مثانه بیش فعال Overactive bladder یک وضعیت پزشکی است که با یک نیاز ناگهانی و غیرقابل کنترل به ادرار کردن مشخص می‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به تکرر ادرار، فوریت ادراری و در برخی موارد بی‌اختیاری فوریتی شود. مثانه بیش فعال می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد، خواب شبانه را مختل کرده و فعالیت‌های روزانه را محدود کند.
افراد مبتلا به مثانه بیش فعال اغلب از تکرر زیاد ادرار، چه در روز و چه در شب، رنج می‌برند. این وضعیت ممکن است باعث شود فرد نیاز به تخلیه مثانه خود را به طور مکرر حس کند و حتی ممکن است در مواقعی که دسترسی به دستشویی وجود ندارد، مشکلات زیادی برای او ایجاد کند. این موضوع می‌تواند باعث اضطراب و نگرانی فرد نسبت به مدیریت این وضعیت شود.
در مدیریت و پیشگیری از پرکاری مثانه، نقش پرستار بیمار بسیار حائز اهمیت است. این افراد با ارائه مراقبت‌های حرفه‌ای و شخصی‌سازی شده، می‌توانند به بیماران کمک کنند تا با چالش‌های مربوط به مثانه بیش فعال به بهترین شکل ممکن مقابله کنند. پرستاران در منزل با پیگیری منظم وضعیت سلامت بیمار، ارائه راهکارهای مناسب و آموزش روش‌های پیشگیری، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کنند. این مراقبت‌ها نه تنها به مدیریت بهتر علائم کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند در جلوگیری از عفونت که یکی از عوامل تشدید کننده علائم مثانه بیش فعال است، مؤثر باشند.
سندرم مثانه بیش فعال چیست؟
سندرم مثانه بیش فعال یا OAB به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن مثانه به طور غیرعادی فعال است، بدون اینکه علل مشخصی مانند عفونت یا بیماریهای جدی وجود داشته باشد. این سندرم با فوریت ادراری، تکرر ادرار و در برخی موارد بی‌اختیاری ادراری همراه است. OAB می‌تواند بر افراد در هر سنی تأثیر بگذارد، اما در افراد مسن‌تر شایع‌تر است.
علل دقیق سندرم مثانه پرکار هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند، اما ممکن است شامل عوامل مختلفی مانند مشکلات عصبی، تغییرات در عضلات مثانه و عوامل روانی باشند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به بیماریهای عصبی مانند پارکینسون و ام‌اس بیشتر در معرض خطر OAB قرار دارند. این سندرم می‌تواند به صورت مزمن و طولانی‌مدت باشد و نیاز به مدیریت و درمان مداوم دارد.
علائم مثانه بیش فعال
علائم مثانه بیش فعال در هر فرد متفاوت بوده و گاهی نشانه های آن با سرطان مثانه یکسان بوده که برای تشخیص دقیق بیماری نیاز به مراجعه و انجام آزمایشات مخصوص می باشد:
تکرر ادرار در مثانه بیش فعال
یکی از علائم اصلی مثانه بیش فعال، تکرر ادرار است که می‌تواند بیش از 8 بار در روز باشد. این حالت می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند و او را از انجام فعالیت‌های معمول باز دارد.
فوریت ادراری در پرکاری مثانه
حس ناگهانی و شدید به تخلیه مثانه که نمی‌توان آن را به تعویق انداخت، یکی دیگر از علائم مهم OAB است. این فوریت ادراری می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد و حتی در برخی موارد منجر به نشت ادرار شود.
بی‌اختیاری فوریتی در سندروم OAB
برخی افراد مسن مبتلا به مثانه بیش فعال ممکن است دچار بی اختیاری ادرای در سالمندان شوند، به این معنا که بلافاصله پس از احساس نیاز به تخلیه مثانه، قادر به کنترل ادرار نباشند و دچار نشت ادرار شوند. این حالت می‌تواند بسیار ناخوشایند و شرم‌آور باشد.
نکتوریا در سندروم مثانه بیش فعال
بیدار شدن مکرر در طول شب به دلیل نیاز به ادرار کردن نیز از علائم شایع مثانه پیش فعال در مردان و زنان است. این حالت می‌تواند خواب شبانه را مختل کرده و منجر به خستگی روزانه شود.
علل پرکاری مثانه
علل پرکاری مثانه می‌تواند متنوع و چندگانه باشد و شامل عوامل زیر است:
اختلالات عصبی علت مثانه بیش فعال
بیماری‌هایی که سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مانند پارکینسون، سکته مغزی و ام‌اس، می‌توانند منجر به مشکلات مثانه و ایجاد OAB شوند. این بیماری‌ها ممکن است سیگنال‌های عصبی مربوط به مثانه را مختل کنند و باعث انقباضات غیرضروری مثانه شوند.
عفونت‌های ادراری علت پرکاری مثانه
عفونت‌های مثانه یا مجاری ادراری می‌توانند موجب تحریک و التهاب مثانه شده و علائم مثانه پیش فعال در زنان و مردان را تشدید کنند. عفونت مجرای ادراری معمولاً به صورت حاد رخ می‌دهند و با درمان مناسب قابل حل هستند.
دیابت دلیل سندروم مثانه بیش فعال
دیابت به دلیل اثراتش بر سیستم عصبی می‌تواند به مشکلات ادراری و مثانه بیش فعال منجر شود. قند خون بالا ممکن است باعث آسیب به اعصاب مثانه شود و کنترل ادرار را دشوار کند.
عوامل عضلانی در سندروم OAB
ضعف یا اختلالات عضلات مثانه نیز می‌تواند باعث عدم کنترل ادرار و ایجاد OAB شود. این حالت ممکن است ناشی از افزایش سن، جراحی‌های لگنی یا سایر مشکلات عضلانی باشد.
به نقل از yalemedicine :
دلایل متعددی برای مثانه بیش فعال وجود دارد. با این حال، در برخی موارد، علت ناشناخته است.
علل شایع عبارتند از:
بیماری عصبی
نوشیدن بیش از حد مایعات
مصرف بیش از حد کافئین
سیگار کشیدن
یبوست
مصرف دیورتیک ها (داروهایی که منجر به ادرار می شود)
جراحی قبلی مثانه
قبل از جراحی رحمشرایط بهداشتی که می توانند باعث علائم مثانه بیش فعال شوند عبارتند از:
دیابت
عفونت های دستگاه ادراری
اسکلروز چندگانه
بیماری پارکینسون
بزرگ شدن پروستات
آسیب نخاعی
سکته
سنگ مثانه یا تومور
افتادگی اندام لگن
تشخیص مثانه پرکار
مثانه بیش فعال، یکی از اختلالات شایع سیستم ادراری است که می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. این اختلال با علائمی همچون تکرر ادرار، احساس نیاز فوری به ادرار کردن و بیدار شدن مکرر در طول شب برای تخلیه مثانه همراه است.
درمان مثانه بیش فعال
خوشبختانه، روش‌های مختلفی برای مدیریت و درمان پرکاری مثانه وجود دارد که در ادامه به تفصیل معرفی می‌شوند.
درمان سندروم مثانه بیش فعال با فیزیوتراپی کف لگن
یکی از علل شایع مثانه بیش فعال، ضعف عضلات کف لگن است که نقش مهمی در کنترل ادرار دارند. فیزیوتراپی کف لگن شامل تمرینات هدفمند برای تقویت این عضلات است. این تمرینات می‌توانند به بهبود کنترل مثانه و کاهش تکرر ادرار و علائم شبانه کمک کنند.
تمرینات فیزیوتراپی برای مثانه پرکار
- تمرینات کگل
این تمرینات شامل انقباض و شل کردن عضلات کف لگن است و می‌تواند به مرور زمان عضلات را تقویت کند. - تمرینات بیوفیدبک
استفاده از دستگاه‌های مخصوص برای آموزش کنترل عضلات کف لگن.
درمان دارویی مثانه بیش فعال
در صورتی که فیزیوتراپی کافی نباشد، پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش علائم مثانه پیش فعال در کودکان و بزرگسالان تجویز کند. این داروها به آرام کردن عضلات مثانه و کاهش انقباضات غیرضروری کمک می‌کنند و باید پرستار در منزل به زمان مصرف آن توجه ویژه ای داشته باشد که برخی از داروهای رایج عبارتند از:
- تولترودین (Tolterodine)
- تروسپیوم (Trospium)
- اکسی بوتینین (Oxybutynin)
- سولیفناسین (Solifenacin)
- داریفناسین (Darifenacin)
بوتاکس برای درمان مثانه پرکار
زمانی که داروها به تنهایی موثر نباشند، تزریق بوتاکس می‌تواند به آرامش عضلات مثانه و کاهش انقباضات کمک کند. این روش نسبتاً بی‌خطر است و اثرات آن معمولاً بین 6 تا 8 ماه دوام دارد. تزریق بوتاکس می‌تواند به طور قابل توجهی تعداد دفعات ادرار کردن را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
تحریک اعصاب
تحریک عصبی یکی دیگر از روش‌های موثر برای مدیریت مثانه بیش فعال است. این روش با تغییر مسیر سیگنال‌های عصبی به مثانه، می‌تواند به کاهش تکرر ادرار کمک کند. تحریک الکتریکی معمولاً از طریق کمر یا ساق پا انجام می‌شود و می‌تواند به بهبود علائم در بسیاری از بیماران کمک کند.
درمان سندروم مثانه بیش فعال با عمل جراحی
جراحی به عنوان آخرین راه‌حل و در صورتی که سایر روش‌ها موفقیت‌آمیز نباشند، انجام می‌شود. انواع مختلفی از جراحی‌ها برای درمان مثانه بیش فعال وجود دارد:
- تحریک عصب ساکرال: با کاشت الکترود در باسن، سیگنال‌های عصبی مثانه تنظیم می‌شوند.
- انحراف ادرار: مسیر لوله‌های ادراری تغییر می‌کند تا تعداد دفعات ادرار کردن کم شود.
- سیستوپلاستی: در صورتی که مثانه کوچک باشد، با این عمل جراحی بزرگ می‌شود.
- برداشتن مثانه: در موارد بسیار حاد، مثانه برداشته شده و ادرار از طریق کیسه استومی تخلیه می‌شود.
نکات مهم برای مدیریت مثانه بیش فعال
برای مدیریت و کنترل این مشکل میتوانید از روش های زیر استفاده کنید:
- کاهش مصرف مایعات قبل از خواب
مصرف کم مایعات قبل از خواب می‌تواند به کاهش علائم شبانه کمک کند. - کنترل وزن
وزن اضافی می‌تواند فشار روی مثانه را افزایش دهد؛ بنابراین کاهش وزن می‌تواند موثر باشد. - پرهیز از مواد غذایی و نوشیدنی‌های تحریک‌کننده
برخی از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها مانند کافئین، الکل، مرکبات و غذاهای تند می‌توانند علائم مثانه بیش فعال را تشدید کنند. شناسایی و پرهیز از این موارد می‌تواند به کنترل بهتر علائم کمک کند. - تمرینات آرامش‌بخش
تمرینات یوگا و مدیتیشن می‌توانند به کاهش استرس و بهبود کنترل مثانه کمک کنند.
درمان خانگی سندرم بیش فعال
روش‌های خانگی نیز می‌توانند در مدیریت علائم OAB مؤثر باشند:
- رژیم غذایی مناسب
اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که مثانه را تحریک می‌کنند مانند کافئین، الکل و غذاهای تند می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. مصرف مایعات به میزان مناسب نیز اهمیت دارد. - تمرینات کگل
این تمرینات عضلات کف لگن را تقویت می‌کند و می‌تواند به بهبود کنترل مثانه کمک کند. تمرینات کگل ساده و قابل انجام در خانه هستند و می‌توانند به تدریج عضلات را تقویت کنند. - مدیریت مایعات
تنظیم مصرف مایعات در طول روز و اجتناب از نوشیدن مقدار زیاد مایعات قبل از خواب می‌تواند به کاهش تکرر ادرار و نکتوریا کمک کند. همچنین، مصرف مایعات به صورت متوازن در طول روز می‌تواند موثر باشد. - استفاده از زمان‌بندی دستشویی
برنامه‌ریزی منظم برای تخلیه مثانه می‌تواند به کاهش فوریت ادرار کمک کند. به عنوان مثال، رفتن به دستشویی هر 2 تا 3 ساعت یکبار می‌تواند به کنترل بهتر مثانه کمک کند.
قرص برای مثانه بیش فعال
برای درمان دارویی مثانه بیش فعال، معمولاً داروهای زیر تجویز می‌شوند:
- آنتی‌کولینرژیک‌ها: این داروها با کاهش انقباضات غیرضروری مثانه به کنترل علائم OAB کمک می‌کنند. از جمله داروهای این دسته می‌توان به اُکسی‌بوتینین، تولترازودین و سولیفناسین اشاره کرد. این داروها می‌توانند باعث کاهش فوریت و تکرر ادرار شوند.
- بتا-۳ آگونیست‌ها: داروهایی مانند میرابگرون که با افزایش ظرفیت مثانه و کاهش انقباضات مثانه عمل می‌کنند. این داروها با هدف کاهش تکرر و فوریت ادرار و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به OAB تجویز می‌شوند. میرابگرون به ویژه در بیمارانی که به آنتی‌کولینرژیک‌ها پاسخ مناسبی نمی‌دهند، مؤثر است.
- داروهای ترکیبی: در برخی موارد، پزشک ممکن است ترکیبی از داروها را تجویز کند تا اثرات درمانی بهتری حاصل شود. به عنوان مثال، ترکیب آنتی‌کولینرژیک‌ها و بتا-۳ آگونیست‌ها می‌تواند در کاهش علائم مؤثر باشد. این ترکیب‌ها ممکن است برای بیمارانی که به درمان‌های تک‌دارویی پاسخ نمی‌دهند، مناسب باشد.
- داروهای دیگر: برخی داروهای دیگر مانند داروهای ضد افسردگی تری‌سایکلیک نیز می‌توانند در موارد خاص مفید باشند. این داروها ممکن است برای بیمارانی که علاوه بر مثانه بیش فعال، مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی نیز دارند، تجویز شوند.
جلوگیری از ابتلا به سندرم بیش فعال
پیشگیری از مثانه بیش فعال شامل راهکارهای متعددی است که می‌توانند به حفظ سلامت مثانه کمک کنند:
- رعایت سبک زندگی سالم
یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی می‌تواند به سلامت کلی بدن و مثانه کمک کند. کاهش مصرف کافئین و الکل، مصرف کافی آب، و اجتناب از غذاهای تند و تحریک‌کننده می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به OAB کمک کند. همچنین، حفظ وزن مناسب و انجام تمرینات منظم برای تقویت عضلات کف لگن نیز اهمیت دارد.
- تمرینات منظم
تمرینات کگل که به تقویت عضلات کف لگن کمک می‌کنند، می‌توانند به پیشگیری از مشکلات مثانه کمک کنند. این تمرینات ساده و قابل انجام در خانه هستند و با انجام منظم آن‌ها می‌توان عضلات را تقویت کرده و از بی‌اختیاری ادرار جلوگیری کرد.
- مدیریت بیماریهای مزمن
کنترل موثر بیماریهای مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا که می‌توانند به مشکلات مثانه منجر شوند، بسیار مهم است. پیروی از توصیه‌های پزشکی و مصرف داروها به طور منظم می‌تواند در پیشگیری از عوارض مثانه بیش فعال مؤثر باشد.
- اجتناب از مصرف زیاد مایعات قبل از خواب
مصرف زیاد مایعات، به ویژه در ساعات قبل از خواب، می‌تواند منجر به تکرر ادرار در طول شب شود. تنظیم مصرف مایعات در طول روز و کاهش مصرف آن‌ها در ساعات پایانی روز می‌تواند به کاهش نکتوریا و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
با رعایت این نکات و انجام بررسی‌های منظم پزشکی، می‌توان خطر ابتلا به مثانه بیش فعال را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. مراقبت از مثانه و پیشگیری از مشکلات ادراری نیازمند توجه به عوامل مختلفی است که همگی می‌توانند در کاهش خطر ابتلا به این مشکل موثر باشند.
برای پیشگیری و مدیریت مثانه بیش فعال، رعایت یک سبک زندگی سالم، انجام تمرینات منظم، مدیریت بیماریهای مزمن و تنظیم مصرف مایعات اهمیت زیادی دارد. همچنین، مراجعه منظم به پزشک و پیگیری درمان‌های تجویز شده می‌تواند در کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی موثر باشد.
با توجه به اینکه عفونت مجرای ادراری می‌تواند یکی از عوامل تحریک‌کننده مثانه و تشدید کننده علائم OAB باشد، پیشگیری و درمان به موقع این عفونت‌ها نیز نقش بسزایی در حفظ سلامت مثانه و جلوگیری از مشکلات ادراری دارد. با انجام اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسب، می‌توان خطر ابتلا به مثانه بیش فعال را کاهش داد و به یک زندگی با کیفیت و بدون نگرانی از مشکلات ادراری دست یافت.
سوالات متداول
1. سندروم OAB چیست؟
سندروم پرکاری مثانه و OAB یک وضعیت پزشکی است که با یک نیاز ناگهانی و غیرقابل کنترل به ادرار کردن مشخص می‌شود.
2. اصلی ترین نشانه پرکاری مثانه چیست؟
یکی از اصلی ترین علائم و نشانه های پرکاری مثانه، تکرر ادرار می باشد.
