فشار خون بالا (هایپرتنشن) شایعترین عامل قابل پیشگیری بیماریهای قلبی است و بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان با آن دستوپنجه نرم میکنند فشار خون بالا به معنی فشار سیستولیک (عدد بالا) ۱۳۰ میلیمتر جیوه یا بیشتر و فشار دیاستولیک (عدد پایین) بیش از ۸۰ میلیمتر جیوه است. اگر فشار خون کنترل نشود خطر سکته قلبی، سکته مغزی و آسیب به کلیهها افزایش پیدا میکند، پس منطقی است که بدانیم برای پایین آوردن فشار خون چه بخوریم، زیرا تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی و پایش منظم فشار خون میتواند به کاهش طبیعی فشار خون کمک کرده و سلامت قلب و عروق را حفظ کند. در مواردی که فشار خون بسیار بالا یا پایدار باشد، پزشک ممکن است داروهایی مانند مهارکنندههای آنزیم تبدیلکننده آنژیوتانسین (ACE inhibitors) تجویز کند.
تغذیه نقش کلیدی در کنترل فشار خون دارد و مصرف برخی خوراکیها بهویژه مواد غذایی غنی از پتاسیم و منیزیم میتواند به کاهش فشار خون کمک کند. میوهها، سبزیجات برگدار، آجیل، دانهها، غلات کامل و ماهیهای چرب از جمله خوراکیهایی هستند که تأثیر مثبتی روی فشار خون دارند. علاوه بر تغذیه، پیگیری فشار خون در خانه و همکاری با پرستار بیمار در منزل میتواند بسیار مؤثر باشد. پرستار میتواند اندازهگیری منظم فشار خون، یادآوری مصرف داروها و آموزش نکات سبک زندگی سالم را انجام دهد تا کنترل فشار خون پایدار و ایمن باشد.

نقش تغذیه در فشار خون
فشار خون نرمال یعنی فشار سیستولیک حدود ۱۲۰ میلیمتر جیوه و دیاستولیک حدود ۸۰ میلیمتر جیوه، نتیجه تعادل دقیق بین مواد معدنی، هورمونها و عملکرد قلب و عروق است. یکی از مهمترین عوامل کنترل این تعادل، تغذیه روزانه است. مصرف خوراکیهای غنی از پتاسیم و منیزیم مانند سبزیجات برگدار، آجیل، دانهها و میوههای تازه به تنظیم سطح سدیم و شل شدن عروق کمک میکند و فشار خون را در محدوده نرمال حفظ میکند.
به نقل از سایت Healthline
مصرف حدود ۵۳۰ تا ۶۰۰ گرم میوه در روز (حدود چهار پرتقال) برای کنترل فشار خون مفید است و بهویژه مصرف مرکبات با کاهش فشار خون مرتبط است. مصرف روزانه ماهیهای چرب حاوی ۲ تا ۳ گرم چربی امگا-۳ (حدود یک وعده ۱۰۰ گرمی سالمون) بیشترین تأثیر را در کاهش فشار خون دارند.
سبزیجات برگدار مانند اسفناج نیز به حفظ فشار خون در سطح مطلوب کمک میکنند، زیرا سرشار از پتاسیم و منیزیم هستند. بهطور مثال، یک پیمانه اسفناج پخته حدود ۱۵۰ میلیگرم منیزیم و ۹۶۱ میلیگرم پتاسیم دارد و تحقیقات نشان میدهد هر ۱ گرم افزایش پتاسیم روزانه میتواند فشار سیستولیک را در زنان با سطح بالای سدیم، تا ۲.۴ میلیمتر جیوه کاهش دهد.
در مقابل، مصرف نمک زیاد، غذاهای فرآوریشده و قندهای اضافه میتواند این تعادل را برهم بزند و باعث افزایش فشار خون حتی در افراد سالم شود. مطالعات نشان میدهد افرادی که یک رژیم غذایی متنوع و غنی از سبزیجات، میوه و غلات کامل دارند، فشار خون نرمال خود را بهتر حفظ کرده و کمتر دچار افزایش ناگهانی فشار خون میشوند. بنابراین، تغذیه نه تنها ابزار پیشگیری است، بلکه یک روش علمی و موثر برای کنترل فشار خون در طول زندگی است.
به نقل از گزارشی منتشرشده در سایت رسمی کتابخانه ملی پزشکی آمریکا، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان فشار خون بالا دارند. فشار خون بالا به این معناست که فشار سیستولیک (عدد بالا) ۱۳۰ میلیمتر جیوه یا بیشتر، فشار دیاستولیک (عدد پایین) بیش از ۸۰ میلیمتر جیوه یا هر دو عدد بالا باشند.
رویکردهای غذایی برای کنترل پرفشاری خون
نمونههایی از برنامههای غذایی که میتوانند به کنترل فشار خون کمک کنند، شامل رژیم DASH و رژیم مدیترانهای هستند. این دو الگوی تغذیهای بر مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل، لبنیات کمچرب، ماهی و روغنهای گیاهی سالم تأکید دارند و در عین حال، مصرف نمک، قند و چربیهای اشباع را محدود میکنند.
رژیم DASH چیست؟
رژیم DASH که مخفف عبارت Dietary Approaches to Stop Hypertension (بهمعنای رویکردهای غذایی برای توقف پرفشاری خون) است، یکی از معتبرترین و شناختهشدهترین برنامههای تغذیهای برای کاهش و کنترل فشار خون بالا محسوب میشود. این رژیم توسط گروهی از پژوهشگران با حمایت مؤسسه ملی قلب، ریه و خون آمریکا طراحی شد و هدف آن کاهش فشار خون بدون نیاز به دارو و از طریق اصلاح عادات غذایی است.
در رژیم DASH، تأکید بر مصرف مواد غذایی طبیعی و مغذی است، از جمله:
- میوهها، سبزیجات و غلات کامل: منبع عالی ویتامینها، مواد معدنی و فیبر.
- پروتئینهای کمچرب: مانند ماهی، مرغ و حبوبات، بهجای گوشت قرمز.
- لبنیات کمچرب یا بدون چربی: برای دریافت کلسیم و سایر مواد مغذی بدون چربی اشباع زیاد.
- کاهش مصرف چربیهای اشباع، کلسترول و نمک: چون این ترکیبات میتوانند فشار خون را بالا ببرند.
- محدود کردن شیرینیها و قندهای افزوده: مثل نوشابه، شیرینی، شکلات و دسرهای سنگین که باعث افزایش وزن و فشار خون میشوند.
| گروه غذایی | مقدار توصیهشده در روز | مثال از خوراکیهای مفید | توضیح کوتاه |
|---|---|---|---|
| 🥦 سبزیجات | ۴ تا ۵ واحد در روز | اسفناج، کلم بروکلی، هویج، کدو سبز، گوجهفرنگی | سرشار از پتاسیم، منیزیم و فیبر که به کنترل فشار خون کمک میکند. |
| 🍎 میوهها | ۴ تا ۵ واحد در روز | موز، پرتقال، سیب، انار، هندوانه | منبع طبیعی ویتامینها و آنتیاکسیدانها برای سلامت قلب. |
| 🍞 غلات کامل | ۶ تا ۸ واحد در روز | نان سبوسدار، برنج قهوهای، جو دوسر، ماکارونی سبوسدار | منبع فیبر و انرژی پایدار، کمک به کنترل قند و فشار خون. |
| 🐟 پروتئینهای بدون چربی | ۲ تا ۳ واحد در روز | ماهی سالمون، مرغ بدون پوست، حبوبات، عدس | منبع پروتئین مفید و اسیدهای چرب امگا-۳ برای قلب. |
| 🥛 لبنیات کمچرب یا بدون چربی | ۲ تا ۳ واحد در روز | شیر کمچرب، ماست یونانی، پنیر سفید کمنمک | تأمین کلسیم و پروتئین با حداقل چربی اشباع. |
| 🥜 آجیل و دانهها | ۴ تا ۵ وعده در هفته | بادام، گردو، تخمکتان، تخم کدو | سرشار از منیزیم و اسیدهای چرب مفید برای کاهش التهاب و فشار خون. |
| 🍯 چربیهای سالم (روغنها) | ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری در روز | روغن زیتون، روغن کنجد، آووکادو | کمک به تعادل کلسترول و کاهش فشار خون. |
| ❌ نمک و سدیم | حداکثر ۱,۵۰۰ تا ۲,۳۰۰ میلیگرم در روز | کاهش مصرف نمک در پختوپز، پرهیز از غذاهای فرآوریشده | مصرف زیاد نمک مهمترین عامل افزایش فشار خون است. |
| 🍰 قند و شیرینیها | کمتر از ۵ بار در هفته | میوه خشک، شکلات تلخ، دسر خانگی کمقند | مصرف زیاد قند باعث افزایش وزن و فشار خون میشود. |
رژیم مدیترانهای چیست؟
رژیم مدیترانهای (Mediterranean Diet) یک الگوی تغذیه سالم است، نه رژیمی برای کاهش وزن سریع. این شیوه تغذیهای بر پایه مصرف فراوان مواد غذایی گیاهی و طبیعی است و تمرکز آن بر تغذیهی متعادل و پایدار در طول زندگی است. در این رژیم، بخش عمده غذا از سبزیجات، میوهها، حبوبات، مغزها، دانهها، غلات کامل و روغن زیتون تشکیل میشود. همچنین لبنیات، تخممرغ، ماهی و مرغ در مقادیر متوسط مصرف میشوند و گوشت قرمز بهصورت محدود در برنامه غذایی جای دارد.
در رژیم مدیترانهای، توصیه میشود:
- روغن زیتون بهعنوان منبع اصلی چربی استفاده شود.
- مصرف قند، غذاهای فرآوریشده، کربوهیدراتهای تصفیهشده و گوشتهای صنعتی به حداقل برسد.
- غذاها تا حد ممکن تازه و طبیعی تهیه شوند، نه بستهبندی و آماده.
مطالعات متعدد نشان دادهاند که این سبک تغذیه میتواند به کاهش فشار خون سالمندان، بهبود عملکرد قلب، کنترل قند خون و حتی کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر کمک کند.
| گروه غذایی | مقدار و دفعات توصیهشده | مثال از خوراکیهای مفید | توضیح کوتاه |
|---|---|---|---|
| 🥗 سبزیجات تازه | هر وعده غذایی | گوجهفرنگی، خیار، کاهو، فلفل دلمهای، اسفناج | منبع آنتیاکسیدان و فیبر برای کاهش التهاب و حفظ سلامت عروق. |
| 🍊 میوهها | ۲ تا ۳ وعده در روز | پرتقال، سیب، انگور، انجیر، انار، خرما | تأمین ویتامین C و پتاسیم برای کنترل فشار خون. |
| 🫓 غلات سبوسدار | ۴ تا ۶ واحد در روز | نان سبوسدار، برنج قهوهای، بلغور، جو دوسر | منبع انرژی پایدار و فیبر برای سلامت دستگاه گوارش و قلب. |
| 🫒 روغنهای سالم (روغن زیتون) | منبع اصلی چربی در رژیم | روغن زیتون بکر، آووکادو، مغزها | چربیهای مفید باعث تعادل کلسترول و کاهش فشار خون میشوند. |
| 🐟 ماهی و غذاهای دریایی | ۲ تا ۳ بار در هفته | ماهی سالمون، ساردین، تن، قزلآلا | منبع اسیدهای چرب امگا-۳ برای بهبود عملکرد قلب. |
| 🍗 مرغ و تخممرغ | ۲ تا ۳ بار در هفته | مرغ بدون پوست، تخممرغ آبپز | جایگزین سالم برای گوشت قرمز؛ تأمین پروتئین بدون چربی اشباع. |
| 🧀 لبنیات کمچرب | روزانه یا چند بار در هفته | ماست یونانی، پنیر سفید، شیر کمچرب | منبع کلسیم و پروتئین، اما با محدودیت در مقدار مصرف. |
| 🫘 حبوبات و دانهها | ۳ تا ۴ بار در هفته | عدس، لوبیا، نخود، تخمکتان | جایگزین گیاهی عالی برای پروتئین حیوانی. |
| 🥜 آجیل و مغزها | روزانه ۱ مشت کوچک | بادام، گردو، پسته، فندق | سرشار از اسیدهای چرب مفید و منیزیم برای کاهش فشار خون. |
| 🍷 نوشیدنیها | آب فراوان، گاهی آبمیوه طبیعی | آب، چای سبز، آب انار | برای حفظ تعادل مایعات و سلامت کلی بدن. |
| ❌ غذاهای محدودشده | مصرف بسیار کم | گوشت قرمز، قند، نمک، غذاهای فرآوریشده | پرهیز از چربیهای ترانس و غذاهای پرنمک برای جلوگیری از فشار خون بالا. |
17 غذای مفید برای کاهش فشار خون
پژوهشها نشان میدهد که مصرف برخی خوراکیهای سرشار از پتاسیم، منیزیم، فیبر و اسیدهای چرب امگا-۳ میتوانند به کاهش فشار خون و بهبود سلامت قلب کمک کنند. در ادامه با 17 خوراکی مؤثر در کنترل فشار خون آشنا میشوید:
۱. مرکبات (پرتقال، گریپفروت، لیمو)
میوههای خانواده مرکبات سرشار از ویتامین C، پتاسیم و ترکیبات آنتیاکسیدانی هستند که به تقویت دیواره عروق و کاهش فشار خون کمک میکنند. مقدار مصرف پیشنهادی حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ گرم در روز (معادل ۳ تا ۴ عدد پرتقال متوسط) است.
توجه داشته باشید که گریپفروت ممکن است با برخی داروهای فشار خون تداخل داشته باشد، پس قبل از مصرف منظم با پزشک مشورت کنید.
۲. ماهیهای چرب (سالمون، تن، ساردین)
منبع عالی اسیدهای چرب امگا-۳ هستند که التهاب را کاهش داده و باعث گشاد شدن رگها میشوند. مقدار پیشنهادی مصرف حدود ۱ وعده ۱۰۰ گرمی (۲ تا ۳ بار در هفته) برای دریافت روزانه ۲ تا ۳ گرم امگا-۳ است. این مقدار میتواند فشار سیستولیک را تا چند میلیمتر جیوه پایین بیاورد.
۳. سبزیهای برگدار (اسفناج، کاهو، برگ چغندر)
منبع فوقالعادهای از پتاسیم، منیزیم و نیترات طبیعی هستند که به تنظیم انقباض عروق کمک میکند. مقدار پیشنهادی مصرف حدود ۱ تا ۲ پیمانه سبزی پخته در روز (۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم) است. اسفناج و چغندر برگدار بهویژه تأثیر قابلتوجهی در کاهش فشار دارند.
۴. مغزها و دانهها (بادام، پسته، تخم کدو، بذر کتان، چیا)
دارای فیبر، چربیهای مفید و آرژنین هستند که موجب افزایش نیتریکاکسید و بهبود جریان خون میشود. مقدار پیشنهادی مصرف حدود ۳۰ گرم (یک مشت کوچک) در روز است. مصرف منظم پسته و بادام اثر آرام و پایداری بر کاهش فشار دارد.
۵. حبوبات (عدس، نخود، لوبیا)
منبع طبیعی پروتئین گیاهی، منیزیم و پتاسیم هستند و جایگزین خوبی برای گوشتهای پرچرب محسوب میشوند. مقدار پیشنهادی مصرف حدود ۱ فنجان پخته (حدود ۱۵۰ گرم) در روز، یا ۳ تا ۴ وعده در هفته میباشد. تحقیقات نشان میدهد مصرف منظم حبوبات میتواند فشار خون را در بلندمدت تعدیل کند.
۶. انواع توتها (توتفرنگی، تمشک، گیلاس)
حاوی آنتوسیانینها هستند که باعث افزایش نیتریکاکسید و گشاد شدن رگها میشوند. مقدار پیشنهادی حدود ۱ فنجان (۱۵۰ گرم) در روز است. مطالعات نشان دادهاند که مصرف روزانه توتها میتواند فشار سیستولیک را حدود ۳ میلیمتر جیوه کاهش دهد.
۷. غلات کامل (جو دوسر، برنج قهوهای، کینوا، نان سبوسدار)
دارای فیبر محلول هستند که جذب سدیم را کاهش داده و به کنترل فشار خون کمک میکند. مقدار پیشنهادی حداقل ۳ وعده در روز (هر وعده حدود ۳۰ گرم) است. مصرف غلات کامل احتمال بروز فشار خون بالا را تا ۸٪ کمتر میکند.
۸. روغن زیتون
منبع طبیعی چربیهای تکغیراشباع و پلیفنولها است که التهاب را کاهش میدهد. مقدار پیشنهادی مصرف روزانه ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری روغن زیتون بکر برای پخت یا سالاد میباشد. مصرف منظم آن فشار خون و کلسترول را همزمان کاهش میدهد.
۹. هویج
هویج خام یا پخته سرشار از ترکیبات گیاهی ضدالتهاب است که روی دیواره عروق اثر محافظتی دارد. مقدار مصرف پیشنهادی حدود ۱۰۰ گرم در روز (معادل یک عدد هویج بزرگ) است. مطالعات نشان میدهد مصرف منظم آن احتمال فشار خون بالا را تا ٪۱۰ کاهش میدهد.
۱۰. تخممرغ
منبع پروتئین کامل و ویتامینهای گروه B است و برخلاف تصور قدیمی، برای قلب مضر نیست. مقدار پیشنهادی ۵ عدد در هفته (حداکثر ۲ تا ۳ عدد در روز برای افراد سالم) است. پژوهشها نشان دادهاند مصرف تخممرغ باعث کاهش جزئی فشار خون میشود.
۱۱. گوجهفرنگی و فرآوردههای آن
دارای پتاسیم و لیکوپن هستند که خطر بیماریهای قلبی و فشار بالا را کم میکنند. مقدار مصرف پیشنهادی ۱ تا ۲ عدد گوجه یا یک لیوان آب گوجه طبیعی در روز است.
۱۲. کلم بروکلی
منبع غنی آنتیاکسیدانها و فلاونوئیدها است که موجب بهبود عملکرد عروق میشود. مقدار پیشنهادی مصرف حدود ۱ فنجان پخته (۹۰ گرم) در روز یا چند بار در هفته است.
۱۳. ماست کمچرب
حاوی کلسیم و پتاسیم بوده و مصرف منظمش باعث کاهش خطر فشار خون بالا میشود. مقدار پیشنهادی ۱ پیمانه (۲۰۰ گرم) در روز است. تحقیقات نشان دادهاند هر وعده اضافه در هفته حدود ۱.۵ میلیمتر جیوه فشار سیستولیک را پایین میآورد.
۱۴. ادویهها و سبزیهای معطر (سیر، زنجبیل، دارچین، ریحان، زیره)
برخی از این ادویهها خاصیت گشادکنندگی عروق دارند و موجب بهبود جریان خون میشوند. مقدار مصرف پیشنهادی روزانه ۱ تا ۲ قاشق چایخوری از ترکیب متنوع ادویهها است.
۱۵. سیبزمینی با پوست
هر سیبزمینی متوسط حدود ۹۰۰ میلیگرم پتاسیم دارد و منبع فوقالعادهی پتاسیم است. مقدار پیشنهادی مصرف ۱ عدد متوسط در روز یا ۳ عدد در هفته بهصورت پخته یا تنوری است. پتاسیم موجود در سیبزمینی به دفع سدیم اضافی کمک کرده و باعث پایین آوردن فشار خون میشود.
۱۶. کیوی
سرشار از ویتامین C، فیبر و منیزیم است و به بهبود جریان خون کمک میکند. مقدار پیشنهادی ۲ عدد کیوی در روز (بهویژه صبحها) است. در مطالعات، مصرف روزانه کیوی فشار سیستولیک را حدود ۲ تا ۳ میلیمتر جیوه کاهش داده است.
۱۷. گوشتهای کمچرب (مرغ بدون پوست، بوقلمون، فیله گوساله)
منبع پروتئین با چربی پایین است و میتواند جایگزین سالمی برای گوشتهای پرچرب باشد. مقدار پیشنهادی ۱ وعده ۱۰۰ گرمی، ۳ بار در هفته است. پژوهشها نشان دادهاند تنوع منابع پروتئینی (ماهی، مرغ، حبوبات، گوشت قرمز بدون چربی) خطر فشار بالا را تا ۶۶٪ کاهش میدهد.
نتیجهگیری
اگر به دنبال پاسخ به این سؤال هستید که برای پایین آوردن فشار خون چه بخوریم، باید بدانید که مصرف منظم میوهها و سبزیجات تازه، غلات کامل، ماهیهای چرب، لبنیات کمچرب و مغزها نقش بسیار مهمی در تعادل فشار دارند. این گروه از خوراکیها سرشار از پتاسیم، منیزیم و فیبر هستند و باعث دفع سدیم اضافی، بهبود جریان خون و کاهش التهاب در بدن میشوند.
برای داشتن یک رژیم غذایی کاهش فشار خون بهتر است مصرف نمک، غذاهای فرآوریشده، فستفود، گوشتهای دودی و نوشیدنیهای شیرین یا کافئیندار را محدود کنید. رعایت تعادل بین پتاسیم و سدیم، نوشیدن آب کافی و پرهیز از چربیهای اشباع از اصول طلایی در تغذیه سالم برای سلامت قلب و عروق است. در نهایت، نقش تغذیه در فشار خون را نباید دستکم گرفت، چراکه سبک زندگی و عادات غذایی شما بیش از هر عامل دیگر، میتواند تعیینکننده سلامت قلب و عروق باشد.
سوالات متداول
چه غذاهایی فشار خون را سریع کاهش میدهند؟
مصرف مواد غذایی سرشار از پتاسیم و منیزیم مانند موز، سبزیجات برگدار، آجیل و لبنیات کمچرب میتواند فشار خون را به طور طبیعی کاهش دهد. همچنین نوشیدن آب کافی و چای سبز مفید است.
چطور میتوانم فشار خونم را فوری پایین بیاورم؟
نشستن و استراحت، تنفس عمیق، مصرف آب و پیادهروی سبک میتواند فشار خون را موقت کاهش دهد. در موارد شدید، حتماً باید با پزشک مشورت شود.
فشار خون بالا در بارداری از چه مقداری شروع میشود؟
فشار خون بالای ۱۴۰/۹۰ میلیمتر جیوه در بارداری نگرانکننده است و نیاز به بررسی پزشکی دارد، زیرا میتواند علامت پرهاکلامپسی یا مشکلات دیگر باشد.
در صورت فشار خون بالا چه غذاهایی نباید خورد؟
نمک زیاد، فستفود، غذاهای فرآوریشده، نوشیدنیهای انرژیزا، قند و شیرینیهای سنگین میتوانند فشار خون را افزایش دهند و باید محدود شوند.
چه غذاهایی فشار خون را سریع کاهش میدهند؟
مصرف مواد غذایی سرشار از پتاسیم و منیزیم مانند موز، سبزیجات برگدار، آووکادو، بادام و لبنیات کمچرب میتواند فشار خون را به طور طبیعی کاهش دهد. همچنین آب کافی و چای سبز به کنترل سریع فشار خون کمک میکنند.
آیا نوشیدن آب میتواند فشار خون را کاهش دهد؟
بله، نوشیدن آب کافی باعث جبران کمآبی بدن و حفظ حجم خون طبیعی میشود، که میتواند فشار خون را به صورت موقت کاهش دهد و عملکرد قلب را بهبود بخشد.
آیا موز فشار خون را کاهش میدهد؟
بله، موز سرشار از پتاسیم است که به دفع سدیم اضافی از بدن کمک میکند و به همین دلیل فشار خون را پایین میآورد.
چه غذاهایی را باید در صورت فشار خون بالا پرهیز کرد؟
باید از نمک زیاد، فستفود، غذاهای فرآوریشده، نوشیدنیهای انرژیزا و قند و شیرینیهای سنگین پرهیز کنید، زیرا این مواد میتوانند فشار خون را افزایش دهند.





