شب ادراری کودکان (enuresis) یکی از شایع ترین مشکلات در کودکان بخصوص در سالهای اولیه زندگی کودک است. شب ادراری کودک یا بی اختیاری ادرار زمانی رخ میدهد که کودک توانایی کنترل مثانه خود را نداشته باشد و در هنگام خواب و طول شب، بدون این که اگاهی داشته باشد جای خود را خیس کند. شب اداری در کودکان معمولا بعد از 6 سالگی به صورت طبیعی از بین میرود، اما در برخی موارد ممکن است که به دلایل مختلف این اختلال در کودک باقی بماند. در این شرایط باید به ریشه یابی این مشکل و درمان کودک با مشورت پزشک پرداخت. والدین و پرستار کودک نقشی اساسی در این مورد دارند و باید با دیدن اولین نشانه های این اختلال اقدامات لازم را برای درمان انجام دهند. در این مقاله ما میخواهیم به صورت کامل به این اختلال بپردازیم و علل و روش های درمان شب اداری در کودکان را بررسی کنیم. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
شب اداری چیست؟
شب ادراری به زبان ساده یعنی اینکه کسی در خواب نتواند ادارش را کنترل کند و بدون اختیار رختخوابش را خیس کند. . در اصطلاح پزشکی به این مشکل “شب ادراری” میگویند. به عبارت دیگر، فردی که به سن کنترل مثانه رسیده باشد، ولی هنوز شبها در خواب دچار بیاختیاری ادرار است.
در کودکان زیر ۳ سال یا کودکانی که هنوز مشکل روی پنجه راه رفتن کودک دارند، نداشتن کنترل کامل مثانه طبیعی است. با بزرگتر شدن کودکان، توانایی آنها برای کنترل مثانه بیشتر میشود. وقتی که ادرار کردن در کودکی که قادر به کنترل مثانهاش است، اتفاق میافتد، به آن شبادراری میگویند. شبادراری میتواند در طول روز یا شب رخ دهد و میتواند وضعیت ناراحتکنندهای باشد. اما مهم است که صبور باشید و به یاد داشته باشید که این مشکل تقصیر کودک شما نیست. یک کودک نمیتواند بر شبادراری کنترل داشته باشد و راههای زیادی برای درمان آن و کمک به کودک شما وجود دارد.
به نقل از وبسایت clevelandclinic :
شب ادراری (انورزیس شبانه) به تخلیه غیرارادی ادرار در هنگام خواب گفته میشود. این مشکل در میان کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان شایع است. شب ادراری معمولاً زمانی به عنوان یک نگرانی مطرح میشود که فرد بالای ۷ سال باشد و این حوادث حداقل دو بار در هفته به مدت سه ماه متوالی رخ دهد. علل متعددی برای شب ادراری وجود دارد، از جمله عوامل جسمی و روانی، اما خوشبختانه این وضعیت قابل درمان است.
اختلال شب اداری کودکان
همانطور که در بالا اشاره کردیم، اختلال شب اداری، یکی از مشکلات شایعی است که در کودکان بروز میکند و به عدم توانایی کنترل ادرار در خواب اشاره دارد. این اختلال معمولاً پس از سن چهار یا پنج سالگی، که اکثر کودکان قادر به کنترل ادرار خود هستند، مشاهده میشود.
همانطور که میدانید، مثانه ادراری که توسط کلیهها تولید میشود را دریافت و ذخیره میکند. عضلات مثانه در حالی که مثانه با ادرار پر میشود، شل باقی میمانند. سپس ، مثانه منقبض میشود و از طریق مجرای ادراری خالی میشود این اتقاق زمانی رخ میدهد که عضلات کف لگن شل میشوند تا اجازه عبور ادرار را بدهند و بعداً سفت میشوند تا آن را متوقف کنند.
اما وقتی کودکان دچار بیاختیاری ادراری میشوند، بهطور غیر ارادی ادرار را رها میکنند حتی پس از اینکه آموزش توالت رفتن را گذرانده باشند. این مشکل ممکن است در طول روز یا شب اتفاق بیفتد.
در بسیاری از موارد، شب اداری کودکان به عنوان یک مرحله طبیعی در رشد کودکان تلقی میشود و به تدریج با افزایش سن کاهش پیدا میکند. اگرچه شبادراری یک بیماری جدی نیست، اما میتواند استرس زیادی برای کودک و خانواده ایجاد کند.
برای برخی از کودکان، این مشکل ممکن است به یک جدی تبدیل شود که تأثیرات منفی بر روی خودپنداری و اعتماد به نفس آنها داشته باشد. کودکانی که شبادراری دارند میکنند ممکن است احساس شرم یا خجالت کنند. آنها ممکن است از شرکت در فعالیتهایی مانند خوابیدن در خانه دوستان خودداری کنند، زیرا نگران هستند که در هنگام دوری از خانه رختخواب خود را خیس کنند.
والدین باید به کودک خود در این زمینه کمک کنند و از روشهای مثبت برای مدیریت این وضعیت استفاده کنند.
علائم و نشانه های شب ادراری کودکان
علائم شبادراری در کودکان معمولاً با یک سری نشانههای مشخص و قابل تشخیص همراه است که در صورت مشاهده آنها باید به دنبال راهکارهایی برای رفع و درمان این مشکل بود. مهمترین نشانه های شب ادراری کودکان عبارتند از:
1- تکرار شب ادراری
تکرار شب ادراری مشخص ترین نشانه شب ادراری کودکان است و در واقع به معنای خیس کردن تخت به طور مداوم و مکرر در شب است. در این حالت، کودک بدون اینکه متوجه شود، در خواب ادرار میکند. معمولاً شبادراری چندین بار در هفته رخ میدهد، اما تکرار این اتفاق ممکن است متفاوت باشد؛ برخی کودکان هر شب این مشکل را تجربه میکنند، در حالی که برخی دیگر فقط چند بار در هفته دچار آن میشوند. اگر این تکرار حداقل دو بار در هفته و به مدت چند ماه ادامه پیدا کند، این موضوع به عنوان یک اختلال محسوب میشود و نیاز به درمان دارد.
2- ادرار کردن در لباس
بی اختیاری ادرار در کودکان، در بعضی مواقع فقط به خیس کردن تخت در هنگام خواب محدود نمیشود. ممکن است کودکان دچار بی اختیاری ادرار حتی در طول روز و بیداری نیز در لباس خود ادرار کنند. این حالت نشاندهنده عدم توانایی کودک در کنترل مثانه است و ممکن است ناشی از مشکلات عاطفی یا اضطراب باشد. این نشانه ممکن است بیشتر در شرایط خاصی مثل موقعیتهای استرس زا، ترس کودک و … اتفاق بیفتد.
3- شب ادراری حداقل دو بار در هفته به مدت حدود سه ماه
معیار مهم برای تشخیص اختلال شب ادراری این است که کودک به طور مداوم، حداقل دو بار در هفته و برای مدت زمانی حدود سه ماه، دچار شب ادراری شود. اگر این شرایط برقرار باشد، شب ادراری به عنوان یک مشکل و بیماری مزمن در نظر گرفته میشود. این وضعیت نیازمند مداخلات درمانی یا رفتاری است تا به کودک کمک شود تا این مشکل را کنترل کند. اگر شبادراری به صورت نادر و فقط یک یا دو بار در ماه اتفاق بیفتد، ممکن است به عنوان یک اختلال جدی تلقی نشود و احتمالاً با گذر زمان بهبود پیدا کند.
علت شب ادراری کودکان
علت شبادراری کودکان به صورت دقیق هنوز مشخص نشده است. شب ادراری در کودکان میتواند دلایل مختلفی داشته باشد و پزشکان همیشه بهطور دقیق نمیدانند که چرا این اتفاق میافتد. در ادامه به برخی از مهمترین این دلایل میپردازیم:
مشکلات هورمونی
هورمونی به نام آنتی دیورتیک ADH)) به تنظیم میزان تولید ادرار در بدن کمک میکند. در برخی کودکان، این هورمون به مقدار کافی در شب تولید میشود و باعث میشود که بدن شبها مقدار زیادی ادرار تولید کند. به این ترتیب کودک دچار شب ادراری میشود.
مشکلات مثانه
برخی کودکان ممکن است عضلات مثانهای داشته باشند که بهطور غیرارادی منقبض میشوند و اجازه نمیدهند مثانه کاملاً تخلیه شود. در موارد دیگر، ممکن است مثانه کوچک باشد و نتواند حجم زیادی از ادرار را نگه دارد.
مشکلات ژنتیکی
شب ادراری کودکان میتواند به صورت ارثی از والدین به کودکان منتقل شود. بسیاری از کودکانی که دچار این مشکل هستند، حداقل یکی از والدین یا بستگان نزدیکشان در کودکی به شبادراری مبتلا بودهاند.
خواب عمیق
برخی کودکان آنقدر عمیق میخوابند که وقتی مثانه پر میشود، نمیتوانند بیدار شوند. خواب عمیق میتواند یکی از دلایل شب ادراری باشد.
مصرف کافئین
مصرف نوشیدنیها یا مواد غذایی حاوی کافئین میتواند باعث افزایش تولید ادرار و شبادراری شود.
اختلالات روانی کودک
بیاختیاری ادرار در کودکان ممکن است با سایر اختلالات روانی، از جمله اختلالات رفتاری یا اختلالات احساسی مانند اضطراب، استرس و ترس مرتبط باشد. بنابراین شب ادراری میتواند یکی از علائم اضطراب در کودکان باشد.
تشخیص شب ادراری کودک
شب ادراری کودکان معمولا با مشاوره و معاینه پزشک تشخیص داده میشود. پزشک برای تشخیص شب ادراری ابتدا به بررسی تاریخچه پزشکی کودک و معاینه فیزیکی میپردازد تا هرگونه اختلال پزشکی که ممکن است باعث بیاختیاری ادرار شده باشد،را بررسی کند. آزمایشهای آزمایشگاهی از جمله آزمایش ادرار و خون نیز ممکن است برای بررسی مشکلات سلامتی مانند عفونت، دیابت، مشکلات هورمونی یا عملکرد کلیه انجام شود. به طور کلی مراحل تشخیص شب ادراری کودکان به صورت زیر است:
1- بررسی تاریخچه پزشکی و پرسش از والدین
پزشک ممکن است بعد از بررسی پرونده پزشکی کودک، از شما درباره موارد زیر سؤال بپرسد:
- آیا اعضای خانواده سابقه شبادراری دارند؟
- کودک شما در طول روز و عصر چقدر مایعات مصرف میکند؟
- آیا کودک شما هنگام ادرار احساس درد یا سوزش دارد؟
- آیا کودک شما اخیراً دچار استرس بوده است؟
- وضعیت دفع مدفوع (آیا یبوست دارد؟)
- رنگ و شفافیت ادرار (آیا تیره، کدر یا خونی است؟)
2- معاینه فیزیکی
پزشک برای بررسی مشکلات فیزیکی که ممکن است منجر به شب ادراری کودک شوند، معاینه فیزیکی کاملی انجام میدهد. این معاینه ممکن است شامل بررسی علائمی از مشکلات ساختاری یا عملکردی دستگاه ادراری باشد.
3- آزمایشهای تکمیلی
پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را برای رد کردن علل پزشکی احتمالی شبادراری تجویز کند:
آزمایش ادرار: برای اطمینان از عدم وجود عفونت یا شرایطی مانند دیابت.
آزمایش خون: برای بررسی قند خون، هورمونها و عملکرد کلیه.
اندازه گیری فشار خون: برای بررسی علل احتمالی دیگر.
درمان شب ادراری در کودکان
درمان شب ادراری کودکان بستگی به علت آن دارد. اگر پزشک مشکل پزشکی خاصی را شناسایی کند، بر اساس آن درمان مناسب تجویز میشود. اما در صورتی که هیچ مشکل پزشکی وجود نداشته باشد، چندین روش رفتاری و گاهی دارویی برای بهبود شب ادراری کودکان وجود دارد:
1. روشهای رفتاری
- مدیریت مصرف مایعات قبل از خواب
کاهش مصرف مایعات در ساعات قبل از خواب و همچنین رفتن به دستشویی قبل از خواب میتواند احتمال خیس کردن رختخواب را کاهش دهد.
- اجتناب از مواد تحریککننده مثانه
مصرف موادی مانند قهوه، چای، شکلات و نوشیدنیهای گازدار میتواند مثانه را تحریک کرده و شبادراری را بدتر کند. اجتناب از این مواد به بهبود کمک میکند.
- تصویرسازی مثبت
فکر کردن به بیدار شدن از خواب بدون خیس کردن رختخواب میتواند به برخی افراد کمک کند تا شب ادراری را کاهش دهند. همچنین پاداش دادن به خود برای شبهای خشک میتواند انگیزهای برای ادامه رفتارهای مثبت باشد.
- استفاده از آلارم شبادراری
آلارمهای شب ادراری بهعنوان یکی از موثرترین روشهای رفتاری شناخته شدهاند. این دستگاهها با تشخیص اولین نشانههای خیس شدن، زنگ هشدار را به صدا در میآورند و فرد را بیدار میکنند تا به دستشویی برود. این روش به مرور زمان به بدن کمک میکند تا قبل از خیس کردن بیدار شود یا ادرار را تا صبح نگه دارد.
- آموزش مثانه
این روش شامل تمرینهای منظم برای افزایش ظرفیت مثانه است. تنظیم برنامههای ادرار کردن به فواصل منظم، به کودک کمک میکند که برای مدت طولانیتری ادرار را نگه دارد و ظرفیت مثانه خود را افزایش دهد.
- پاداشدهی
تشویق و ارائه پاداشهای کوچک به کودک برای شبهای خشک، میتواند انگیزهای مثبت برای کنترل مثانه ایجاد کند.
2- درمان دارویی
در بعضی موارد، پزشکان داروهایی تجویز میکنند. داروهایی مانند دسموپرسین استات (DDAVP) که باعث کاهش تولید ادرار در شب میشود یا داروهایی که عضلات مثانه را آرام میکنند، ممکن است تجویز شوند. اگرچه داروها ممکن است علائم را موقتاً بهبود بخشند، اما معمولاً با قطع دارو، مشکل شب ادراری دوباره بازمیگردد.
3- تغییرات در سبک زندگی
این تغییرات میتواند با موارد زیر اتفاق بیفتد:
- اجتناب از کافئین
کافئین که در نوشابههای گازدار، قهوه، چای و شکلات وجود دارد، باعث تحریک مثانه میشود و باید از آن پرهیز شود.
- بیدار کردن منظم کودک در شب
بیدار کردن کودک برای ادرار کردن در طول شب، به ویژه در ساعتهای معینی، میتواند به کاهش احتمال خیس شدن تخت کمک کند.
- مشاوره و پشتیبانی روانی
اگر شب ادراری باعث ایجاد استرس در کودک شده باشد یا کودک به دلیل این مشکل از حضور در جمع و مهمانیهای شبانه خودداری کند، مشاوره با یک درمانگر میتواند به او کمک کند تا با استرسها یا تغییرات زندگی بهتر کنار بیاید.
با مشکل شب ادراری کودکان چگونه برخورد کنیم؟
به یاد داشته باشید نباید کودک را مقصر جلوه داد و این مشکل به عنوان تنبلی کودک تلقی شود. عوامل مختلفی میتوانند باعث این مشکل شوند و کودک شما بدون کمک نمیتواند آن را کنترل کند. در این زمینه نکات زیر اهمیت دارند:
- سرزنش و تنبیه ممنوع
کودک را بهخاطر شب ادراری تنبیه یا سرزنش نکنید. این مشکل از کنترل او خارج است و او نیاز به حمایت و درک دارد. تنبیه کودک ممکن است به مشکلاتی مانند استرس و ناخن جویدن در کودکان دامن بزند.
- جلوگیری از تمسخر
اطمینان حاصل کنید که کودک توسط اعضای خانواده یا دوستان مسخره نمیشود. ایجاد فضایی حمایتی و بدون قضاوت برای او بسیار مهم است.
- زمان و صبوری
در نظر داشته باشید که بسیاری از کودکان به مرور زمان و با رشد جسمانی از شبادراری رهایی مییابند.
- محافظت از تشک
از یک ورق پلاستیکی برای محافظت از تشک کودک خود استفاده کنید تا بهراحتی بتوانید تخت او را تمیز نگه دارید.
سخن پایانی
شب ادراری در بسیاری از کودکان و نوجوانان بهمرور زمان بهبود مییابد. اگرچه برخی از کودکان به درمانهای رفتاری یا دارویی نیاز دارند، اما در بیشتر موارد، صبر و حمایت خانواده کافی است. مهم است که والدین در این مسیر با پزشک کودک همکاری کنند تا بهترین گزینههای درمانی را انتخاب کنند و از سرزنش و تنبیه کودک به دلیل این مشکل خودداری کنند. برای والدینی که شاغل هستند استخدام پرستار در منزل میتواند گزینه ای عالی برای حمایت عاطفی و روانی از کودک مبتلا به شب ادراری باشد تا بتواند به سرعت روند درمان و بهبود را طی کند.
سوالات متداول
1- چگونه کودک را وادار کنیم تخت را خیس نکند؟
برای کمک به کودک در جلوگیری از خیس کردن تخت، میتوانید از ترکیبی از روشهای رفتاری، تغییرات در سبک زندگی و حمایت عاطفی استفاده کنید.
2- شب ادراری در چه سنی مشکل ساز است؟
شب ادراری بعد از سن ۶ یا ۷ سالگی ممکن است مشکلساز تلقی شود.
3- چرا کودک 7 ساله هنوز تخت را خیس می کند؟
شب ادراری کودک ۷ ساله ممکن است به دلایل رشدی، ژنتیکی، مشکلات خواب یا مثانه، و عوامل روانی یا پزشکی رخ دهد.
4- سن طبیعی شب ادراری در کودکان چند سال است؟
شب ادراری تا سن ۵ یا ۶ سالگی معمولاً طبیعی است و پس از آن ممکن است نیاز به ارزیابی پزشکی داشته باشد.