قرص اورژانسی یک نوع داروی رایج است که بانوان برای جلوگیری از بارداری های ناخواسته استفاده میکنند. اگر این قرص به درستی مصرف شود مشکل ساز نیست. اما اگر اشتباه یا بی رویه مصرف شود عوارض قرص اورژانسی می تواند از خفیف و برگشت پذیر تا شدید و دائمی متفاوت باشد. همچنین انواع مختلفی از قرص اورژانسی و ضد بارداری وجود دارد که مکانیسم عمل متفاوتی دارند. بسیاری از بانوان شاغل هستند و تعدادی فرزند کوچک نیز دارند که برای مراقبت از آنها حتی از خدمات پرستار کودک نیز استفاده میکنند. برای این خانم ها بعضا مصرف قرص اورژانسی واجب است.
انواع قرص اورژانسی
عوارض قرص اورژانسی بسته به نوع آن متفاوت است. انواع مختلف قرص اورژانسی کمی در عوارض با هم فرق دارند. به همین دلیل در اینجا ابتدا انواع این قرص ها را معرفی میکنیم سپس در ادامه به عوارض این قرص ها می پردازیم.
- لوونورژسترول با نام تجاری لوونل:
اصلی ترین و پر کاربرد ترین قرص اورژانسی است که از دو جهت جلوی بارداری را میگیرد. این قرص هم از آزاد شدن تخمک جلوگیری میکند هم با تغییر دادن بافت رحم از اتصال تخمک بارور شده به دیواره رحم جلوگیری میکند و هم کمترین عوارض را دارند. اتصال تخمک بارور شده به دیواره رحم، لانه گزینی نام دارد و اگر رخ ندهد بارداری نیز رخ نخواهد داد. این قرص از یک شبه هورمون تشکیل شده است که پروژستین نام دارد.
در بین تمام قرص ها کم ترین عوارض قرص ضد بارداری مربوط به قرص های بر پایه پروژستین است. حداکثر تا 72 ساعت بعد از رابطه باید این قرص را مصرف کنید. راجب نحوه مصرف آن (اینکه نوع تک آن را مصرف کنید یا دو دوز) نیز حتما با پزشک مشورت کنید. دقت کنید که این قرص در زنانی با اضافه وزن که BMI برابر با 30 یا بیشتر دارند، به طور قابل توجهی تاثیر کمتری دارد. - قرص های عولی پیریستال با نام تجاری الاوان:
این قرص ها را نمی توان سرخود مصرف کرد و باید قبل از مصرف حتما با پزشک مشورت کنید. در داروخانه ها نیز این قرص را تنها با نسخه پزشک ارائه میکنند. این قرص ضد بارداری نهایت تا 120 ساعت پس از رابطه جنسی پر خطر باید مصرف شود تا از تشکیل جنین در رحم و بارداری جلوگیری کند. اگر بدون مشورت پزشک مصرف شود عوارض قرص اورژانسی الا می تواند شدید باشد. - قرص های پیشگیری از بارداری (ال دی و اچ دی):
این قرص ها همانطور که گفته شد قرص اورژانسی نیستند و ضد بارداری هستند باید قبل از رابطه جنسی مصرف شوند. اما طبق دستورالعمل خاصی می توان از آنها در جهت اورژانسی نیز استفاده کرد. برای قرص های ال دی باید مدت کوتاهی بعد از رابطه جنسی 4 قرص را مصرف کنید و بعد از دوازده ساعت 4 قرص دیگر بخورید. و برای قرص اچ دی نیز همین دستورالعمل وجود دارد ولی با 2 قرص باید طی شود.
عوارض قرص اورژانسی
عوارض قرص اورژانسی در بیشتر مواقع خیلی شدید نیست و عوارض طولانی مدت نخواهد داشت. اما اگر بیشتر از 3 یا نهایتا 4 بار در سال مصرف شود ممکن است عوارض زیاد و طولانی مدت داشته باشد. عوارض قرص اورژانسی که خطرناک نیستن شامل موارد زیر است:
- تهوع: ممکن است بعد از مصرف قرص اورژانسی دچار حالت تهوع شوید و حتی استفراغ کنید. برای برطرف کردن این مشکل بهتر است قرص را با غذا میل کنید. اما اگر مشکل برطرف نشد حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
- درد شکمی و لگنی: این مشکل عموما زمانی رخ می دهد که دوز نادرستی از قرص را مصرف کنید. مثلا در فواصل زمانی کوتاه دوبار این قرص ها را مصرف کنید یا از قرص با دوز بالا دوبار استفاده کنید.
- اختلالات قاعدگی: از آنجایی که این قرص ها از مواد هورمونی یا شبه هورمونی ساخته شده اند، به تاخیر افتادن قاعدگی یا برعکس قاعدگی زودرس جزء محتمل ترین عوارض قرص اورژانسی است.
- خونریزی: ممکن است دچار خونریزی خارج از دوره قاعدگی شوید. به این معنا که جدای از قاعدگی دچار خونریزی محدود یا شدید شوید.
- درد معده: به طور کلی قرص اورژانسی به معده فشار می آورد و هم باعث درد و هم باعث تهوع که بالاتر توضیح دادیم می شود.
- حساسیت سینه ها: هورمون های زنانه موجب حساسیت سینه ها می شود. هماطور که قبل از شروع قاعدگی سینه ها حساس می شوند مصرف قرص های اورژانسی نیز از آنجایی که از مواد هورمونی تشکیل شده است موجب حساسیت سینه ها می شود.
- سردرد و سرگیجه: این از عوارض کمیاب تر قرص اورژانسی است که لزوما همه مصرف کنندگان دچار آن نمی شوند.
- تغییرات خلق و خو: یکی دیگر از خواص افزایش هورمون های زنانه در بدن زنان که کاملا شناخته شده نیز هست تغییرات خلق و خو است. این مورد قطعا یکی از عوارض قرص اورژانسی است که برای تعداد بیشتری از مصرف کننده ها رخ می دهد.
- مشکلات پوستی: بروز جوش و آکنه مخصوصا در صورت محتمل است. این مورد حتی در زنان بین 40 تا 50 سال هم می تواند رخ دهد.
قرص های ضد بارداری یا اورژانسی تاثیری در تعداد و کیفیت تخمک ها ندارند. بنابراین برخلاف تصور بسیاری از افراد از این لحاظ، موجب ناباروری نمی شوند. اما تعداد و کیفیت تخمک ها تنها عوامل موثر در علائم حاملگی نیستند. سلامت رحم هم به طور قطع یک مورد تعیین کننده است. به همین دلیل است که استفاده اشتباه یا بی رویه از قرص های اورژانسی می تواند به بافت رحم آسیب بزند و باروری را تحت تاثیر منفی قرار دهد.
متزلزل شدن بافت رحم از عوارض قرص اورژانسی است که اتصال سلول تخم به آن را خیلی سخت یا غیر ممکن می سازد. در این صورت تخمک ها بارور می شوند ولی به دیوار رحم متصل نمی شوند تا جنین تشکیل شود.
به نقل از سازمان جهانی بهداشت WHO:
عوارض جانبی ناشی از استفاده از ECPs مشابه عوارض قرص های ضد بارداری خوراکی مانند تهوع و استفراغ، خونریزی نامنظم جزئی واژن و خستگی است. عوارض جانبی شایع نیستند، خفیف هستند و به طور معمول بدون مصرف داروهای بیشتر برطرف می شوند.
اگر استفراغ ظرف 2 ساعت پس از مصرف یک دوز رخ داد، دوز باید تکرار شود. ECP با LNG یا با UPA به COC ارجحیت دارد زیرا باعث تهوع و استفراغ کمتری می شود. استفاده روتین از داروهای ضد استفراغ قبل از مصرف ECP توصیه نمی شود.
داروهایی که برای پیشگیری از بارداری اضطراری استفاده می شوند به باروری آینده آسیبی نمی رسانند. پس از مصرف ECP هیچ تاخیری در بازگشت به باروری وجود ندارد.
عوارض قرص اورژانسی از لحاظ تداخلات دارویی
دارو های ضد تشنج و صرع : زنانی که دچار بیماری های عصبی مثل صرع و تشنج هستند و از دارو هایی نظیر کاربامازپین و فنی توئین استفاده میکنند نمی توانند زیاد روی اثر قرص ضد بارداری یا قرص اورژانسی حساب باز کنند. این دارو ها میزان تجزیه شدن هورمون ها در بدن را افزایش می دهند و اثر قرص را کم میکنند.
- گیاهان دارویی : دو نوع داروی گیاهی وجود دارد که موجب کاهش تاثیر قرص اورژانسی می شود. گل راعی و خارمریم دو گیاه دارویی که اثر قرص های ضد بارداری و یا قرص اورژانسی را کم میکنند.
- دارو های ضد قارچ : کتوکونازول خوراکی موجب تجزیه هورمون ها و مواد شبه هورمونی داخل قرص های اورژانسی می شوند.
- دارو های کنترل یا درمان HIV : این دارو ها نیز اثر بخشی قرص اورژانسی را کم میکنند. اگر تحت درمان بیماری ایدز هستید باید با پزشک در مورد مصرف قرص های اورژانسی مشورت کنید.
- دارو های درمان کننده سل : ریفامپین، ریفامپسین یا ریفابوتین، برای درمان سل استفاده میشود و موجب کاهش تاثیر قرص اورژانسی می شود.
- آنتی بیوتیک ها : برسی های آماری حاکی از اثر منفی آنتی بیوتیک ها بر اثر گذاری قرص اورژانسی است. اما به دلیل تعدد زیاد آنتی بیوتیک ها در مورد تک تک آنها تحقیق نشده. اگر آنتی بیوتیک مصرف میکنید با پزشک در مورد مصرف قرص اورژانسی مشورت کنید.
- دارو های معده : دارو های معده زیادی وجود دارد. بیشتر همه دارو های کاهش دهنده اسید مثل امپرازول هستند که تاثیر قرص اورژانسی را کاهش می دهند.
چه کسانی نباید قرص اورژانسی مصرف کنند؟
عوارض قرص اورژانسی برای بعضی افراد می تواند بسیار مخرب و خطرناک باشد. با اینکه این قرص ها عموما امن هستند و مصرف درست آنها ریسک ندارد، اما بعضی افراد با بیماری یا شرایط خاص نباید ای قرص ها را مصرف کنند در اینجا یک لیست از شرایطی که در آن مصرف قرص اورژانسی جایز نیست را آورده ایم:
- سابقه داشتن لخته خون در رگ ها
- سرطان های زنان مثل سینه و رحم
- فشار خون بالا
- مشکلات کبدی و کلیوی
- بیماری قلبی
- آسم شدید
- دیابت
- اضافه وزن
- آلرژی به هریک از داروهای ضد بارداری
- زنان باردار
- زنان شیرده
از چه سنی می توان قرص اورژانسی مصرف کرد؟
به صورت کلی و علمی پس از رخ دادن قاعدگی دو و یا سوم عمر، می توان از این قرص استفاده کرد و هیچ منع مصرف خاصی برای آن تعریف نشده است. اما از لحاظ قانونی ممکن است در برخی کشور ها برای دختر های زیر سن قانونی منع وجود داشته باشد.
چگونه بفهمیم قرص اورژانسی اثر کرده است؟
اگر حداکثر سه روز پس از رابطه قرص اورژانسی مصرف کرده باشید می توانید مطمئن باشد که با احتمال 95 درصد بارداری رخ نداده است. اما اگر میخواهید مطمئن تر شوید می توانید یک روز پس از مصرف قرص اورژانسی دو قرص اچ دی مصرف کنید و دوازده ساعت بعد دو قرص دیگر نیز بخورید.
اگر دچار خونریزی یا قاعدگی شدید می توانید مطمئن باشید که بارداری رخ نداده. اما اگر قاعدگی به تاخیر افتاد باز هم جای نگرانی نیست چراکه تاخیر قاعدگی نیز از عوارض قرص اورژانسی است. اگر دچار حداقل 2 مورد از عوارضی که پیش تر توضیح دادیم شدید می توانید مطمئن تر باشید که قرص اثر کرده است.
چگونه عوارض قرص اورژانسی یا ضد بارداری را کاهش دهیم؟
لزوما تمامی افراد دچار عوارض قرص اورژانسی نمی شوند ولی اگر تجربه مصرف این قرص ها را دارید و با عوارض آن رو به رو شده اید انجام موارد زیر در کاهش این عوارض بسیار مفید است.
- تغذیه همراه با قرص: از خوردن غذا های خیلی چرب و سنگین اجتناب کنید. اگر قرص را با شیر مصرف کنید تهوع شما را تا حد زیادی از بین میبرد. نوشیدن آب و مایعات کافی نیز بسیار مهم و تاثیرگذار است.
- زمان مصرف: اگر مشکلات معده دارید مثلا علائم معده درد عصبی را تجربه میکنید یا قبلا در استفاده از این قرص ها با تهوع موتجه شده اید بهتر است برای جلوگیری از تهوع قرص را کمی قبل از خواب مصرف کنید.
- رعات محدودیت ها: در طول این مقاله بارها تاکید کرده ایم که مصرف این قرص به عنوان یک روش معمول و هر روزه برای پیشگیری از بارداری اصلا جایز نیست. پس تنها 3 بار در سال می توانید از این قرصا مصرف کنید.
- فعالیت فیزیکی: ورزش و تحرک همیشه برای بسیاری از درد ها مفید است. ورزش کافی می تواند به چرخش بهتر دارو در خون و متابولیسم نهایی آن در کبد بسیار کمک کند.
سخن آخر
قرص اورژانسی به صورت کلی یک داروی امن است. اما مصرف بیش از حد محدودیت می تواند شما را دچار عوارض قرص اورژانسی کند. این عوارض عموما مشکل ساز نیستند و ما آنها را توضیح داده ایم. همچنین افرادی که از دارو های خاصی استفاده میکنند باید برای استفاده از این قرص ها با پزشک مشورت کنند چراکه بعضی دارو ها تاثیر این قرص ها را کم میکند. علاوه بر این موارد افرادی که بیماری های خاصی دارند نباید قرص اورژانسی مصرف کنند که در این مقاله در این مورد توضیح داده شد. انواع قرص های اورژانسی را نیز مبه طور کامل معرفی کرده ایم و خلاصه ای از خواص و نحوه عمل آن بیان کردیم.
سوالات متداول
در چه صورت قرص اورژانسی تاثیر نمیکند؟
اگر اضافه وزن داشته باشید و BMI شما بیشتر از 30 باشد و یا از دارو ها خاصی مثل ضد تشنج، آنتی بیوتیک، ضد قارچ، ضد HIV، دارو های معده و یا برخی گیاهان داروئی استفاده میکنید ممکن است قرص اثر نکند.
آیا می توان پس از هر رابطه از قرص اورژانسی استفاده کرد؟
خیر به هیچ وجه. قرص اورژانسی را تنها سه بار یا نهایتا چهار بار در سال می توان استفاده کرد. مصرف بیشتر از این مقدار می تواند به رحم شما آسب بزند. باروری شما را به خطر بیندازد و حتی باعث سرطان رحم شود.
چگونه می توان از قرص های ضد بارداری ال دی و اچ دی به عنوان قرص اورژانسی استفاده کرد؟
4 قرص ال دی را مدت کوتاهی بعد از رابطه مصرف کنید و 4 قرص دیگر را دوازده ساعت بعد مصرف کنید. برای قرص اچ دی همین دستورالعمل اما با 2 قرص، صدق میکند.
