مغز از ارگان‌های مهم بدن است که هرگونه آسیب به آن می‌تواند مشکلات زیادی را در پی داشته باشد. درصورت بروز ضربه و آسیب به مغز ممکن است خونریزی ایجاد شده و مشکلاتی مانند سردرد، مشکل در تمرکز، مشکل در حافظه و تعادل و هماهنگی ایجاد شود. علائم و عوارض خونریزی مغزی بر اثر ضربه گاها خفیف بوده و با استراحت رفع می‌شوند؛ درحالی که آسیب‌های متوسط تا شدید ماندگارتر هستند و باعث از دست رفتن هوشیاری و حتی خطر مرگ می‌شوند. لازم است علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه را بشناسید و برای درمان به‌موقع آن‌ها اقدام کنید.
ضربه مغزی چیست؟
مغز یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین ارگان‌های بدن است که هرگونه آسیب به آن می‌تواند تمام ابعاد زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. جمجمه سر وظیفه محافظت از مغز را برعهده دارد و معمولا بیشتری ضربه‌ها و آسیب‌های وارده به مغز توسط جمجمه کنترل و خنثی می‌شوند. مغز داخل جمجمه توسط مایع مغزی نخاعی اطراف آن محافظت می‌شود.
گاهی تمام این محافظت‌ها کافی نبوده و یک ضربه ناگهانی به سر جمجمه را خم کرده و باعث تماس قسمت داخلی جمجمه با مغز می‌شود. در حین این اتفاق احتمال پارگی رگ‌های خونی، کشیدن رشته‌های عصبی و کبودی مغز همواره وجود دارد. دراثر آسیب به سر ضربه مغزی ایجاد می‌شود. ضربه به‌سر در اثر عوامل متعدد از جمله زمین خوردن، ضربه با جسم سخت و غیره ایجاد می‌شود. علائم و عوارض خونریزی مغزی بر اثر ضربه معمولا آشکار نیست و حتی ممکن است فرد درجا بیهوش نشود. این عارضه ممکن است با استراحت و مراقبت تحت نظارت پرستاری سالمند در منزل درمان شود و یا به مشکلات جدی‌تری منتهی شود.
علل به وجود آمدن ضربه مغزی
عواملی مانند ضربه مستقیم به سر طی حوادثی مانند سقوط یا ضربه مغزی در اثر تصادف ایجاد می‌شود. همچنین قرار گرفتن در یک سرعت بالا و توقف ناگهانی سر یا آسیب ناشی از انفجار هم می‌تواند خونریزی مغزی در اثر ضربه در پی داشته باشد.
خطرات ضربه به سر
گاهی ضربه به سر می‌تواند آسیب‌های میکروسکوپی به سلول‌های مغز را در پی داشته باشد؛ اما در موارد شدید بافت مغز دچار تورم می‌شود. با توجه به اینکه مغز نمی‌تواند محدودیت‌های سفت و سخت جمجمه را رفع کند؛ تورم شدید باعث ایجاد فشار به رگ‌های خونی شده و جریان خون را محدود میکند. بدون جریان خون کافی، مغز نمی‌تواند اکسیژن و گلوکز دریافت کند. در این مواقع سکته مغزی رخ می‌دهد. تورم مغز بعد از ضربه همواره می‌تواند شدت آسیب را تشدید کند.
خونریزی مغزی در اثر ضربه می‌تواند باعث تهدید زندگی شده و یک آسیب دائمی به مغز را در پی داشته باشد. شدت و میزان خونریزی مغزی و محل آن و مدت زمان بین خونریزی و اقدام برای درمان به‌شدت علائم و آسیب مرتبط است.
علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه در نهایت می‌تواند باعث ناتوانی جسمی و ذهنی بشود. خونریزی مغزی به‌خاطر ضربه به سر از موارد جدید و خطرناک پزشکی است. در این موارد می‌توانید از خدمات پرستار بیمار استفاده کنید.
عوامل ضربه مغزی
ضربه مغزی در پی هر حادثه مشخص یا حادثه‌ای که فکرش را هم نمی‌کنید؛ ممکن است رخ بدهد:
- افتادن
- شرکت در ورزش‌های خطرناکی مانند هاکی، راگبی، بوکس و هر ورزش دیگری که ضربه سخت را در پی داشته باشد
- شرکت در ورزش‌های خطرناک بدون استفاده از تجهیزات ایمنی
- تصادف با موتور
- تصادف عابرپیاده با دوچرخه
- حضور در جنگ
- قربانی خشونت فیزیکی
- داشتن سابقه ضربه مغزی
انواع علائم ضربه مغزی
علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه با هم متفاوت هستند. به‌نسبت این علائم می‌تواند ضربه مغزی را به چند دسته تقسیم کرد:
- ضربه مغزی فیزیکی یا سوماتیک: این ضربه مغزی شامل علائمی مانند درد، حالت تهوع، استفراغ و از دست دادن هوشیاری است.
- ضربه مغزی شناختی: این ضربه مغزی دارای علائمی مانند از دست دادن حافظه موقت یا دائمی، کاهش تمرکز، عدم توانایی در انجام همزمان چند کار و حفظ اطلاع، تشنج، تحریک‌پذیری و تکلم است.
- ضربه مغزی عاطفی: علائم این ضربه مغزی نوسانات خلقی، تغییر شخصیت، اضطراب و فوبیا است.
- ضربه مغزی که خواب را تحت تاثیر قرار می‌دهد: این ضربه مغزی به‌صورت کم‌خوابی، حساسیت شدید به صدا و نور و کیفیت پایین خواب خودش را نشان می‌دهد.
- ضربه مغزی دهلیزی: این ضربه مغزی علائمی مانند از دست دادن هماهنگی و سرگیجه را در پی دارد.
- ضربه مغزی چشمی: این ضربه مغزی باعث می‌شود که فرد نتواند یک متن طولانی از یک کتاب را بخواند یا به‌خاطر حساسیت به نور و رنگ نتواند به صفحه‌نمایش گوشی یا مانیتور نگاه کند. این فرد در شب دید ضعیفی داشته و ادراک عمقی در او تغییر میکند. همچنین دچار تاری دید شده و جلو چشمان خود ستاره‌های سوسوزن را می‌بیند.
علائم ضربه مغزی
ضربه مغزی و خونریزی مغزی گاهی هیچ نشانه مشخصی ندارد و فرد حتی هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد؛ اما در برخی از موارد علائم و عوارض خونریزی مغزی بر اثر ضربه مشهود می‌شود. از علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه و ضربه مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیهوشی
- گیجی و دستپاچگی
- مشکل در یادآوری اطلاعات
- سرگیجه
- تاری دید
- تهوع و استفراغ
- تغییرات در احساسات و الگوهای خواب
- مشکل در تکلم
- عدم توانایی یادآوری علت آسیب یا حوادث 24 ساعت گذشته
- زنگ زدن گوش‌ها
- از دست دادن هوشیاری موقتی
- لکنت
- منگی
- واکنش با تاخیر به سوالات
- فراموشی
- مشکل تمرکز
- کج‌خلقی
- حساس شدن به نور و صدا
- صرع در سالمندان
- اختلال در چشایی و بویایی
علائم ضربه به سر و خونریزی مغزی
ضربه به سر می‌تواند خونریزی مغزی را در پی داشته باشد که به‌نسبت محل و شدت خونریزی و میزان بافت آسیب دیده، عوارض این عارضه متفاوت است. نشانه‌های سکته مغزی می‌تواند به‌صورت ناگهانی ایجاد شود و علائم ممکن است به مرور زمان بدتر شوند. علائم رایج ضربه مغزی عبارت‌اند از:
- سردرد شدید و ناگهانی
- تشنج بدون سابقه قبلی
- ضعف در بازو یا پا
- حالت تهوع و استفراغ
- تغیر در بینایی
- مشکل در بلع
- مشکل در خواندن و نوشتن
- کاهش هوشیاری
- سوزن‌سوزن‌شدن یا بی‌حسی بدن
- مشکل در تکلم یا درک گفتار
- مشکل در خواندن و نوشتن
- از دست دادن مهارت‌های ظریف و لرزش دست
- از دست دادن هماهنگی بدن
- حس چشایی غیرطبیعی
- از دست دادن هوشیاری
تشخیص ضربه مغزی
تشخیص علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه نیاز به ارزیابی و بررسی دقیق دارد. پزشکان معمولا لیستی از علائم را چک کرده و بیماری‌ها و عارضه‌های احتمالی دیگر را خط می‌زنند تا در نهایت متوجه شوند که آیا ضربه مغزی رخ داده است یا خیر. در ادامه معاینات بالینی و تست تعادل، تست بینایی، تست هماهنگی، حافظه و اختلالات گفتاری انجام می‌شود. با انجام توموگرافی مغز یا سی‌تی‌اسکن، شکستگی جمجمه و وجود هماتوم، تشخیص ضربه مغزی نهایی می‌شود.
میزان شیوع ضربه به سر
مطابق گزارش نظارت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری از آسیب‌های مغزی تروماتیک، حدود 87/2 میلیون ویزیت، بستری شدن در بیمارستان و مرگ و میز ناشی از ضربه به سر در ایالات متحده در سال 2014 رخ داده است. هرساله بیش از 800 هزار کودک برای عارضه ضربه به سر به بیمارستان مراجعه می‌کنند. بیشترین مراجعین این عارضه، افراد بالای 75 سال، کودکان 0 تا 4 سال و افراد بین 15 تا 24 سال هستند.
درمان ضربه مغزی
درمان علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه به شدت ضربه و میزان علائم بستگی دارد. آسیب‌های ضربه‌های خفیف مغز معمولا نیاز به درمانی و استراحت و داروهای مسکن بدون نسخه دارند. بااین‌حال کسی که آسیب ضربه‌ای خفیف مغزی دارد؛ معمولا برای جلوگیری از شدت گرفتن علائم، باید در خانه تحت نظارت باشد.
همچنین لازم است برای مطمئن شدن از رفع مشکل، به پزشک مراجعه کنید. در این ویزیت، پزشک زمان بازگشت به زندگی روتین را مشخص میکند. بهتر است فعالیت‌های فیزیکی و فکری که اوضاع را بدتر می‌کنند را محدود کرده و تا زمانی که پزشک توصیه میکند؛ به استراحت بپردازید.
اما درمواردی که ضربه به سر متوسط یا شدید است؛ باید مطمئن شد که مغز جریان خون کافی و اکسیژن کافی دارد و همچنین از ایجاد فشار خون و هرگونه آسیب به سر و گردن جلوگیری شود. درمان‌ها باید در اتاق اورژانس یا واحد مراقبت‌های ویژه یک بیمارستان برای کم کردن آسیب‌های ثانویه برای التهاب، خونریزی یا کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز انجام شود.
انواع ضربه مغزی
میزان علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه و میزان ضربه مغزی می‌تواند سطوح مختلفی داشته باشد:
1. آسیب ضربه‌ای خفیف مغز
آسیب ضربه‌ای خفیف به‌عنوان ضربه مغزی هم شناخته می‌شود. این ضربه می‌تواند بیهوشی را در پی نداشته باشد یا فرد در عرض 30 دقیقه بعد از ضربه یا کمتر، بیهوش شود. علائم ضربه مغزی و عوارض بعد از خونریزی مغزی معمولا بلافاصله بعد از ضربه ظاهر می‌شوند؛ اما گاهی ممکن است تا چند روز یا چند هفته بعد خودشان را نشان دهند. علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه خفیف معمولا موقتی بوده و در عرض چند ساعت رفع می‌شوند. گاهی نیز ممکن است این علائم ماه‌ها ماندگار باشند.
2. آسیب متوسط به سر
آسیب ضربه‌ای متوسط مغز بیهوشی بیشتر از 30 دقیقه را در پی دارد. علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه متوسط شبیه علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه خفیف است؛ اما معمولا جدی‌تر و طولانی‌تر هستند.
3. آسیب ضربه‌ای شدید به مغز
آسیب ضربه‌ای شدید معمولا باعث می‌شود که فرد برای بیشتر از 24 ساعت بیهوش بماند. علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه شدید در برخی مواقع می‌تواند خطر کما یا مرگ را در پی داشته باشد. در این مواقع فرد معمولا هوشیاری خود را از دست داده و علائم سریعا خودشان را نشان می‌دهند. در برخی از کیس‌ها فرد در همان دم هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد.
انواع خونریزی مغزی
جمع شدن خون درون جمجمه را هماتوم مغزی می‌نامند. هماتوم مغزی در اثر پارگی رگ‌های خونی درون مغز رخ می‌دهد. محل خونریزی مغزی و تجمع خون نوع هماتوم مغزی را مشخص میکند. هماتوم مغزی گاهی تنها به کاهش هوشیاری می‌انجامد و می‌تواند جزئی باشد، اما در حالت کلی هماتوم به نوعی تهدیدی برای سلامتی فرد محسوب شده و حتما برای درمان باید به پزشک متخصص مراجعه شود در این صورت به مراقبت از بیمار احتیاج است.
1. هماتوم اپی دورال
خون مابین این ناحیه نشت کرده و در نهایت توده‌ای تشکیل می‌شود. به دلیل نبودن فضا در جمجمه، گسترش بافت خونی به بافت مغز فشار وارد کرده و در اثر این فشار بافت مغز جابجا می‌شود.
در هماتوم اپی دورال اغلب افراد دچار خواب‌آلودگی شده و به کما می‌روند، هرچند ممکن است برخی هوشیاری خود را داشته باشند. به دلیل فشارهایی که در هماتوم اپی دورال اتفاق می‌افتد، شریان مغزی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و درصورتی فرد تحت درمان فوری قرار نگیرد، می‌تواند منجر به مرگ شود.
2. هماتوم ساب دورال
اگر خونریزی مغزی بین مغز و خارجی‌ترین لایه غشایی (پوشاننده مغز) اتفاق بیفتد، درواقع هماتوم ساب دورال رخ داده است. هماتوم ساب دورال در سه دسته حاد، کمتر حاد و مزمن طبقه‌بندی می‌شود.
- هماتوم ساب دورال حاد
در اثر آسیب شدید به مغز رخ داده و بسیار خطرناک است، علائم خونریزی مغزی بلافاصله ظاهر می‌شوند و باید سریعا مورد درمان قرار بگیرد.
- هماتوم ساب دورال کمتر حاد
این نوع هماتوم درواقع حد وسط هماتوم مزمن و حاد است، علائم در این نوع هماتوم پس از چند روز یا چند هفته ظاهر می‌شوند. این افراد نیز باید تحت درمان قرار بگیرند که از وارد شدن آسیب‌های بیشتر به مغز جلوگیری شود.
- هماتوم ساب دورال مزمن
اگر ضربه وارد شده به سر شدت زیادی نداشته باشد، می‌تواند هماتوم ساب دورال مزمن رخ دهد. در این نوع هماتوم خونریزی کند است و علائم ممکن است پس از گذر هفته‌ها و یا ماه‌ها رخ دهند. فرد آسیب دیده گاهی حتی زمانی که به سرش آسیب وارد شده را به خاطر ندارد.
جراحی هماتوم مغزی
پس از تشخیص هماتوم مغزی توسط پزشک متخصص، بسته به نوع هماتوم ممکن است درمان‌های دارویی و استراحت به بیمار تجویز شود. اما گاهی تنها راه درمان، جراحی و برداشتن هماتوم مغزی است. پزشک متخصص به دو صورت کرانیوتومی و یا ایجاد سوراخ در جمجمه اقدام به جراحی و خارج کردن هماتوم مغزی میکند.
به دلیل حساس بودن مغز، عمل جراحی روی آن نیز بسیار حساس است که می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد. خونریزی زخم و ایجاد هماتوم بعد از عمل، عفونت و یا نکروز بافت از جمله عوارض جراحی هماتوم مغزی هستند.
اثرات ضربه مغزی
برخی از علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه بعد از گذشت زمان خودشان را نشان می‌دهد. به‌عبارتی حتی بعد از درمان این عارضه، ممکن است برخی از عوارض همچنان برای فرد ایجاد شوند:
- تغییر خلقی و روحی
- اختلال در خواب
- مشکل تمرکز و حافظه
- سردرد و فشار در سر
- حالت تهوع و استفراغ
- عدم تعادل یا سرگیجه یا تاری دید یا دید دوگانه
- اذیت شدن در نور و صدا
- اختلال در حافظه
- ناراحتی خلقی و حسی
- احساس تنبلی و گیجی
- عدم تمرکز
موارد خطرناک در اثر ضربه مغزی
مغز از مهم‌ترین ارگان‌های بدن است. آسیب به آن همواره می‌تواند خطرات زیادی را در پی داشته باشد. آسیب به مغز باعث اختلال در حرکت و انجام عملکردهای ذهنی می‌شود. در برخی از موارد علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه ممکن است به مرگ منجر شود. البته همه ضربه‌های مغزی به مرگ منجر نمی‌شود و در برخی کیس‌ها تنها اعضا حسی حرکتی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در کل عوارض خطرناک ضربه مغزی عبارت‌اند از:
- کما یا مرگ
- میگرن
- صرع پس از ضربه
- سندرم
- زوال عقل
مراقبت‌های بعد از خونریزی مغزی در اثر ضربه
بعد از اینکه دچار علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه شدید؛ لازم است که با رعایت برخی نکات و انجام برخی مراقبت‌ها، از میزان آسیب بکاهید و ریسک بیهوشی، کما یا مرگ را برطرف کنید. راه‌حل نهایی مراجعه به پزشک است؛ اما در عین حال لازم است که خودتان هم در مراقبت از خودتان کوشا باشد.
- یک کیسه یخ را برای دوره‌های زمانی کوتاه در روزهای اولیه روی محل ضربه بگذارید تا تورم کمتر شود.
- برای تسکین درد می‌توانید از مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن استفاده کنید.
- مطمئن باشید که تا 24 ساعت باد از ضربه، کسی از شما مراقبت میکند. تا زمان درمان کامل محل آسیب‌دیدگی، کاملا استرحت کنید. این استراحت می‌تواند به بهبود شما کمک کند.
- در زمان آسیب فعالیت‌های روزانه را متوقف کرده و تنها به استراحت بپردازد. ادامه کارهای روزانه می‌تواند شدت آسیب را بیشتر کند.
- از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید.
- انجام رانندگی یا رفتن به محل کار یا دانشگاه تا 24 ساعت بعد از ضربه ممنوع است.
- تا 3 هفته بعد از ضربه، از انجام ورزش خودداری کنید. درصورت ادامه‌دار شدن علائمی مانندگیجی، منگی و از دست دادن هوشیاری به پزشک مراجعه کنید.
تاثیر ضربه مغزی بر روی زوال عقل
آمارها نشان می‌دهد که 9 درصد از کسانی آسیب‌های شدید ضربه مغزی را تجربه می‌کنند؛ دچار زوال عقل یا پیری مغز می‌شوند. در برخی از کیس‌ها زوال عقل خفیف است. این آمارها نشان می‌دهند که احتمال ابتلا به زوال عقل در افرادی که دچار آسیب مغزی شده‌اند تا 1.5 برابر بیشتر از کسانی که آسیب مغزی را تجربه نکرده‌اند.
سخن آخر
ضربه مغزی شامل ایجاد یک ضربه سخت به مغز است که می‌تواند علائم و آسیب‌های مختلفی ایجاد کند. علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه به‌نسبت میزان ضربه و شدت آن متفاوت است؛ اما اینکه با چه سرعتی این عارضه درمان شود؛ به عوامل مختلفی بستگی دارد. گاهی علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه با استراحت رفع می‌شود و گاهی این علائم ماندگار بوده و حتی به زوال عقل و برخی عوارض ماندگار با نتیجه تحت تاثیر قرار دادن تمام زدگی فرد منجر می‌شود. برخی از افرادی که دچار علائم ضربه مغزی و عوارض بعد از خونریزی مغزی می‌شوند؛ در انجام کارهای عادی و روتین زندگی با مشکل مواجه می‌شوند و برای همیشه دچار تاری دید، مشکل در تمرکز و مواردی ازاین‌دست خواهند بود. در برخی از موارد هم درصورتی‌که علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه درمان نشود؛ با خطر مرگ و کما مواجه هستید.
سوالات مرتبط
1. بعد از بروز علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه احتمال بهبودی چقدر است؟
احتمال بهبودی کامل به‌شدت عارضه و محل آن بستگی دارد. واکنش بدنی فرد هم بر زمان و درصد بهبودی کامل این عارضه موثر است.
2. ضربه مغزی کودکان خطرناک است؟
مغز کودک قدرت بازیابی بیشتری نسبت به بزرگسالان دارد. به‌همین خاطر احتمال بهبودی در آن‌ها بیشتر است.
3. تا چند ساعت بعد از ضربه مغزی اجازه خواب داریم؟
فرد تا 3 ساعت بعد از بروز علائم ضربه مغزی و عوارض بعد از خونریزی مغزی در اثر ضربه، نباید بخوابد.
4. چه زمانی پس از اصابت ضربه به سر باید به دکتر مراجعه کرد؟
در اکثر مواقع پس از اصابت ضربه به سر، افراد به طور کامل و با سرعت بهبود یافته و نیازی برای مراجعه به پزشک نیست. گاهی نیز برخی علائم در طول چند هفته بهتر می‌شوند، اما اگر فرد علائم بخصوصی داشته باشد باید حتما به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند تا دلیل اصابت ضربه را دریابد.
5. علائم خونریزی مغزی چیست؟
- کاهش هوشیاری، گیجی و بیحالی
- حالت و استفراغ
- بیرون ریختن مایع مغزی نخاعی از بینی یا گوش
- خون ریزی از گوش
- سردرد
6. جراحی هماتوم مغزی چیست؟
پس از تشخیص هماتوم مغزی توسط پزشک متخصص، بسته به نوع هماتوم ممکن است درمان‌های دارویی و استراحت به بیمار تجویز شود. اما گاهی تنها راه درمان، جراحی و برداشتن هماتوم مغزی است. پزشک متخصص به دو صورت کرانیوتومی و یا ایجاد سوراخ در جمجمه اقدام به جراحی و خارج کردن هماتوم مغزی میکند.
7. هماتوم ساب دورال چیست؟
اگر خونریزی مغزی بین مغز و خارجی‌ترین لایه غشایی (پوشاننده مغز) اتفاق بیفتد، درواقع هماتوم ساب دورال رخ داده است. هماتوم ساب دورال در سه دسته حاد، کمتر حاد و مزمن طبقه‌بندی می‌شود: هماتوم ساب دورال حاد، هماتوم ساب دورال کمتر حاد، هماتوم ساب دورال مزمن می‌باشد.
