فوبیا در کودکان به ترس‌های غیرواقعی و غیرمنطقی گفته می‌شود که کودک با آن مواجه است. کودکان برخلاف بزرگسالان نمی‌توانند غیرواقعی بودن برخی از تخیلات یا ترس‌ها را تشخیص بدهند. درنتیجه فوبیا در این افراد، می‌تواند نمود شدیدتری داشته باشد. درمان فوبیا کودک با روش‌های روان درمانی و تراپی قابل انجام است. همچنین برخوردهای والدین و آگاهی آنها در خصوص فوبیا هم اهمیت زیادی دارد.
فوبیا چیست؟
ترس مرضی یا فوبیا phobia از انواع اختلالات اضطرابی است که طی آن فرد ترس شدیدی را از یک شی، فرد یا موقعیت را تجربه می‌کنند. این ترس همواره در فرد وجود دارد و حتی فکر کردن به حضور در آن موقعیت هم باعث ایجاد ترس در فرد می‌شود.
فوبیا شامل ترس‌های غیرمنطقی و غیرقابل کنترل است که ممکن است برای اطرافیان قابل درک نباشد؛ اما خود فرد را به شدت تحت تاثیر قرار داده و حتی می‌تواند زندگی روتین وی را مختل کند. فوبیا یک حالت ذهنی است و فرد قادر به تشخیص بی‌دلیل بودن ترس خود نیست.
فوبیا در کودکان
فوبیا به ترس مشخص و مشهود و البته بیش از اندازه از چیزی گفته می‌شود. فوبیا کودکان ناشی از ترس از یک شی یا موقعیتی، پیش‌بینی حضور آن و ترس از قرار گرفتن در یک موقعیت ناشی می‌شود. خیلی از کودکان و نوجوانان ممکن است از بروز یک یا چند فوبیا به‌صورت همزمان رنج ببرند و اضطراب شدیدی را تجربه کنند.
انواع فوبیا در کودکان وجود دارد که ترس از حیوانات، حشرات، خون، ارتفاع، فضای بسته و پرواز را شامل می‌شود. ترس شدید در کودکان اگر برای 6 ماه به‌طول بینجامد؛ می‌توان آن را به‌عنوان فوبیا در کودکان شناخت. بعضی از ترس‌ها با تغییر موقعیت از بین می‌روند و گذرا هستند؛ اما فویا یک ترس ماندگار است و در تمام طول عمر فرد با او می‌ماند. البته مراجعه به پزشک می‌تواند در درمان فوبیا در کودکان موثر باشد. همچنین بهره‌منده از خدمات پرستاری کودک در این زمینه بسیار مفید است.
علائم فوبیا در کودکان
از رایج‌ترین علائم فوبیا در کودکان شامل موارد زیر است:
- بالا رفتن ضربان قلب
- تنگی نفس
- لرزش بدن
- تب کردن
- بریده بریده حرف زدن
- شب‌ادراری
- اجتناب از موقعیت‌های هراس‌زا
- تعریق بدن
- تنگی نفس
- رنگ پریدگی
- حالت تهوع و استفراغ
- بیهوش شدن
- درد در قفسه سینه
- سرگیجه و ضعف شدید
- گریه
- جیغ کشیدن
- کابوس شبانه
به نقل از سایت cedars-sinai:
علت فوبیا ممکن است هم ژنتیکی و هم محیطی باشد. اگر کودک اولین برخورد ترسناک با یک شی یا موقعیت را داشته باشد ممکن است دچار فوبیا شود. اما متخصصان نمی دانند که آیا این قرار گرفتن در معرض منجر به فوبیا می شود یا خیر. موارد زیر ممکن است به ایجاد فوبیا در کودکان کمک کند:
کمرویی یا کناره گیری از موقعیت ها یا افراد ناآشنا (بازداری های رفتاری) در کودکی
داشتن رویدادهای منفی یا آسیب زای زندگی در اوایل دوران کودکی
مسائل بهداشت روانی در اعضای خانواده
برخی از شرایط سلامت جسمانی (مانند مشکلات تیروئید یا آریتمی قلبی)، یا برخی مواد یا داروها. مشکلات جسمانی می تواند علائم اضطراب ایجاد کند یا آنها را بدتر کند.
انواع فوبیای کودکان
انواع فوبیا در کودکان وجود دارد. کودک به‌نسبت تجربه‌ای که پیش‌ازاین داشته یا حتی ویژگی‌های ارثی ممکن است هر کدام از این فوبیاها را تجربه کند. رایج‌ترین انواع فوبیا در کودکان عبارت‌اند از:
- آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های شلوغ
از انواع فوبیا در کودکان که بسیار رایج است؛ آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های شلوغ است. در این فوبیا، کودک از حضور در مکان‌های شلوغ مانند بازار، مدرسه، پارک و غیره واهمه دارد و دچار اضطراب می‌شود. آنها در این موقعیت‌ها دچار حملات عصبی شده و رفتارهای غیرعادی بروز می‌دهند که نزدیک ماندن به خانواده و گریه از رایج‌ترین آنها است.
- فوبیا از حیوانات و حشرات
فوبیا حشرات و حیوانات از انواع فوبیاهای رایج است که در آن کودک یک ترس بیش از انداز و غیرقابل کنترل از حیوانات و حشرات یا یک حیوان خاص را تجربه می‌کند. این حیوانات معمولا در حالت عادی ترس نداشته و در محیط زندگی کودک حضور دارند و در محیط زندگی کودک دیده می‌شوند. در این موقعیت، کودک حتی از راه رفتن در خیابان هم واهمه دارد و با دیدن حیوان مورد نظر، دچار وحشت می‌شود.
- فوبیا اجتماعی
از دیگر انواع فوبیا در کودکان، فوبیا اجتماعی است. این نوع فوبیا کودک از حضور در مکان‌های اجتماعی مانند مدرسه یا مهمانی واهمه داشته و دچار ترس و اضطراب می‌شود. آنها معمولا در این موقعیت‌ها گوشه‌گیر بوده و در جمع حضور پیدا نمی‌کنند. در این مواقع کودکان رفتاری مشابه عارضه اضطراب جدایی در کودکان بروز می‌دهند.
- فوبیا مرگ
مرگ مفهوم پیچیده‌ای دارد که کودکان نمی‌توانند آن را هضم کنند. معمولا کودکانی که تجربه مرگ یکی از عزیزان و افراد نزدیک خود را داشته‌اند؛ دچار فوبیا مرگ می‌شوند. ممکن است بعد از تجربه مرگ عزیزان آنها دیگر نتوانند در خصوص نبود موقت نزدیکان یا دور شدن آنها صبوری داشته و همواره در خصوص مرگ عزیزان واهمه داشته باشند.
- فوبیا تاریکی یا نیکوتوفوبیا
از دیگر انواع فوبیا در کودکان فوبیا از تاریکی است. در این فوبیا کودک در محیط‌های کم‌نور به‌شدت دچار حملات فوبیا شده و احساس می‌کند که خطرات غیرواقعی او را تهدید می‌کند. این کودکان از تنها خوابیدن در اتاق‌شان واهمه دارند.
- اضطراب جدایی
از دیگر انواع فوبیا در کودکان اضطراب جدایی است. معمولا این کودکان به شدت به پدر و مادر و مراقبین خود وابسته هستند و نمی‌توانند دوری از آنها را هضم کنند. این کودکان به‌خصوص در سنین مدرسه دچار مشکل می‌شوند.
- اختلال هراس
در این فوبیا یک ترس ناگهانی باعث بالا رفتن ضربان قلب و بروز اضطراب شدید در کودک می‌شود.
- لال شدن انتخابی
در این فوبیا، کودک در برخی از مکان‌های هراس‌زا به انتخاب خودش صحبت نمی‌کند. این کودکان معمولا از برخی موقعیت‌های اجتماعی خاص مانند مدرسه، کلاس یا باشگاه و غیره واهمه داشته و در این مکان‌ها به‌هیچ‌عنوان صحبت نمی‌کنند. درحالی که در موقعیت‌های دیگر مانند خانه، به‌خوبی قادر به صحبت کردن هستند.
علل بروز فوبیا در کودکان
کودک در اثر عوامل متعدد ممکن است دچار فوبیا شود:
- عوامل ژنتیکی و خانوادگی
- عوامل بیولوژیکی
- عوامل محیطی
تشخیص فوبیای کودکان
برای تشخیص ترس مرضی یا فوبیا در کودکان در آغاز احتمال دیگر بیماری‌ها به‌خصوص بیماری‌های جسمی رد می‌شود. سپس یک روانشناس علائم رفتاری کودک را بررسی کرده و همچنین سوابق و علائم بیماری در خانواده کودک را بررسی می‌کند. همچنین برخی از تست‌ها برای تشخیص فوبیا در کودکان وجود دارد. هرچند تشخیص فوبیا همواره کار ساده‌ای نیست؛ چراکه علائم این بیماری با بسیاری از بیماری‌های روحی و جسمی مشابه هستند.
درمان فوبیا در کودکان
فوبیا همواره زندگی کودک و والدین او را تحت شعاع قرار می‌دهد و پیامدهای منفی زیادی در پی دارد. لازم است که این فوبیاها درمان شده و در خصوص علائم فوبیا در کودکان بی‌تفاوت نباشید. بعضی از والدین به‌اشتباه تصور می‌کنند که این ترس‌ها به‌مرور زمان و با بیشتر شن سن کودک برطرف می‌شوند؛ اما لازم است بدانید که بسیاری از فوبیاهای کودکی در بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کنند. پس بهتر است هرچه زودتر برای درمان این فوبیاها اقدام کنید و در دوران کودکی یک درمان مناسب برای هر کدام از انواع فوبیا در کودکان پیدا کنید.
این روزها روش‌ها و راهکارهای درمانی متعددی برای درمان وجود دارد که به‌سادگی می‌توانید آنها را امتحان کنید. در ادامه برخی از موثرترین روش‌های درمان فوبیا در کودکان را بررسی می‌کنیم:
1. رفتاردرمانی
از مهم‌ترین روش‌های درمانی فوبیا در کودکان رفتاردرمانی است. در رفتاردرمانی باور بر این است که ترس‌های کودک ذاتی نبوده و قابل رفع است. تنها کافی است کودک آموزش‌های لازم برای مقابله با ترس خود را دریافت کنند. در این شیوه درمانی تلاش می‌شود تا عامل ترس کودک کشف شود. پس با کودک در خصوص آن صحبت شده و تلاش می‌شود به کودک آموزش دهند تا در مواجهه با موقعیت مورد نظر، بتواند آرامش خودش را حفظ کند. در این شیوه درمانی به‌خصوص رفتارهای کودک در مواجه با عامل مورد نظر بررسی می‌شود.
این متد باید توسط یک روانشناس کودک و به‌آرامی و با صرف زمان کافی انجام شود. در این متد روانشناس کودک تکنیک‌هایی برای مقابله با ترس به کودک آموزش می‌دهد.
2. درمان شناختی-رفتاری
از دیگر متدهای درمانی برای درمان فوبیا در کودکان درمان شناختی – رفتاری است. در این متد تلاش می‌شود که کودک نحوه تفکر در بروز نشانه‌های اضطراب و ترس را بشناسد و سپس با یک روانشناس تلاش می‌شود که کودک تفکرات خود را در خصوص موقعیت مورد نظر اصلاح کند. این متد برای درمان ترس از تاریکی بسیار موثر است. برای مثال در این متد روانشناس در آغاز از کودک می‌خواهد که چیزهایی که در تاریکی می‌بیند و از آنها می‌ترسد را بیان کند و سپس به کودک اثبات می‌شود که دلیلی برای ترس از تاریکی وجود ندارد.
3. دارو درمانی
استفاده از برخی داروها مانند داروهای آرامش‌بخش یا خواب‌آور در مقابله با برخی از فوبیاها کاربرد دارد. این متد زیر نظر روانپزشک و با تجویز داروهای مناسب برای کودکان انجام می‌شود.
4. مداخله‌های خانواده
در درمان فوبیا در کودکان نمی‌توان از تاثیر خانواده غافل شد.خانواده در تمام روش ها و راهکارهای درمانی باید حضور فعال داشته باشند. معمولا درمانی‌هایی که در حضور خانواده صورت می‌‌گیرد؛ تاثیرگذاری بیشتری داشته و باعث می‌شوند که کودک بتواند زودتر به شما اعتماد کند. روانشناس کودک علاوه بر جلساتی که طی آن به درمان کودک می‌پردازد؛ برخی از جلسات را برای خانواده‌ها ترتیب می‌دهد تا آنها نیز در خصوص نوع فوبیا، علائم آن، علل بروز و راهکارهای درمانی توجیح شوند. والدین باید در خصوص رفتارهای درست و غلط درمقابل فوبیا کودک آشنا شده و همواره رفتارهای درستی در برابر ترس کودکان داشته باشند.
5. هماهنگی با مدرسه
مدرسه از مهم‌ترین مکان‌هایی است که کودک برای مدت طولانی در آن حضور پیدا می‌کند. بسیاری از فوبیاها از جمله فوبیا حضور در اجتماع می‌تواند در این مکان خودش را نشان دهد. به‌همین دلیل است که پرسنل مدرسه باید در جریان فوبیا کودک قرار گرفته و به درمان آن کمک کنند.
عوارض فوبیا در کودکان
فوبیا کودکان علاوه بر اینکه می‌تواند تا سنین بزرگسالی ادامه پیدا کرده و زندگی آنها را دچار اختلال کند؛ عوارض متعدد دیگری هم دارد. از رایج‌ترین عوارض فوبیا عبارت‌اند از:
- اضطراب
- شب‌ادراری
- افسردگی
- مشکلات در روند اختلال یادگیری در کودکان
- اختلال در روابط اجتماعی کودک
- اختلال در زندگی روتین کودک و والدین
توصیه‌هایی به والدین برای کمک به فوبیا کودکان
از مهم‌ترین نکات در خصوص درمان و کنترل فوبیا در کودکان رفتار والدین است. شیوه برخورد خانواده و میزان پذیرش و روش تعامل آنها با کودک اهمیت زیادی در بهبود یا بدتر شدن فوبیا کودک دارد. والدین بهتر است نکات زیر را در خصوص شیوه رفتار با فوبیا در کودکان در نظر بگیرند:
- در مقابل فوبیا کودکان، رفتار پرخاشگرانه یا مستبدانه یا اجبار یا تهدید و تحقیر نداشته باشید. چرا که این رفتارها تنها باعث بدتر شدن فوبیا می‌شوند.
- نگرانی‌ها و ترس‌های کودک را انکار نکنید.
- با تراپیست ملاقات کرده و توصیه‌های لازم برای درمان فوبیا کودکان را دریافت کنید.
- از موضوعات خطرناکی که در کنترل یا درک کودک نیستند؛ در حضور او صحبت نکنید.
- گوش شنوا برای ترس‌ها و نگرانی‌های کودک باشید.
- به‌جای متقاعد کردن کودک، با او همدلی کنید و به او اثبات کنید که به حرفهای او گوش داده و به آنها توجه می‌کنید.
- محتواهای کلامی، رفتاری، دیداری و هر چیزی که ممکن است نشانی از فوبیا کودک در آن باشد؛ را کنترل کنید.
- در مواقع حملات فوبیا او را در آغوش گرفته و آرام کنید.
- از مقایسه و تحقیر کودک خودداری کنید.
- در پروسه درمان کودک صبور باشید.
چه زمانی نیاز به مراجعه به مشاور داریم؟
یکی از دلایل شایع مراجعه والدین به متخصصان فوبیای کودکان است. درصورتی‌که شرایط زیر را دارید حتماً برای درمان فوبیای فرزندتان از متخصص کمک بگیرید:
- فوبیا به حدی زیاد است که در زندگی روزمره آنها اختلال ایجاد می‌کند.
- فوبیا بیش از شش ماه طول کشیده است.
- انتظار داشته‌اید با بزرگ‌شدن کودک مشکل حل شود؛ اما این اتفاق نیفتاده است.
سخن آخر
فوبیا ترس شدید از موقعیت خاص در بسیاری از کودکان و نوجوانان است. این ترس درصورت عدم درمان می‌تواند تا سنین بزرگسالی هم ادامه داشته باشد. روش‌های درمانی متعددی از جمله رفتاردرمانی، دارودرمانی، مشاوره با خانواده‌ها و غیره برای این عارضه وجود دارد. به‌کمک متدهای درمانی می‌توان کودک را در خصوص غیرطبیعی بودن ترس خود توجیه کرده و راهکارهایی برای مقابله با ترس به آنها یاد داد.
سوالات متداول
1. دلایل بروز فوبیا در کودکان چیست؟
فوبیا در کودکان در برخی از موارد دلایل بیولوژیکی داشته و مغز کودک در مقابل با یک موقعیت خاص هورمون‌های کمتری برای کنترل احساسات ترشح می‌کند. همچنین دلایل بروز فوبیا در کودکان شامل عوامل ژنتیکی هم می‌شود. موقعیت‌های آسیب‌زا و تجربه‌های کودکان در گذشته می‌تواند زمینه بروز برخی از فوبیاها را ایجاد کند.
2. والدین چطور به درمان فوبیا در کودکان کمک می‌کنند؟
والدین نقش مهمی در ایجاد یا درمان فوبیا در کودکان دارند. آنها همواره باید شناخت کافی دراین‌خصوص داشته و در جلسات مشاوره شرکت کنند.
3. کودکان در چه سنی دچار فوبیا می شوند؟
کودکان بالای 7 سال می‌توانند واقعیت را از رویا تشخیص بدهند. در این سن، آنها ممکن است از چیزهایی که در زندگی واقعی اتفاق بیفتد ترس داشته باشند. برای مثال، برخی ممکن است از آسیب دیدن توسط افراد «بد» بترسند. برخی ممکن است از بلایای طبیعی و یا حتی هوای طوفانی احساس ترس کنند.
4. چهار نوع مهم فوبیا در کودکان کدامند؟
فوبیای حیوانات: مانند سگ، عنکبوت، مار یا جوندگان، فوبیای محیطی: مانند ارتفاعات، آب‌های عمیق و میکروب‌ها. فوبیای موقعیتی: مانند مراجعه به دندانپزشک یا پرواز. فوبیای بدن: مانند خون، استفراغ یا تزریق از مهم‌ترین فوبیاها در کودکان هستند.
