود. اگر توموری باعث انسداد مجرای اشکی شده باشد، جراحی برای از بین بردن آن انجام می‌شود یا ممکن است دکتر شما برای کوچک کردن آن از روش های دیگری مانند شیمی درمانی یا پرتودرمانی استفاده کند.

مراقبت های بعد از عمل

برای جلوگیری از عفونت و التهاب بعد از عمل، باید از اسپری ضد احتقان بینی و قطره های چشم استفاده کنید. بعد از حدود سه تا شش ماه، چشم پزشک شما هرگونه استنت را که در چشم قرار داده شده است برمی‌دارد تا کانال جدید در حین بهبود باز بماند. مجرای اشک مسدود شده می‌توانند ناراحت کننده و تحریک کننده باشند، اما بسته به شدت انسداد، قابل کنترل و درمان هستند. این بیماری یک مشکل شایع در کودکان است، اما ممکن است در بزرگسالان نیز رخ دهد. برخی از دلایل انسداد مجرای اشک مانند آسیب دیدگی صورت به خودی خود برطرف می‌شود، اما برخی دیگر به آنتی بیوتیک و حتی درمان های جراحی نیاز دارند.

هرچه زودتر مجرای اشکی مسدود شده را درمان کنید، نتیجه و کیفیت زندگی شما بهتر خواهد بود. اگر چشمان شما اشک آلود است و علائم دیگر انسداد مجرای اشکی است، با پزشک متخصص مراقبت از چشم خود در مورد تشخیص و درمان صحبت کنید و از مضرات تلویزیون نیز دوری کنید.

تشخیص انسداد مجرای اشکی

چشم پزشک (یا بینایی سنج) ابتدا معاینه پزشکی کاملی را انجام می‌دهد. همچنین درمورد سابقه پزشکی و سوابق بیماری های شما پرسش کرده و چشم‌های شما را به طور کامل معاینه می‌کند تا سایر علل احتمالی علائم بیماری را بررسی کنند. برای بررسی انسداد در مجرای اشک، آزمایش ناپدید شدن رنگ را انجام می‌دهند. یک قطره از یک رنگ مخصوص در هر چشم ریخته می‌شود. اگر بعد از پنج دقیقه پلک زدن طبیعی هنوز مقدار قابل توجهی از رنگ در چشم شما وجود داشته باشد، ممکن است مشکل مجرای اشک مسدود شده داشته باشید.

در موارد پیچیده، پزشک ممکن است عکس‌برداری از ناحیه مجرای اشک را انجام دهد. به طور خاص، ممکن است یک داکریوسیستوگرام برای بیمار تجویز شود، که شامل تزریق رنگ رادیوگرافی به داخل کانال اشک است. این ماده به پزشک اجازه می‌دهد انسداد در مجرای اشک شما را تصویر برداری کند. هم‌چنین روش تشخیص دیگر این عارضه از طریق ریختن مستقیم محلول نمک در لوله تخلیه اشک انجام می‌شود که با تجربه مستقیم این کار تشخیص دقیق تری خواهد داشت.

نکات مهم در پیشگیری از بسته شدن مجرای اشکی

در اولین قدم اگر عفونت یا التهاب چشمی دارید در اولین فرصت برای درمان آن اقدام کنید. ولی قبل از آن‌که بخواهید عفونت چشمی بگیرید بهتر است این چند نکته زیر را رعایت فرمائید:

• اجتناب از مالیدن چشم‌هایتان
• اجتناب از اشتراک گذاشتن لوازم آرایشی چشم و تعویض زود به زود آن
• شستشوی مداوم و کامل دست ها
• استفاده از لنزهای تماسی

با رعایت این نکات و زیر نظر بودن چشم پزشک می‌توان این عارضه را کنترل کرد.

سوالات متداول

1. درمان انسداد مجرای اشکی چیست؟ 

آنتی بیوتیک ها، گشاد کردن، اتساع سوند بالونی، استنت گذاری، عمل جراحی

2. مراقبت های بعد از عمل چیست؟

برای جلوگیری از عفونت و التهاب بعد از عمل، باید از اسپری ضد احتقان بینی و قطره های چشم استفاده کنید. بعد از حدود سه تا شش ماه، چشم پزشک شما هرگونه استنت را که در چشم قرار داده شده است برمی‌دارد تا کانال جدید در حین بهبود باز بماند.

3. از کجا بفهمیم مجرای اشکی باز شده؟

چشم پزشک (یا بینایی سنج) ابتدا معاینه پزشکی کاملی را انجام می‌دهد. همچنین درمورد سابقه پزشکی و سوابق بیماری های شما پرسش کرده و چشمهای شما را به طور کامل معاینه می‌کند تا سایر علل احتمالی علائم بیماری را بررسی کنند.

4. اشک چگونه به وجود می‌آید؟

اشک به طور معمول از طریق مجرای بینی، اشکی که لوله های کوچکی هستند که از چشم به داخل بینی کشیده می‌شوند از چشم خارج می‌شود.